Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła w Krakowie
 A-13 (A-647/M) z 7 marca 1930[1] | |||||||||
| kościół filialny do 1851 kościół parafialny | |||||||||
 Kościół św. Bartłomieja | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| Miejscowość | |||||||||
| Adres | ul. Klasztorna 4 | ||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| parafia | |||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||
 50°03′56,45″N 20°03′06,34″E/50,065681 20,051761 | |||||||||
Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła – zabytkowy modrzewiowy kościół rzymskokatolicki znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy XVIII Nowej Hucie przy ul. Klasztornej 4, w Mogile.
Do 1851 roku był to mogilski kościół parafialny. Nadzór klerycki sprawują cystersi.
Historia
Jan, biskup skutaryjski (Scodrinensis) i wikariusz dyecezyi krak., zawiadamia, że poświęcił kościół przy bramie klasztoru w Mogile pod wezwaniem ś. Bartłomieja wraz z ołtarzem i cmentarzem, tudzież nadał liczne odpusty odwiedzającym kościół – tyle wiadomo ze znajdującego się w klasztornym archiwum[2] dokumentu datowanego na 2 listopada 1347 roku. Pierwsza wzmianka o kościele pojawia się w dokumentach w 1329 roku. Zbudowali go cystersi dla miejscowej ludności, nad którą sprawowali opiekę duszpasterską.
Parafia zawdzięcza wiele rodowi Odrowążów. Krakowski biskup Iwo Odrowąż był fundatorem klasztoru i sprowadził Cystersów do Mogiły. Biskup Jan Prandota herbu Odrowąż, dokumentem z 14 maja 1266 roku, wydanym w Krakowie, oddał klasztorowi w Mogile parafię kościoła św. Bartłomieja wraz z jego uposażeniem i nadał dziesięciny dla klasztoru.
W 1434 roku kardynał Zbigniew Oleśnicki nadał 40 dni odpustu wiernym odwiedzającym kościół św. Bartłomieja i kościół klasztorny w Mogile. Dokumentem z 12 maja 1442 roku zezwolił zakonnikom mogilskim udzielać sakramentów chrztu i małżeństwa w kościele parafialnym św. Bartłomieja w Mogile.
W roku 1466 – być może po pożarze – kościół został wzniesiony na nowo[2]. Na polecenie opata Piotra Hiszberga z Biecza budowę prowadził królewski cieśla i snycerz Maciej Mączka. Przypomina o tym dedykacja, wyrzeźbiona w dębowym, bogato zdobionym dekoracją roślinną, ostrołukowym, gotyckim portalu kościoła: [SUB] ANNO. DOMINI. MCCCC. LXVI. AD HON [OREM DEI ET] REGINE. COELORUM. MTHIAS. MANCZKA. F.. Kościół był jednonawowy, przykryty gontem od dachu aż po podmurówkę. Uroczystej konsekracji dokonał biskup Jan Rzeszowski w 1475 roku.
Około 1740 roku dokonano gruntownej przebudowy i modernizacji kościoła. Istniejący gotycki układ przestrzenno-konstrukcyjny nie został jednak naruszony. Pozostały ostrołukowe arkady profilowane, wsparte na fazowanych, a częściowo profilowanych słupach, które dzielą wnętrze na nawę główną i nawy boczne kościoła. Bryle kościoła nadano modny kształt krzyża łacińskiego. Dobudowano kaplice boczne i uzyskano rzut zbliżony do transeptu. Dobudowana została piętrowa zakrystia. Usunięto gont z dolnej części, pokrywając ją deskowaniem. W 1839 roku dobudowano dwa przedsionki – boczny i główny.
Kościół ten to jeden z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej w Polsce.
Wygląd i wnętrze
Najstarszy kościół drewniany w Polsce o trzech nawach w układzie halowym. Ten układ przestrzenny stanowi wielką rzadkość wśród drewnianych kościołów gotyckich. Jest kościołem orientowanym, prezbiterium zamknięte wielobocznie. W południowej nawie bocznej zachowały się ostrołukowe odrzwia gotyckie bogato dekorowane motywami roślinnymi, z herbem Odrowąż, datą wykonania 1466 oraz sygnaturą i podpisem twórcy, którym był Maciej Mączka.
Polichromia zdobiąca wnętrze pochodzi z 1766 roku, jest rokokowa, z elementami dekoracji architektonicznej, medalionami z portretami biskupów (np. Iwo Odrowąż, Jan Prandota, Zbigniew Oleśnicki), świętych i uczonych związanych z Mogiłą oraz herbami Odrowąż, Radwan czy Abdank. Na suficie przedstawiono św. Bernarda klęczącego przed Matką Boską. W prawej kaplicy sufit zdobi polichromia obrazująca wstąpienie do nieba św. Bartłomieja. Towarzyszący mu aniołowie mają w rękach zakrwawione noże, co ma symbolizować uwolnienie go ‘do nieba’ przez oprawców którzy obdarli go ze skóry.
Ołtarz główny z obrazem św. Bartłomieja, namalowanym przez ks. Józefa Kaczmarczyka w latach 20. XX wieku, uzupełnia malowidło iluzjonistyczne z 1770 roku przedstawiające postacie św. Piotra i Pawła. Wcześniejszy obraz św. Bartłomieja z ołtarza głównego jest przechowywany w archiwum muzeum diecezjalnego, bowiem realistyczna scena męczeństwa świętego okazała się zbyt krwawa dla wiernych. W bocznych rokokowych ołtarzach uwagę zwraca obraz św. Izydora w stroju polskim oraz Matka Boska z Dzieciątkiem na półksiężycu.
W kaplicy południowej znajduje się barokowy ołtarz Matki Bożej oraz rokokowy ołtarz Matki Bożej Różańcowej, z obrazem św. Anny Samotrzeciej, zaś w kaplicy północnej również barokowy ołtarz z obrazem Matki Bożej Bolesnej (kopia z 70. lat XX w.) oraz rokokowy ołtarz św. Izydora – rolnika.
Całości wyposażenia dopełnia rokokowa ambona i drewniana chrzcielnica (z drewnianą, imitującą kamień podstawą pochodzącą z jednej z kolumn kościoła) prawdopodobnie z XVI wieku.
Kościół otoczony jest drewnianym ogrodzeniem, trójbramna dzwonnica pochodzi z 1752 r. Od roku 1347 wokół kościoła istniał przykościelny cmentarz, czynny do 1836 roku. Wtedy założono poza zabudowaniami wsi nowy Cmentarz Mogilski.
Kościół jest jednym z obiektów Trasy Krakowskiej Otwartego Szlaku Architektury Drewnianej.
W sierpniu 2017 roku przeprowadzono fumigacje obiektu, sfinansowaną w 75% przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa[3]. W drewnianych elementach świątyni żerowały owady - szkodniki m.in. chrząszcze: spuszczel pospolity i kołatek domowy. Konserwatorska interwencja polegała na szczelnym przykryciu obiektu folią i wpuszczeniu do środka gazu[4].
Wnętrze kościoła
Gotycki, drewniany (dębowy) portal w południowej kruchcie
Polichromia stropu: św. Bartłomiej idzie do nieba; obok anioły z zakrwawionymi nożami
Dzwonnica i brama na teren kościelny
Kościół podczas fumigacji w 2017 roku
Kościół i dzwonnica po remoncie, widziane z ul. Klasztornej
Odpust
- 24 sierpnia - św. Bartłomieja
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 88 [dostęp 2011-04-24].
- ↑ a b Historia kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja Ap. w Mogile na stronie mogilskiego opactwa
- ↑ Strona komitetu ↓.
- ↑ Głos - Tygodnik Nowohucki ↓.
Bibliografia
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I: województwo krakowskie, zeszyt 6: powiat krakowski, opr. J. Lepiarczyk, Warszawa 1951.
- J. Adamczewski, Kraków od A do Z, Kraków: KIW, 1992, s. 119.
- M. Miezian, Nowa Huta, Wydawnictwo Bezdroża, 2004, s. 124,126.
- Głos - Tygodnik Nowohucki. glos-tn.krakow.pl. [dostęp 2017-08-03].
- Strona komitetu. skozk.pl. [dostęp 2017-08-03].
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
- N: 50.15 N
- S: 49.95 N
- W: 19.76 E
- E: 20.26 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła, ul. Klasztorna 4, Mogiła, Nowa Huta, Kraków
Autor: Januszk57, Licencja: CC BY 3.0
Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła w Krakowie (Mogiła) podczas fumigacji w 2017 roku.
Autor: Jacek555 (Jacek Plewa), Licencja: CC BY 3.0
Fresk - św.Bartłomiej - sufit kościoła św.Bartłmieja w Krakowie/ The fresco of St.Bartholomew - St.Bartholomew Church in Kraków
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY-SA 3.0
Brama do Kościoła św. Bartłomieja, Mogiła, Kraków.
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół św. Bartłomieja na Mogile w Krakowie
Autor: Jacek555 (Jacek Plewa), Licencja: CC BY 3.0
Wnętrze kościoła św.Bartłmieja w Krakowie/ St.Bartholomew Church in Kraków
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła, gotycki, drewniany portal, ul. Klasztorna 4, Mogiła, Nowa Huta, Kraków