Kościół Opatrzności Bożej w Siderce

Kościół Opatrzności Bożej
Distinctive emblem for cultural property.svg A-558 z dnia 4.11.1966
Ilustracja
Kościół Opatrzności Bożej w Siderce
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Siderka

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

Kościół łaciński

Parafia

Opatrzności Bożej w Siderce

Wezwanie

Opatrzności Bożej

Położenie na mapie gminy Sidra
Mapa konturowa gminy Sidra, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Położenie na mapie powiatu sokólskiego
Mapa konturowa powiatu sokólskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Ziemia53°35′01,72″N 23°27′20,61″E/53,583811 23,455725

Kościół pw. Opatrzności Bożej w Siderce – rzymskokatolicki kościół w Siderce, wzniesiony w 1825 jako cerkiew unicka. Od synodu połockiego znoszącego Kościół unicki w Imperium Rosyjskim[a] do 1920 cerkiew prawosławna, następnie zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego i rekoncyliowany[1].

Historia

Pierwsze cerkwie w Sidrze i Siderce

Prawosławna parafia przy dworze w Sidrze powstała ok. 1540 na potrzeby sprowadzanych na ten teren osadników rusińskich. Po 1596 placówka ta przyjęła unię. Pierwsze informacje o odrębnej cerkwi w samej Siderce pochodzą z 1706, gdy wymieniona jest unicka drewniana cerkiew św. Michała Archanioła. Wzmiankuje ją również spis świątyń katolickich z 1744[2]. Do 1797 parafia w Siderce pozostawała w strukturach unickiej diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Następnie, do 1807, należała do dekanatu nowodworskiego unickiej diecezji supraskiej[3], a po jej likwidacji znalazła się w unickiej diecezji wileńskiej, w dekanacie drohiczyńskim[4]. Na początku XIX w. nosiła wezwanie Przemienienia Pańskiego[5].

Cerkiew unicka

Murowaną unicką świątynię w Siderce wzniósł w latach 1819–1825 Ignacy Zawistowski, który był właścicielem wsi od końca poprzedniego stulecia. Równocześnie z budynkiem sakralnym zbudowany został otaczający go mur oraz dzwonnica. Całość wyświęcono 18 maja 1825[2].

Wyposażenie świątyni było silnie zlatynizowane, co odpowiadało tendencjom w rozwoju Kościoła unickiego po synodzie zamojskim, zbliżającym go do obrządku łacińskiego. Do zmiany tego stanu rzeczy przystąpił w latach 30. XIX w. konsystorz unickiej diecezji litewskiej i wileńskiej pod kierunkiem biskupa Józefa Siemaszki, przygotowując tym samym konwersję całej administratury na prawosławie[6]. W 1834 cerkiew uznano za jedną z szesnastu najzamożniejszych świątyń unickich w obwodzie białostockim[7].

W cerkwi w Siderce nie było ikonostasu, został on zainstalowany w 1836, w tym też roku umieszczono w niej ołtarz główny (cs. priestoł) oraz stół ofiarny (cs. żertwiennik)[8]. Ikony do ikonostasu powstały dopiero w roku następnym[9]. W świątyni znajdowały się natomiast ołtarze boczne, które usunięto w czerwcu 1837. Proboszcz ks. Jan Sawicz był przeciwny ich usunięciu i nie reagował na wezwania dziekana, by to uczynić. Ołtarze zostały wyniesione z cerkwi dopiero po interwencji władz świeckich – naczelnika powiatu sokólskiego[10]. W 1836 cerkiew nie posiadała żadnych naczyń liturgicznych typowych dla obrządku bizantyjskiego, w tym darochranitielnicy, co tłumaczono ubóstwem placówki duszpasterskiej[11]. Podstawowe naczynia zostały zakupione dopiero na przełomie lat 1836 i 1837, wcześniej miejscowy duchowny nie zadbał o ich pozyskanie mimo wyraźnych poleceń konsystorza[12]. W tym samym czasie z polecenia konsystorza do cerkwi zakupiono księgi liturgiczne przeznaczone do rytu synodalnego, jednak proboszcz parafii nie odebrał ich z klasztoru w Żyrowicach. Według dziekana ks. Lwa Markiewicza był to wynik jego lenistwa, a duchowny zaniedbywał również zwykłe obowiązki duszpasterskie[13]. Na wyposażeniu cerkwi był również typowo łaciński obraz Chrystusa Zbawiciela Świata[14].

W 1838 do parafii siderkowskiej należało 1075 osób, niemal wyłącznie chłopów[15]. W tym samym roku proboszcz ks. Jan Sawicz zadeklarował gotowość do zmiany wyznania na prawosławne[16].

Cerkiew prawosławna

Cerkiew w Siderce przeszła na własność Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na mocy postanowień synodu połockiego z 1839[2]. Według źródła katolickiego decyzja ta została negatywnie przyjęta przez miejscowych wiernych, którzy jeszcze do 1850 protestowali przeciwko narzuconej konwersji[17]. W 1846 do świątyni uczęszczało 1031 osób, natomiast w 1875 było ich 1520[2]. W 1876 właściciel wsi, Arseniusz Winogradow, opłacił remont dachu i ogrodzenia świątyni, przekazując na ten cel 700 rubli. Ponadto od ofiarodawcy z Moskwy parafia otrzymała nowy stół ołtarzowy i stół ofiarny. W 1880 świątynia została ponownie konsekrowana[2].

Na początku XX wieku do cerkwi uczęszczało 2117 parafian, natomiast w 1913 proboszcz parafii szacował liczbę wiernych na 1823 osoby. W opisie świątyni z tego samego okresu wskazano, że na jej wyposażeniu znajdowała się ikona Matki Bożej, uważana za cudotwórczą. Jej wiek szacowano na 400 lat[2]. W 1911 postanowiono wyremontować cerkiew siderską i zbudować nową dzwonnicę, rozpoczęto także zbiórkę funduszy na ten cel, a Stefan Tieterczyk z Synkowiec przekazał dla świątyni dzwon. Prac nie ukończono do wybuchu I wojny światowej, a w 1915 miejscowa ludność prawosławna została ewakuowana[2].

Kościół katolicki

Pomimo że w latach 20. większość mieszkańców Siderki stanowili prawosławni (185 osób, co stanowiło 74% wszystkich mieszkańców miejscowości[18]), to w 1920 budynek dawnej cerkwi został zrewindykowany na rzecz Kościoła katolickiego i rekoncyliowany na kościół rzymskokatolicki, co wiązało się z nadaniem mu nowej oprawy architektonicznej. W 1946 kościół stał się świątynią parafialną[2].

W Siderce na początku lat 60. XX wieku żyło jeszcze 207 osób wyznania prawosławnego, toteż w 1971 na miejscowym cmentarzu prawosławnym wzniesiono kaplicę Narodzenia św. Jana Chrzciciela, która zachowała się do dziś i należy do parafii w Jacznie[2].

Związani ze świątynią

W latach 1905–1906 proboszczem parafii w Siderce był ks. Nikołaj Siemieniako, późniejszy biskup miński, pod imieniem mniszym Teofan[2].

Uwagi

  1. ↑ Z wyłączeniem unickiej diecezji chełmskiej.

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 67 [dostęp 2020-11-03].
  2. ↑ a b c d e f g h i j G. Sosna, A. Troc-Sosna, SIDERKA. [dostęp 2010-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-20)].
  3. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 55–56. ISBN 978-83-7431-364-3.
  4. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 79 i 299. ISBN 978-83-7431-364-3.
  5. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 86. ISBN 978-83-7431-364-3.
  6. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 47–48, 63 i 242. ISBN 978-83-7431-364-3.
  7. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 298. ISBN 978-83-7431-364-3.
  8. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 306 i 308. ISBN 978-83-7431-364-3.
  9. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 319. ISBN 978-83-7431-364-3.
  10. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 331–332. ISBN 978-83-7431-364-3.
  11. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 244 i 251. ISBN 978-83-7431-364-3.
  12. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 248 i 252. ISBN 978-83-7431-364-3.
  13. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 274. ISBN 978-83-7431-364-3.
  14. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 293. ISBN 978-83-7431-364-3.
  15. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 102. ISBN 978-83-7431-364-3.
  16. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 366. ISBN 978-83-7431-364-3.
  17. ↑ Parafia Opatrzności Bożej
  18. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 17: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 76 (85).
Cerkwie w powiecie sokólskim

Sokółka - cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 03.jpg

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat sokólski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu sokólskiego, Polska
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Sidra (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Sidra, Polska
Siderka, kościół rzymskokatolicki pw. Opatrzności Bożej.jpg
Autor: Wojciech Bieńkowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Siderka - pierwotnie cerkiew unicka (zbud. w 1825 z fundacji Ignacego Zawistowskiego), od 1839 cerkiew prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego, od 1920 kościół rzymskokatolicki pw. Opatrzności Bożej
Sokółka - cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 03.jpg
Autor: Boguslaw Bajko, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sokółka, cerkiew prawosławna par. p.w. św. Aleksandra Newskiego, 1850-1853