Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach

Kościół Zbawiciela w Katowicach

A/76/02 z dnia 30 grudnia 2002 roku[1]
Kościół parafialny
Widok na kościół z ul. ks. bp. Herberta Bednorza
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice (Szopienice-Burowiec)
Wyznanie	protestanckie
Kościół	Kościół Ewangelicko-Augsburski
Imię	Zbawiciela
Historia Data powołania 6 marca 1901 Data rozpoczęcia budowy 1899 Data zakończenia budowy 1901
Dane świątyni Styl neogotycki Architekt G. Wernicke / H. Ritschel (?) Świątynia • materiał bud. • cegła klinkierowa Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 42 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 16 2
Położenie na mapie Katowic Kościół Zbawiciela w Szopienicach
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół Zbawiciela w Szopienicach
Położenie na mapie województwa śląskiego Kościół Zbawiciela w Szopienicach
50°15′48,2″N 19°05′31,4″E/50,263389 19,092056
Strona internetowa

Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach (niem. Erlöserkirche) – zabytkowy kościół parafialny Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Szopienicach. Zbudowany w latach 1899−1901 w stylu neogotyckim. Znajduje się on przy ul. ks. bpa H. Bednorza (ówczesna Schulstraße^[2]) w Roździeniu, na terenie jednostki pomocniczej Szopienice-Burowiec w Katowicach.

Historia

Do 1945 roku

Kościół na starej widokówce z około 1905 roku

Rozwój przemysłu górniczo-hutniczego spowodował napływ nowych mieszkańców do Roździenia, Szopienic oraz do okolicznych osad, w tym również ewangelików. W 1894 roku został nieodpłatnie przekazany plac pod budowę kościoła przez hrabiego Tiele-Winklera – właściciela Katowic i licznych sąsiednich posiadłości. Plac ten, położony na terenie obecnego skweru między ul. Herberta Bednorza a ul. Obrońców Westerplatte, został sprawdzony przez fachowca pod względem zagrożenia szkodami górniczymi, co spowodowało jego zamianę w 1895 roku na inny, mniej dotknięty skutkami wydobycia węgla teren pod Roździeniem. Nowa parcela o powierzchni 2612 m² mieściła się koło apteki Graefe'go i domu lekarza dr. Stauba. W 1897 roku oficjalnie została ona przewłaszczona na rzecz parafii ewangelickiej w Mysłowicach. Z początkiem 1898 roku ewangeliccy mieszkańcy Szopienic i Roździenia postanowili wybudować własny kościół. Koszt budowy świątyni określono wstępnie na 60 tysięcy marek^[3]. Organizatorem budowy kościoła został Ernst Prittwitz und Gaffron – pochodzący z Oławy urzędnik hutniczy. Budowę wsparła spółka Georg von Giesches Erben.

13 marca 1899 roku wbito pierwszą łopatę pod budowę kościoła, natomiast 25 kwietnia 1899 roku kamień węgielny pod budowę świątyni poświęcił zwierzchnik śląskiego Kościoła ewangelickiego, generalny superintendent ks. Erdmann z Wrocławia. Do końca marca tego samego roku kościół był już gotowy w stanie surowym, a od 1 kwietnia 1900 roku zaczęto wykańczać kościół od wewnątrz. Budowniczym kościoła był szopienicki mistrz murarski H. Ritschel. Dzięki zaangażowaniu Ernsta Prittwitza udało się pozyskać wielu ofiarodawców, którzy wsparli budowę znacznymi darami. Budowa została zakończona na początku 1901 roku. Kościół został wybudowany z cegły klinkierowej, w stylu neogotyckim.

Dnia 6 marca 1901 roku, poświęcenia wybudowanej świątyni dokonał generalny superintendent ks. Weigelt z Wrocławia. Przed poświęceniem kościoła odbyło się po raz ostatni krótkie pożegnalne nabożeństwo w sali posiedzeń gminy w Roździeniu. Stamtąd w uroczystej procesji księża i wierni przeszli do nowego kościoła. Tego dnia odbyły się 3 nabożeństwa: niemieckie – z kazaniem ks. Weigelta, polskie – odprawione przez ks. Koellinga i ks. Zahna i wspólne – popołudniowe nabożeństwo dziękczynne za nową świątynię.

W 1905 roku świątynia stała się oficjalnym filialnym kościołem parafii w Mysłowicach. Nabożeństwa odbywały się w każdą niedzielę oraz we wtorki. Ostatecznie odłączenie filiału od macierzystej parafii w Mysłowicach nastąpiło w 1910 roku, gdy utworzono samodzielną parafię w Roździeniu. Do 1945 roku przy kościele, działało Towarzystwo Polaków Ewangelików, Ewangelickie Stowarzyszenie Niewiast, Związek Polskiej Młodzieży Ewangelickiej oraz Ewangelickie Towarzystwo Szkolne^[4].

Wnętrze kościoła było kilkakrotnie przemalowywane. Tylko do połowy XX wieku zachowała się pierwotna polichromia kościoła. Kolejne (duże) generalne malowanie odbyło się w 1987 roku.

Do początku XXI wieku

Naprawa części dachu kościoła około 2007 roku

Podczas II wojny światowej w kościele stacjonowali przez jakiś czas uchodźcy. Po wojnie budynek znajdował się w opłakanym stanie. Kościół został bardzo mocno zanieczyszczony, przewody elektryczne zostały podniszczone i powyrywane, część witraży została wybita.

Po wojnie życie parafii zaczęło powracać do normy, choć zaszło w niej wiele nieodwracalnych zmian. Z 3,5 tys. parafian pozostało ok. 500 wiernych. Reszta zginęła albo wyjechała do Niemiec. Do roku 1947 nabożeństwa w świątyni odbywały się nieregularnie.

Po wojnie, kościół trzykrotnie był gospodarzem diecezjalnego zjazdu chórów – w 1964, 1975 i 2005 roku. W 1987 roku parafianie wspólnym wysiłkiem dokonali zmiany wnętrza kościoła. Wszystkie ściany zostały pomalowane na biało, a ławki, ołtarz, ambona i chór zostały pomalowane ciemnobrązową farbą.

Tablica pamiątkowa, odsłonięta w 2017 roku

W Święto Zesłania Ducha Świętego – 3 czerwca 2001 roku w kościele odbyło się uroczyste nabożeństwo z okazji 100-lecia świątyni. W uroczystościach jubileuszowych udział wzięli m.in. bp Janusz Jagucki, który wygłosił kazanie, bp Rudolf Pastucha, bp Tadeusz Szurman (proboszcz sąsiedniej parafii ewangelickiej w Katowicach-Śródmieściu), księża diecezji katowickiej i diecezji cieszyńskiej, goście ekumeniczni i władze miasta Katowice. Świąteczne nabożeństwo z Komunią Świętą było przeplatane pieśniami chóru Jubilate Deo z Mysłowic, prowadzonego przez Joannę Bliwert-Hoderny i chóru parafii ewangelickiej w Śródmieściu Largo cantabile pod przewodnictwem Mirosława Bliwerta i Aleksandrę Bobryk. Przy organach zasiadł Mirosław Bliwert, który dał krótki koncert. Podczas nabożeństwa, z historią wybudowania kościoła przez ubogich hutników i górników zapoznał zgromadzonych w kościele proboszcz szopienickiej parafii – ks. Adam Malina, a okolicznościowe pozdrowienie wygłosił emerytowany proboszcz – ks. Karol Bauman.

30 grudnia 2002 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego pod numerem rejestru A/76/02^[1]. Rok później wymieniono częściowo pokrycie dachowe z eternitu na pierwotne: łupek.

W niedzielę Cantate, 24 kwietnia 2005 roku w kościele odbył się 59. Zjazd Chórów Ewangelickich Diecezji Katowickiej. W czasie przeglądu połączonego z nabożeństwem wystąpiło 16 chórów diecezji katowickiej. Dnia 9 września 2007 roku w kościele odbyło się uroczyste nabożeństwo, z okazji jubileuszu 50-lecia Ordynacji – ks. Karola Baumana (byłego proboszcza) oraz 15-lecie Ordynacji – ks. Adama Maliny (obecnego proboszcza) i ks. Henryka Reske.

W roku 2010 udało się naprawić żaluzje na wieży, jednak dnia 3 października tego samego roku, gdy kościelny zaczął bić dzwonami, zerwało się serce średniego dzwonu uszkadzając naprawione wcześniej żaluzje. Zostały one naprawione następnego dnia tj. 4 października.

Wydarzenia kulturalne

2001 rok

• 12 sierpnia – koncert muzyki barokowej (Piotr Sadowski – skrzypce, Zygmunt Antonik – organy),
• 28 sierpnia – koncert organowy w wykonaniu Tomasza Orlowa.

2002 rok

• 18 sierpnia – koncert muzyki Stanisława Moniuszki w wykonaniu Władysława Szymańskiego (organy oraz Zespołu Kameralnego Classic).
• 25 sierpnia – koncert muzyki skrzypcowej i organowej (Adam Musialski – skrzypce, Zygmunt Antonik – organy).

2003 rok

• 3 sierpnia – recital organowy w wykonaniu Zygmunta Antonika.

2004 rok

• 22 sierpnia – koncert muzyki poważnej w wykonaniu Marcina Armańskiego (organy oraz Chóru Archikatedry Chrystusa Króla pod dyrekcją Krzysztofa Kagańca).

2005 rok

• 14 sierpnia – recital organowy w wykonaniu Tomasza Orlowa^[5].

2006 rok

• 20 sierpnia – koncert muzyki poważnej w wykonaniu: Justyna Bachowska – sopran, Władysław Szymański – organy^[6]

2007 rok

• 19 sierpnia – koncert muzyki poważnej oraz gospel w wykonaniu: Chóru SPIRITUAL SINGERS pod dyrekcją Renaty Dołęgi, Chóru Mieszanego parafii św. Franciszka i św. Klary w Tychach PAX ET BONUM.

2008 rok

• 10 sierpnia – koncert muzyki poważnej w wykonaniu: Jarosław Wewióra – tenor, Sebastian Matyja – organy^[7].

2009 rok

• 23 sierpnia – koncert Piękno Muzyki Baroku w wykonaniu: Michał Białko – organy, Krzysztof Puk – skrzypce^[8],
• 13 września – koncert chóru Jubilate Deo z Mysłowic pod dyrekcją Joanny Bliwert-Hoderny^[9],
• 13 grudnia – koncert kolęd w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca Zawiercie^[10].

2010 rok

Orkiestra we wnętrzu kościoła

• 8 sierpnia – koncert muzyki poważnej w wykonaniu: Jarosław Wewióra – tenor, Zespół Muzyki Barokowej EKSTEMPORE^[11].

2011 rok

• 14 sierpnia – koncert muzyki poważnej w wykonaniu: Agnieszka Bochenek-Osiecka – sopran, Jarosław Wewióra – tenor; Trio Stroikowe w składzie: Grażyna Jursza – flet, Dariusz Jursza – klarnet, Dawid Smykowski – fagot^[12].

2012 rok

• 19 sierpnia – koncert muzyki kameralnej w wykonaniu kwartetu smyczkowego ARKADOS w składzie: Jessica Kowalski – skrzypce, Jadwiga Dyla – skrzypce, Sonia Mitros – altówka, Joanna Zub – wiolonczela^[13].

Położenie i architektura

Kościół znajduje się w ogrodzie. Zbudowany jest z cegły klinkierowej na fundamencie z piaskowca twardego, wolnostojący, z prostokątną, jednoprzestrzenną nawą i prezbiterium zamkniętym trójbocznie oraz jedną wieżą, wysoką na około 42 m. Stropy drewniane, podwieszone oraz sklepione w nawie ołtarzowej i wieży. W prezbiterium sklepienie kryształowe. Konstrukcja dachowa na więzarach wieszarowych. Kościół kryty dachem dwuspadowym, pokrytym łupkiem; wieża przykryta iglicą (pierwotnie na wieży znajdował się łupek), zakrystia północna dachem czterospadowym, zakrystia południowa wielospadowym. Do wnętrza świątyni prowadzi ostrołukowy portal z drzwiami deskowo-spongowymi z ozdobnymi zawiasami krzyżowymi, wpisany między szkarpy.

Posadzka w nawach z kamienia obrabianego. Schody wewnętrzne i zewnętrzne z kamienia twardego obrabianego. Po obu stronach prezbiterium znajdują się zakrystie. Centralne miejsce w prezbiterium stanowi rzeźbiony ołtarz. W jego środkowej części znajduje się figura przedstawiająca Jezusa Chrystusa. W przedniej części nawy z prawej strony, mieści się rzeźbiona ambona. Na wysokości ambony po lewej stronie chrzcielnica z gipsu przedstawiająca klęczącego anioła. W tylnej części nawy chór konstrukcji drewnianej z organami.

Wystrój i wnętrze kościoła

Ołtarz

Neogotycki drewniany ołtarz z końca XIX wieku, ofiarowany przez cesarzową Augustę Wiktorię. W środku nastawy znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca kielich i winnicę. Pod kielichem cytat w języku niemieckim z Biblii: DAS BLUT JESU CHRISTI DES SOHNES GOTTES MACHT UNS REIN VON ALLER SÜNDE 1. Joh. 1,7 (pol. Krew Jezusa Chrystusa, Syna Jego, oczyszcza nas od wszelkiego grzechu 1. Jan 1,7). Po bokach ołtarza ukazane są motywy roślinne.

Ambona

Neogotycka ambona pochodzi z końca XIX wieku. Drewniana z dużą ilością motywów roślinnych. Pod kopułą znajduje się rzeźba gołębicy symbolizująca Ducha Świętego. Na ambonie cytat w języku niemieckim z Biblii: SELIG SIND, DIE GOTTES WORT HÖREN UND BEWAHREN. L. 11. 28. (pol. Błogosławieni są ci, którzy słuchają Słowa Bożego i strzegą go. Łk. 11. 28.).

Organy

(c) I, PetrusSilesius, CC BY 2.5

Widok na organy

Organy zbudowane przez Heinricha Schlaga ze Świdnicy. Zostały ofiarowane w darze przez hrabiego Huberta Thiele-Wincklera. Instrument posiada 16 głosów, 2 manuały + pedał. Umieszczony jest na chórze muzycznym, wspartym na czterech drewnianych kolumnach. Organami opiekuje się dr Marek Urbańczyk.

Dyspozycja organów

Epifatium

W przedsionku kościoła znajduje się epitafium, na którym wypisane są imiona, nazwiska, oraz daty śmierci parafian, którzy zginęli podczas I wojny światowej.

Inne

• neogotycka chrzcielnica z przełomu XIX/XX wieku, przedstawiająca klęczącego anioła. Ufundowana przez gen. Prittwitza (brata Ernesta – kierownika budowy kościoła),
• neogotycki witraż figuralny mieszczący się w centralnej części prezbiterium, przedstawiający Chrystusa Króla,
• cztery neogotyckie tablice na numery pieśni,
• cztery witraże dywanowe (po bokach prezbiterium),
• popiersie i obraz przedstawiający Marcina Lutra,
• dwa duże antyczne żyrandole (żyrandole i krzyż na wieży wykonał w darze mistrz blacharski z Szopienic – Vogel) oraz klinkiety.

W kościele na uwagę zasługuje również posadzka, która stanowi bardzo interesujący przykład dawnej sztuki ręcznego kładzenia posadzek.

Dzwonnica

Dzwony na wieży kościoła

Plebania przy kościele Zbawiciela

Na wieży kościoła znajdują się trzy dzwony:

• duży dzwon stalowy z przełomu XIX i XX wieku z napisem: Jesus Christus gestern und heute und derselbe auch in ewigkeit Hbr. 13,8 (pol. Jezus Chrystus wczoraj i dziś, ten sam i na wieki Hbr. 13,8) – używany na specjalne okazje,
• średni dzwon stalowy z przełomu XIX i XX wieku, aktualnie nieużywany,
• mały dzwon stalowy z przełomu XIX i XX wieku, używany w każde nabożeństwo.

Do października 2010 roku dzwoniono średnim dzwonem. 3 października 2010 roku ze średniego dzwonu wypada serce uszkadzając naprawione wcześniej żaluzje. Żaluzje ponownie naprawiono dzień później.

Otoczenie kościoła

• neogotycka plebania wybudowana w latach 1907–1908,
• dawna szkoła ewangelicka,
• dawna willa lekarza dr Stauba,
• historyczne kamienice,
• stara apteka (dawna apteka Graefego).

Ciekawostki

• Ołtarz znajdujący się w kościele został ufundowany przez cesarzową Augustę Wiktorię.
• W kościele Kazimierz Kutz kręcił jedną ze scen do filmu pt. Sól ziemi czarnej.
• Co roku w kościele odbywa się koncert z serii Szopienicki Sierpień Muzyczny.
• Kościół jest udostępniany turystom i osobom zainteresowanym wyznaniem ewangelickim czy architekturą budynku. Dla uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych prowadzone są regularne prelekcje o historii i współczesności Kościoła ewangelickiego w Polsce, z których najczęściej korzysta młodzież z sąsiedniego VI Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza.

Zobacz też

• Diecezja katowicka (Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP)
• Ernst von Prittwitz und Gaffron
• Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach-Szopienicach

Bibliografia

• Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru Zabytków "A", Wydana przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Katowice 2002.
• Dzieło łaski Boga. Diecezja Katowicka Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (historia i współczesność), Wydawnictwo "Głos Życia", Katowice 2003.
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2014, s. 70-75, ISBN 978-83-63780-06-7 .
• Katowickie Świątynie, Wydawnictwo "Unitex", Bydgoszcz 2003.
• ks. Leopold Raabe, INWENTARZ ruchomości i nieruchomości Kościoła Ewang-Unijnego w Szopienicach – spisany dnia 4 i 5 lipca 1945 (maszynopis).
• Kalendarz Ewangelicki na rok 1939, Ustroń 1938.
• Kalendarz Ewangelicki na rok zwyczajny 1949, Cieszyn 1948.
• Zwiastun Ewangelicki Nr 13-14, Wydawnictwo "Augustana", Bielsko-Biała 2001.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach