Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Grodnie

Kościół Znalezienia Krzyża Świętego
w Grodnie

Касцёл Адшукання Святога Крыжа, Гродна

kościół parafialny
Kościół Znalezienia Krzyża Świętego
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Grodno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Znalezienia Krzyża Świętego
Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	obraz Matki Boskiej Messyńskiej
Historia Data rozpoczęcia budowy 1595 Data zakończenia budowy 1617 Data poświęcenia 1618 Aktualne przeznaczenie kościół parafialny przy seminarium[1] Fundator Anna z Druckich-Sokolińska Piotrowa Kroszyńska, Zygmunt III Waza, Hieronim Wołłowicz, Lew Sapieha, Andrzej Woyna, Aleksander Massalski, Barbara Bądzyńska, Mikołaj Grochowski, Paweł Wołłowicz, Andrzej Wołłowicz, Hrehory Massalski, Andrzej Kazimierz Eysmontt
Dane świątyni Styl barok Świątynia • materiał bud. • długość • szerokość • cegła 68 m 26 m Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 ok. 60 m Ołtarz • liczba ołtarzy 14 Liczba naw 3 Dzwonnica • nazwa dzwonu zwarty Św. Franciszek, Św. Ludwik, Niepokalanej
Położenie na mapie Grodna Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Grodnie
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Grodnie
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Grodnie
53°40′30,1″N 23°49′49,1″E/53,675028 23,830306

Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Grodnie – kościół bernardynów, wybudowany w latach 1595–1617. Jest to trójnawowa bazylika z półkoliście zamkniętym prezbiterium.

Historia

Najstarszą częścią kościoła jest postgotyckie prezbiterium z lat 1595–1600, które wzorowane było na grodzieńskiej Farze Witoldowej^[2]. W 1601 roku fundację bernardyńską zatwierdził król Zygmunt III Waza, który przekazał na budowę 3200 florenów. Kolejnym etapem, było wzniesienie w latach 1602–1617 nowej nawy głównej przez muratorów z Lublina, przez co świątynia ta jest najstarszym przykładem przerzutu architektury w tzw. typie lubelskim na ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego^[2]. Legenda głosi, że przebudowę tę sfinansowano z datków żołnierzy wracających po zdobyciu Smoleńska w 1611 roku podczas wojny polsko-rosyjskiej, którzy ofiarowali po talarze od końskiego kopyta. Na pamiątkę tego zdarzenia herby fundatorów umieszczono w głównej nawie^[3]. Kościół konsekrował biskup wileński Eustachy Wołłowicz w dniu 13 maja 1618 roku. Fasada została zbudowana na wzór rzymskiego kościoła Il Gesù.

Budynek został częściowo zniszczony w 1656 podczas najazdu moskiewskiego. Zespół kościoła i klasztoru wyremontowano i rozbudowano w latach 1679–1686. Prace częściowo sfinansował wojewoda wileński Michał Pac, który po uzyskaniu zgody na budowę na gruntach klasztoru drewnianego pałacu zobowiązał się zbudować domek loretański przy kościele. W 1680 roku zbudowano nowy ołtarz główny. W 1685 roku powstała obecnie istniejąca parawanowa fasada^[2]. Po 1753 roku dokonano przebudowy dwóch górnych pięter wieży w stylu wileńskiego baroku. W latach 1780–1790 wybudowano przed fasadą czworoboczną kruchtę. W 1794 roku konwent grodzieński przekazał na potrzeby obrony Rzeczypospolitej 26,4 kg srebra.

W 1852 roku, tuż przed kasatą klasztoru bernardynów przez władze rosyjskie, przy kościele utworzono parafię. Sam kościół – pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego – był nieprzerwanie czynny. 2 listopada 1894 roku w kościele odbył się ślub Elizy Orzeszkowej ze Stanisławem Nahorskim.

Architektura

Kościół ten, a ściślej korpus nawowy, wykazuje cechy stylistyczne łączące go z kościołem bernardynów w Lublinie i poprzez nią do kolegiaty w Zamościu, m.in. wskazują na to pilastry wnętrza, filar na osi chóru, bliźniacze okna, układ chóru, arkadowo-pilastrowy system elewacji. Wieża została nadbudowana po połowie XVIII wieku w stylu baroku wileńskiego, jednak sam kościół prezentuje wcześniejsze barokowe cechy stylistyczne. W 2009 roku niekorzystnie zmieniono kolorystykę kościoła wg projektu narzuconego przez miejscowe władze.

Dwukondygnacyjny klasztor tworzy wraz z kościołem zamkniętą całość. W XVII i XVIII w. w klasztorze tym odbywały się sejmiki powiatu grodzieńskiego. Na samym początku XIX wieku biblioteka konwentu liczyła 1322 pozycje. Klasztor został zamknięty przez Rosjan w 1853 roku, a budynki zajęły wojska zaborcze. W 1919 roku Rada Miejska jednogłośnie zwróciła klasztor zakonnikom. W 1941 roku od niemieckiego ostrzału zniszczone zostały XVIII wieczne organy, trzy barokowe ołtarze z kaplicy św. Barbary, dachy kościoła i hełm wieży. Po II wojnie światowej w budynku klasztornym mieściły się laboratoria, biura sądowe i stacja sanitarno-epidemiologiczna. Od sierpnia 1990 roku obiekt jest siedzibą miejscowego Wyższego Seminarium Duchownego^[4].

Wnętrze

• zespół 13 murowanych ołtarzy z lat 80. XVIII wieku, w tym ołtarz główny
• w prawej nawie znajduje się słynący cudami obraz Matki Boskiej Messyńskiej z połowy XVII wieku, który pochodzi z kościoła brygidek w Grodnie
• Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej ze stiukowymi dekoracjami z lat 80. XVII wieku
• ambona w stylu klasycystycznym z około 1800 roku
• Konfesjonały z około 1800 roku
• Droga krzyżowa z lat 80. XVIII wieku
• Stalle z ok. 1800 roku
• Balustrada komunijna z ok. 1790
• cenne kute kraty
• tablica na cześć pisarki Elizy Orzeszkowej, która w 1894 roku zawarła tutaj związek małżeński

Galeria

• 

  Fasada frontowa
• 

  Prezbiterium
• 

  Kościół wg N. Ordy
• 

  Widok na klasztor i kościół
• 

  Wnętrze świątyni
• 

  Ołtarz główny
• 

  Ołtarz
• 

  Ołtarze boczne
• 

  Ołtarz boczny
• 

  Tablica Eysmontowska

Przypisy

Bibliografia

• Kościół Znalezienia Krzyża Św. i klasztor Bernardynów w Grodnie – Zdjęcia i opis na stronie Radzima.org
• Kościół pobernardyński pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Grodnie - Informacje dwutygodnika Słowo Życia
• Seminarium Maius Grodniense. wsd.grodnensis.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-07)]. – Z historii miejscowego seminarium
• Dorota Piramidowicz, Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. IV, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego, t. 1, Kościoły i klasztory Grodna, opr. Maria Kałamajska-Saeed, Dorota Piramidowicz, Kraków 2012, s. 267, il. 378 (rozdział: Kościół p.w. Znalezienia Krzyża Św. i klasztor pobernardyński w Grodnie, s. 19–88, il. 1-278).
• Dorota Piramidowicz, Etapy budowy pobernardyńskiego kościoła w Grodnie, w: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Lublin 2000, s. 393–426, il. 1-12
• Dorota Piramidowicz, Wpływ wileńskiego baroku na architekturę i wyposażenie kościoła bernardynów w Grodnie, „Biuletyn Historii Sztuki”, nr 3-4, R. LXXIII, 2011, s. 439–452, il. 1-13

Zobacz też

• Lista najwyższych kościołów na Białorusi