Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny i klasztor Brygidek w Grodnie

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Grodnie

Касцёл Дабравешчання Найсвяцейшай Дзевы Марыі у Гродна

412Г000017
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Grodno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Diecezja	grodzieńska
Historia Data rozpoczęcia budowy 1634 Data zakończenia budowy 1642 Data poświęcenia 1651 Fundator Krzysztof Wiesiołowski
Dane świątyni Styl renesans lubelski
Położenie na mapie Grodna Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Grodnie
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Grodnie
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Grodnie
53°40′38,19″N 23°50′11,41″E/53,677275 23,836503

Kościół Zwiastowania NMP i klasztor sióstr brygidek w Grodnie – wczesnobarokowe założenie sakralne powstałe w roku 1642, w jurydyce zakonu brygidek w Grodnie. Kościół jest podręcznikowym przykładem zachowanej w stanie pierwotnym architektury z połowy XVII wieku.

Historia

Grodzieńska fundacja brygidek z 1633 roku była dziełem wielkiego marszałka litewskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego i jego żony Aleksandry z Sobieskich, będąc hołdem pamięci ich 19-letniej zmarłej przybranej córki, wojewodzianki Gryzeldy Wodyńskiej^[1]. W 1636 roku wprowadzono uroczyście zakonnice do drewnianych budynków kościoła i klasztoru, jednakże już wtedy całość założenia otaczał zachowany do dzisiaj mur. Według opisu fundacji zakazano domagania się od kandydatek na zakonnice posagu. W 1637 roku w kościele został pochowany fundator Krzysztof Wiesiołowski. W 1642 roku dzięki inicjatywie Aleksandry stał już murowany kościół oraz położone były fundamenty klasztoru. W 1645 roku budowa klasztoru była zaawansowana. W dniu 19 października 1651 murowany kościół został konsekrowany przez biskupa wileńskiego Jerzego Tyszkiewicza^[1]. Pierwszą ksienią klasztoru została Anna Sobieska, siostra Aleksandry. W 1647 r. fundacja Wiesiołowskich została zatwierdzona przez sejm. W 1781 roku do kościoła wprowadzono uroczyście relikwie św. Klemensa. Od 1908 roku klasztor od brygidek przejęły nazaretanki. W 1950 roku nazaretanki w ciągu trzech dni zostały zmuszone przez miejscowe władze komunistyczne do opuszczenia kościoła. W latach 1950–2001 władze białoruskie umieściły w klasztorze szpital psychiatryczny, a w kościele szpitalny magazyn. Kościół został zwrócony wiernym w 1990 roku. W 1997 roku w podziemiach stworzono niewielkie muzeum^[1].

Klasztor z kościołem wraz z innymi gospodarczymi budynkami były usytuowane w kwartale pomiędzy ulicami Jezierską, Nowikowska, Dziemianowską i Jerozolimską.

Widok od strony płn.-wsch.

Architektura

Kościół jest budowlą nawiązującą stylem do tzw. renesansu lubelskiego i wiąże się stylistycznie z kolegiatą w Ołyce będąc jej uproszczoną kopią^[1]. Kościół posiada jedną nawę i półkoliście zamknięte prezbiterium. Fasadę flankują dwie wieżyczki (tzw. „ośle uszy”). Wieże zdobią kute krzyże ozdobione promieniami słonecznymi. Wnętrze sklepione kolebkowo z lunetami.

Całość założenia otacza mur obronny z około 1636 roku z dwoma sześciobocznymi basztkami (dawniej były cztery w każdym narożu, lecz zniszczono je około 1960 roku wraz ze wschodnim odcinkiem muru z bramą wjazdową). Zachowały się trzy z czterech barokowych bram klasztornych.

Na zewnątrz portal główny z pilastrami o kanelowanych głowicach, w odcinkowym naczółku rollwerkowy kartusz z herbem Powała (Ogończyk) opatrzony singlami KWWMWKL (Krzysztof Wiesiołowski Wielki Marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego). Portal boczny z datą 1642.

Klasztor ma dwa piętra i trzy skrzydła, z których wschodnie wzniesiono najpóźniej, bo po połowie XVIII wieku. Zachował się na parterze refektarz i na piętrze biblioteka. W ogrodzie znajduje się cenny drewniany lamus z 1769 roku. W 1827 roku powstały murowane zabudowania gospodarcze od pn.-wsch.

Po północnej stronie zespołu znajdowała się dzwonnica z 1783-1795 roku, którą zburzono około roku 1960 i mimo starań miejscowe władze nie pozwoliły w latach 90. XX wieku na odbudowę.

Wnętrze

• Ołtarz główny z obrazem Zwiastowanie, autor Johann Schretter, 1646
• Tabernakulum współczesne ołtarzowi
• Ołtarze boczne z połowy XVII wieku
• Ołtarz boczny barokowy z około 1700 roku przy południowej ścianie
• trzy kamienne wczesnobarokowe portale
• Balustrada prezbiterium, wczesnobarokowa z 1646 roku
• Ambona manierystyczna z 1646 roku
• Stalle manierystyczne z 1646 roku
• Prospekt organowy neorenesansowy z 1885 roku
• Ławki wczesnobarokowe z 1646, które wykonał Georg Zehl
• Żyrandol barokowy sprzed 1645 roku pochodzący z zamku w Tykocinie

Przypisy

Bibliografia

• Maria Kałamajska-Saeed, Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. IV, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego, t. 1, Kościoły i klasztory Grodna, opr. Maria Kałamajska-Saeed, Dorota Piramidowicz, Kraków 2012, s. 89–200
• W. Tatarkiewicz, Typ lubelski i typ kaliski w architekturze kościelnej XVII wieku, “Prace Komisji Historii Sztuki”, t. VII, Kraków 1937/38, s. 23–25, 34.

Linki zewnętrzne

• Radzima.org: Kościół Zwiastowania NMP
• Jurkau kutoczak – Юркаў куточак – Yury’s Corner. Старажытная Гародня. szlachta.io.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-23)].
• Jurkau kutoczak – Юркаў куточак – Yury’s Corner. Гародня 1980-х. szlachta.io.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-24)].
• Archiwalne widoki kościoła i klasztoru w bibliotece Polona