Kościół ewangelicko-augsburski we Włocławku

Kościół ewangelicko-augsburski we Włocławku
Distinctive emblem for cultural property.svg A/472/1-3 z dnia 8.07.1996[1]
kościół parafialny
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Włocławek

Wyznanie

protestanckie

Kościół

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Parafia

Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku

Położenie na mapie Włocławka
Mapa konturowa Włocławka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół ewangelicko-augsburski we Włocławku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia52°39′26″N 19°03′57″E/52,657222 19,065833

Kościół ewangelicko-augsburski we Włocławku – neogotycka świątynia parafii ewangelicko-augsburskiej. Znajduje się przy ulicy Brzeskiej.

Świątynia została wybudowana w latach 1877–1881[2][3][4] (wg innych źródeł w latach 1882–1884[1] według projektu Franciszka Tournelle’a w stylu neogotyckim. Poświęcenie Kościoła miało miejsce 25 października 1881 roku. Jego konsekracji dokonał Generalny Superintendent ks. Paweł Ewerth z Warszawy[4]. Świątynię wykończono w 1884 roku[3][4].

Kościół zbudowano z cegły na rzucie prostokąta, z węższą częścią ołtarzową zamkniętą trójbocznie. Część ołtarzowa jest zwrócona ku zachodowi. Sufit w środkowej części nawy przyozdobiono sklepieniem kolebkowym o zaostrzonym łuku. Kościół posiada zakrystię. Po bokach są empory wsparte na słupach. Dwuspadowy dach jest kryty dachówką. Od frontu Kościół jest ozdobiony wieżą, pod którą znajduje się kruchta[5].

Historia

W 1850 roku dziedzic Siewierska, Fryderyk Wilhelm Cords zapisał 16 500 rubli[4] na poczet budowy nowego Kościoła dla parafii ewangelickiej we Włocławku, istniejącej od 1829 roku[2]. Realizacja testamentu opóźniła się aż do 1874 roku z powodu procesów z rodziną zmarłego[4]. Na budowę świątyni złożyły się też datki parafian[3] i dotacje rządowe[5].

Wcześniej w tym miejscu istniał XVII-wieczny, drewniany kościół pw. św. Wojciecha[3], w 1821 roku oddany do użytku społeczności ewangelickiej[4]. Wraz z rozwojem parafii, Kościół nie mógł pomieścić dostateczną liczbę wiernych, wobec czego zaczęto poszukiwać środków na budowę nowej Świątyni[4]. Kościół św. Wojciecha został rozebrany w 1881 roku, wraz z ukończeniem nowego Kościoła[6].

20 stycznia 1945 roku na wieży kościoła ukryli się żołnierze armii hitlerowskiej (narodowości łotewskiej), którzy ustanowili na niej stanowisko strzelnicze dla karabinu maszynowego. Stąd atakowali żołnierzy armii radzieckiej znajdujących się na dzisiejszym placu Wolności. W odpowiedzi Rosjanie wystrzelili w stronę wieży salwę z armat czołgowych. W efekcie wieża została całkowicie zrujnowana. Odbudowano ją w latach 1947–1951[3].

W latach 2008–2009 wnętrze kościoła poddano renowacji[7]. Kolejnych dokonano w drugiej dekadzie XXI wieku. Wymieniono wówczas napęd dzwonów kościelnych, rynny i instalację elektryczną. Zamontowano nowe podświetlenie m.in. ołtarza. Wykonano bramę wjazdową w ogrodzeniu od strony ul. Słowackiego. Korzystając ze wsparcia Gminy Miasta Włocławek, wykonano nocną iluminację kościoła[8].

Otoczenie

Figura Chrystusa przed frontem Kościoła

W otoczeniu kościoła znajdował się niegdyś cmentarz. Funkcjonował on od ok. 1600 roku[4], od 1821 roku jako cmentarz ewangelicki. Został zlikwidowany w latach 40. XIX wieku[6]. Pozostałością po dawnym cmentarzu jest stojący w ogrodzie kościoła nagrobek Henryki Wilhelminy z Heroldów, żony pułkownika wojsk pruskich Karola de Greiffenberg, przedstawiający rzeźbę płaczącego anioła nad urną[4].

W pobliżu świątyni znajduje się dawna neogotycka kaplica pogrzebowa z ok. 1884 roku[9][3], pełniąca też wcześniej funkcję kancelarii parafialnej[10]. 13 czerwca 2012 roku otworzono tu lapidarium, gdzie wystawia się ok. 120 tablic trumiennych z lat 1840–1890, znalezionych na poddaszu Kościoła podczas remontu dokonanego na przełomie 2008 i 2009 roku[7][4].

Przy kościele pod adresem Brzeska 22[8] znajduje się plebania (wcześniej zwana Domem Pastora), zbudowana w stylu klasycystycznym[5] latach 1830–1831[2] i gruntownie przebudowana w 1881 roku[3] oraz latach 80. XX wieku[8]. Obecnie znajduje się tu kaplica zimowa.

Przed frontem świątyni stoi figura Chrystusa na lastrykowym postumencie, wykonana w 1908 roku przez Franciszka Gontarskiego[9][11]. Na cokole z piaskowca wyryto napis: Pójdźcie do mnie wszyscy Mat XI, 28. Pierwotnie figura była ustawiona w ścianie Ewangelickiego Domu Miłosierdzia przy ul. Słowackiego 4a. W 2010 roku poddano ją renowacji[4].

Teren kościoła jest otoczony kutym ogrodzeniem na podmurowanej cegle wzniesiony w 1897 roku, fundacji Ludwika i Adeli Bauerów[3].

Wnętrze

Chrzcielnica

Kościół posiada jednolite wyposażenie w stylu neogotyckim, synchronizującym z architekturą świątyni. Wyposażenie, włącznie z ławkami jest w większości oryginalne i pochodzi z lat jego budowy. Wyjątkiem są tu dzwony oraz żyrandole i lampy[2].

Ołtarz ustawiony jest w prezbiterium. Na froncie ołtarza wyryto symbole Alfa i Omega oraz krzyżujące się greckie litery CH i R. Na ołarzu utawiono obraz z 1889 roku autorstwa Kazimierza[5] Mireckiego (wg inskrypcji namalowany podług dzieła Delarocha) przedstawiający modlitwę Jezusa Chrystusa w ogrodach Getsemani[2].

Po lewej stronie ołtarza ustawiono ambonę, której antypendium jest przyozdabiane w barwy danej pory roku wg Kalendarza Kościelnego[2].

Kościół został wyposażony w 19-głosowe organy przewiezione do Włocławka latem 1881 roku. Zostały zakupione za cenę 7000 marek, zaś ich transport kosztował 3500 rubli. W owym czasie uchodziły za jedne z najlepszych w tym regionie. 20 stycznia 1945 roku zostały poważnie uszkodzone przez wojska radzieckie odbijające miasto z rąk hitlerowskich. Obecnie brakuje w nich ok. 800 piszczałek[2].

Ołtarz, ambona i organy wykonane zostały w firmie "Schlag i Synowie" ze Świdnicy.

Chrzcielnica została wykonana z jednolitej bryły piaskowca i ustawiona na cementowym postumencie. Na jej zewnętrznej stronie wygrawerowano inskrypcję w j. niemieckim Lasset die Kindlein zu mir kommen und wehret ihnen nich Mark 10,14 (Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie i nie zabraniajcie im, Ew. Marka 10,14)[2].

Nie zachowano oryginalnych dzwonów kościoła. Obecne wykonano w 1928 roku w przedsiębiorstwie K. Schwabe z Białej. Na każdym z trzech dzwonów widnieje inskrypcja 'K. Schwabe - Biała 1928'. Dzwony ważą kolejno: 400, 500 i 650 kg. Na najlżejszym wyryto inskrypcję: Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj, na kolejnym - Odpuść nam nasze winy, zaś na najcięższym Święć się imię Twoje. Najlżejszy z dzwonów jest zawieszony najwyżej, zaś najcięższy - najniżej[2].

Wewnątrz kościoła wystawiono tablicę pamiątkową ku czci Adeli i Ludwiki Bauerów[12].

Przypisy

  1. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2012-03-09].
  2. ↑ a b c d e f g h i Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku, Ulotka pt. "Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku", 2011.
  3. ↑ a b c d e f g h Andrzej Winiarski, Włocławek na starej fotografii, Włocławek: Oficyna Wydawnicza „Lars-Antyki”, 2008, ISBN 978-83-920391-2-9.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Historia Parafii Ewangelickiej we Włocławku, wloclawek.luteranie.pl [dostęp 2018-04-24].
  5. ↑ a b c d KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-AUGSBURSKI WE WŁOCŁAWKU, odznaka.kuj-pom.bydgoszcz.pttk.pl [dostęp 2018-05-05].
  6. ↑ a b Zdzisław Arentowicz, Z dawnego Włocławka, Włocławek: Miejska Biblioteka Publiczna im. Zdzisława Arentowicza we Włocławku, 1928, ISBN 83-906020-6-7.
  7. ↑ a b Zapomniane ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicach, czyli historia powstania lapidarium..., wloclawek.luteranie.pl [dostęp 2018-05-04].
  8. ↑ a b c Z CYKLU „WŁOCŁAWSKIE ZABYTKI”: ZESPÓŁ KOŚCIOŁA EWANGELICKO-AUGSBURSKIEGO, wloclawek.pl [dostęp 2018-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-15].
  9. ↑ a b Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Włocławek, Prezydent Miasta Włocławka, 2016.
  10. ↑ Pozostałość tablicy na drzwiach kaplicy
  11. ↑ Andrzej Mietz, Jan Pakulski: Świadectwa przeszłości Nieszawy: rzeźby, pomniki, nagrobki, tablice. Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, 1989, s. 52, 92-93.
  12. ↑ Tablica widoczna na fotografii w zbiorach Wikicommons

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Włocławek-Monument of Jezus.JPG
Autor: Mariochom, Licencja: CC0
Pomnik Jezusa przed wejściem do Kościoła Luterańskiego we Włocławku.
Wloclawek kosciol ewangelicki (1).jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 3.0
Włocławek, kościół ewangelicki przy ul. Brzeskiej 20. (zabytek nr rejestr. A/472/1)
Włocławek location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Włocławek, Poland
Ta mapa of Włocławek została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Włocławek-Baptismal font of lutherians.JPG
Autor: Mariochom, Licencja: CC0
Chrzcielnica w Kościele Luterańskim we Włocławku. Znajduje się na niej napis w języku niemieckim: Lasset die Kindlein zu mir kommen und wehret ihnen nicht Mark 10,14 (Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie i nie zabraniajcie im - Ewangelia wg Św. Marka 10,14).