Kościół i klasztor Reformatów w Grudziądzu

Kościół i klasztor pw. św. Krzyża

nr rej. A/580 z 13.07.1936
Kościół w 2015
Państwo	Polska
Miejscowość	Grudziądz
Wyznanie	katolicyzm
Wezwanie	św. Krzyża
Historia
Data budowy	1750-1751
Data poświęcenia	1755
Data likwidacji	1831 (włączenie do więzienia)
Dane świątyni
Stan obecny	pełni funkcję więzienia
Położenie na mapie Grudziądza Kościół i klasztor pw. św. Krzyża
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół i klasztor pw. św. Krzyża
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Kościół i klasztor pw. św. Krzyża
53°29′42,0720″N 18°45′10,4400″E/53,495020 18,752900

Kościół i klasztor reformatów w Grudziądzu przy ul. Wybickiego, obecnie więzienie.

Historia

Klasztor reformatów z kościołem pw. Świętego Krzyża został zbudowany na ówczesnym przedmieściu Fijewo w latach 1750-1751 z fundacji marszałka nadwornego koronnego i starosty grudziądzkiego Jerzego Augustyna Mniszcha. Analogie formalne m.in. z klasztorami w Brodnicy i Siennicy wskazują, że projektantem był najpewniej królewski architekt Antonio Solari. W latach późniejszych wnętrze otrzymało wysokiej klasy wyposażenie z niepolichromowanego drewna, złożone m.in. z 5 ołtarzy, wykonane przez warsztat czynny na potrzeby zakonu w klasztorze w Toruniu na Podgórzu, w Brodnicy, Płocku i Pułtusku. Ołtarz główny został poświęcony w 1755 r. Po przejściu Grudziądza pod panowanie pruskie w wyniku I rozbioru Polski, w 1801 r. nastąpiła kasata klasztoru i po kilku latach w jego murach urządzono zakład karny, w skład którego kościół został ostatecznie włączony w 1831 r. Stan ten trwa do dzisiaj. Jeszcze w okresie międzywojennym, dobrze zachowany kościół był dostępny dla zwiedzających. Dopiero po II wojnie światowej nastąpiła sekularyzacja świątyni i przebudowa wnętrza na cele magazynowe. Zostało przedzielone stropem na dwie kondygnacje, zniszczono dobrze zachowane wyposażenie. W 1960 r. odnowiono elewacje, ale w ostatnich latach stan budowli uległ drastycznemu pogorszeniu. Pomieszczenie świetlicy na parterze dawnego kościoła wykorzystywane jest jako prowizoryczna kaplica.

Zabytki

Kościół i klasztor są zabytkami późnobarokowymi. Prezbiterium świątyni skierowane jest ku wschodowi. Kościół jest złożony z czteroprzęsłowej nawy krytej sklepieniem kolebkowo-krzyżowym i dwuprzęsłowego prosto zamkniętego prezbiterium. Ściany wnętrza dzielone są pilastrami o bogatych kapitelach. W ozdobny sposób została rozwiązana fasada, członowana pilastrami, z dużym oknem na osi i niszami na figury świętych po bokach. Zwieńczona jest wyniosłym wolutowym szczytem, z okrągłym oknem pośrodku i z trójkątnym naczółkiem. Dachy są dwuspadowe, kryte dachówką, nad nawą wznosi się ażurowa ozdobna sygnaturka. Do kościoła od północy przylegają zabudowania poklasztorne, trójskrzydłowe, piętrowe, kryte siodłowymi dachami, skupione wokół kwadratowego wirydarza.

W zbiorach Muzeum w Grudziądzu zachowały się liczne figury z rokokowych ołtarzy, częściowo uszkodzone.

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod. red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 7, Powiat grudziądzki, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1974
• Dzieje Grudziądza, praca zbior. pod red. Jerzego Danielewicza, t. 1, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1992
• Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, t. 8, Dekanat grudziądzki, praca zbior. pod red. Stanisława Kardasza, Toruń, Toruńskie Wydaw. Diecezjalne, 1997, ISBN 83-86471-35-2
• Jerzy Domasłowski, Tajemniczy kościół, "Ilustrowany Kurier Polski", R. 57, 2002, nr 188 (27-29.9)
• Adam Stenzel, Uwięziony barokowy zabytek, "Kalendarz Grudziądzki", ISSN 1427-700X, t. 11, 2006, s. 79-82