Kościuszko pod Racławicami (obraz Jana Matejki)
 | |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium | |
| Wymiary | 465 × 897 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Kościuszko pod Racławicami (Bitwa pod Racławicami)[1] – obraz olejny autorstwa Jana Matejki namalowany w 1888 roku, eksponowany w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.
Historia obrazu
Komitet jubileuszu Matejki i zakupna obrazu Jan Sobieski pod Wiedniem zbierał fundusze na zakup obrazu, ale podczas obchodów 200 rocznicy odsieczy wiedeńskiej Jan Matejko poinformował, że postanowił w imieniu narodu polskiego podarować obraz papieżowi. Decyzja ta zaskoczyła komitet, który po nadzwyczajnym zebraniu w dniu 13 września 1883 roku podał informację, że poprosi Matejkę o namalowanie kopii obrazu, a gdyby ten się nie zgodził to o namalowanie innego obrazu o treści historycznej, który zostanie podarowany Muzeum Narodowemu. Ustalił również, że nadal będzie prowadził zbiórkę funduszów, a do 1 listopada 1883 roku każdy kto złożył składkę będzie mógł poprosić o jej zwrot[2]. W grudniu 1883 roku komitet podał, że wycofano tylko 360 złr z zebranych do 1 grudnia 32 234 złr[3].
Decyzję o namalowaniu obrazu Kościuszko pod Racławicami Matejko podjął w 1884 roku. Malowanie obrazu zostało poprzedzone wykonaniem szkiców ołówkowych (do dziś 6 zachowanych w Muzeum Narodowym w Krakowie) i szkicem olejnym, znajdującym się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. W lutym 1887 roku zostało sprowadzone z Paryża płótno, które zawieszono w pracowni w gmachu Akademii Sztuk Pięknych. 12 marca 1887 Matejko rozpoczął pracę nad ostatecznym kształtem obrazu. Prawdopodobnie w jej trakcie natrafił na jakieś trudności, bo pracę przerwał do 20 sierpnia i raz jeszcze pojechał do Racławic, aby wykonać szkice krajobrazu z natury[4]. Druga przerwa w pracy nastąpiła w lutym 1888 i spowodowana była poważną chorobą artysty. Ostatecznie dzieło udało się ukończyć pod koniec kwietnia tego samego roku[5].
Przekazanie obrazu nastąpiło 14 maja 1888 roku w sali Muzeum Narodowego w Sukiennicach[6] z udziałem zaproszonych gości. Matejko i członkowie komitetu stali pod zawieszonym obrazem. Najpierw głos zabrał Matejko, który powiedział, ze bardzo cieszy się, że zdołał dotrzymać złożonej 5 lat wcześniej obietnicy. Następnie prezes komitetu Artur Potocki podziękował Matejce za „to wielkie dzieło sztuki i myśli”. Następnie złożył sprawozdanie ze zbiórki pieniędzy. Najwięcej bo ponad 20 tysięcy zebrano w Galicji. Pieniądze przekazywano też z Księstwa Poznańskiego, Prus Królewskich, Śląska, Bukowiny, Anglii, Szwecji, Turcji, Australii i Ameryki. Ogółem zebrano 49 807 złr, co jak podkreślił Potocki nie pokrywało wartości obrazu. Komitet zachował sobie prawo pokazywania obrazu na wystawach, a Matejko prawo do reprodukcji dzieła[7]. Pieniądze Komitet przekazywał Matejce w ratach. W listopadzie 1883 roku przekazał artyście 20 tysięcy złr jako „zaliczkę”, kolejna ratę wynoszącą 15 tysięcy złr przekazano w maju 1884 roku, a kolejne 20 tysięcy 25 marca 1887 roku[4].
W czerwcu obraz został wysłany do Lwowa na wystawę Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych i wystawiony w sali hotelu George[8], następnie w Poznaniu, a w 1889 roku pokazano go w Wiedniu i na Wystawie Światowej w Paryżu[4].
W maju 1888 roku wydział Towarzystwa im. Kościuszki na specjalnie zwołanym posiedzeniu w ramach wdzięczności za obraz postanowił nadać Matejce pierwszy w historii stowarzyszenia tytuł honorowego członka[9].
Koło artystyczno-literackie zaproponowało za zgodą artysty wykonanie reprodukcji obrazu. Aby zebrać fundusze na ten cel zorganizowano festyn podczas którego w żywym obrazie wystąpili chłopi, którzy byli statystami malarza[10][11]. W festynie wzięło udział ponad 4 tysiące osób, a dochód wyniósł 630złr[4]. Juliusz Kossak w ramach akcji Koła Artystyczno Literackiego, aby obraz trafił pod strzechy, w 1888 roku przygotował w oparciu o obraz akwarelę, którą upowszechniono jako odbitkę chromolitograficzna. Pierwszy nakład odbitki wyniósł 12 tysięcy egzemplarzy i został sprzedany w ciągu kilku miesięcy. Wiosną 1889 roku został wydany jej drugi nakład[4].
Józef Hakowski wykonał w latach 1890–1894 płaskorzeźbę w srebrze „Kościuszko pod Racławicami” według obrazu Jana Matejki, na zamówienie Juliusza Przeworskiego[12], która obecnie znajduje się w Węgierskim Muzeum Narodowym w Budapeszcie[13].
Cenzura nie pozwoliła czasopismom warszawskim na publikację artykułów na temat obrazu. Także tych krytycznych[14]. Obraz jest jednym z ostatnich wielkich dzieł Matejki.
Opis obrazu
Na interpretację obrazu duży wpływ miała praca Mariana Gorzkowskiego Wskazówki do najnowszego obrazu Jana Matejki "Kościuszko pod Racławicami" wykończonego w kwietniu 1888 roku[4].
Tadeusz Kościuszko ubrany jest w modny frak mundurowy, identyczny jak na obrazie Michała Stachowicza Przysięga Kościuszki na Rynku Głównym. Jako model posłużył ksiądz Antoni Gruszecki[15], ówczesny wikary w Kościele Mariackim, późniejszy proboszcz podgórski i szambelan papieski. Drugi bohater bitwy racławickiej – Bartosz Głowacki został przedstawiony z czapką na zdobycznej armacie. Współorganizator powstania, Hugo Kołłątaj, ubrany jest na czarno i siedzi na czarnym koniu (chociaż nie brał on udziału w bitwie)[4].
Na przedstawienie zasłużyli, zdaniem Matejki, także dwaj generałowie stojący na czele sztabu – Antoni Józef Madaliński i Józef Zajączek (w napoleońskiej czapce na głowie i oparty o drzewo). W bardzo pięknym szlacheckim stroju namalował Matejko Stefana Dembowskiego, który w razie śmierci Kościuszki miał być jego następcą. Na obrazie symbolizuje on również niechęć polskiej szlachty do powstania, a zwłaszcza do zarządzeń Naczelnika, które regularnie sabotowano.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Matejko: obrazy olejne: katalog pod redakcją i ze wstępem Krystyny Sroczyńskiej. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Arkady, 1993, s. 230. ISBN 83-213-3652-3.
- ↑ Komitet jubileuszu Matejki..., „Czas” (209), 15 września 1883, s. 2.
- ↑ Otrzymujemy następujące pismo, „Czas” (286), 16 grudnia 1883, s. 2.
- ↑ a b c d e f g Jana Matejki droga do Racławic, [w:] Franciszek Ziejka, Podróże pisarzy : Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Henryk Sienkiewicz i inni, Kraków 2019, s. 759-782, ISBN 978-83-242-3493-6 [dostęp 2022-08-20].
- ↑ Mistrz Matejko, „Kurier Lwowski” (109), anno.onb.ac.at, 19 kwietnia 1888, s. 5 [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Komitet zakupna obrazu Matejki, „Kurier Lwowski” (131), anno.onb.ac.at, 11 maja 1888, s. 2 [dostęp 2022-08-04].
- ↑ Akt odebrania obrazu Matejki Kościuszko pod Racławicami na rzecz Muzeum Narodowego, „Czas” (110), 15 maja 1888, s. 2.
- ↑ Wystawę obrazu mistrza Matejki, „Kurier Lwowski” (173), anno.onb.ac.at, 16 czerwca 1888, s. 5 [dostęp 2022-08-04].
- ↑ Towarzystwo imienia Kościuszki, „Kurier Lwowski” (129), anno.onb.ac.at, 9 maja 1888, s. 3 [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Listy z kraju, „Kurier Lwowski” (133), anno.onb.ac.at, 13 maja 1888, s. 2 [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Koło artyst.-lit., „Kurier Lwowski” (131), anno.onb.ac.at, 11 maja 1988, s. 2 [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Józef HAKOWSKI [dostęp 2022-08-19].
- ↑ Józef Nałęcz Hakowski ( 1834 – 1897) - Pieniny24.pl, pieniny24.pl [dostęp 2022-08-20].
- ↑ Obraz Matejki i cenzura rosyjska, „Kurier Lwowski” (133), anno.onb.ac.at, 13 maja 1888, s. 3 [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Kościuszko ma twarz z Łodygowic. 11 kwietnia 2013. [dostęp 2015-09-03].
Bibliografia
- Halina Blak, Kościuszko pod Racławicami Jana Matejki, Warszawa: KAW, 1983, ISBN 83-03-00231-7, OCLC 823777165.
