Koślaczek

Koślaczek
	; Koślaczek stożkowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	koślaczek
	Nazwa systematyczna
	Anacamptis L. C. Richard; Orchideis Eur. Annot. 19, 25, 33. Aug-Sep 1817
	Typ nomenklatoryczny
	A. pyramidalis (Linnaeus) L. C. Richard)
Synonimy
	Anteriorchis E.Klein & Strack;
	Anteriorchis E.Klein & Strack;

Kwiatostan koślaczka piramidalnego

Koślaczek (Anacamptis Rich.) – rodzaj bylin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W zależności od ujęcia systematycznego zalicza się tu 1 lub 11–15 gatunków^[5]^[6]. Różnice w ujęciu rodzaju powstały po odkryciu zagnieżdżenia linii rozwojowej gatunku typowego wśród grupy taksonów wcześniej zaliczanych do rodzaju storczyk (Orchis). Grupa ta okazała się pod względem filogenetycznym tak odległa od innych przedstawicieli rodzaju Orchis, że od końca lat 90. XX wieku zaliczana jest właśnie do rodzaju koślaczek^[7]^[8]^[5]^[9]. Storczyki siedlisk nieleśnych (tylko A. pyramidalis spotykany bywa w widnych lasach), rosnące na glebach wapiennych, przepuszczalnych, rzadziej gliniastych i lekko kwaśnych^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez jej północno-wschodniej części), północno-zachodnią Afrykę (od Maroka po Libię) oraz południowo-zachodnią Azję (na wschodzie po Afganistan, Tadżykistan i Kazachstan). Najbardziej zróżnicowany jest w basenie Morza Śródziemnego. Do gatunków o najbardziej rozległym zasięgu należy A. pyramidalis. Najdalej na wschód sięgają gatunki: Anacamptis collina, A . pyramidalis i A. pseudolaxiflora^[6].

Gatunki flory Polski^[10]^[a]

koślaczek stożkowaty Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.
storczyk błotny Orchis palustris Jacq. ≡ Anacamptis palustris (Jacq.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
storczyk cuchnący Orchis coriophora L. ≡ Anacamptis coriophora (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
storczyk samczy Orchis morio L. ≡ Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne z bulwami kulistymi lub jajowatymi, pustymi wewnątrz, z pędem nagim i ulistnionym^[6].
Liście: Przyziemne i łodygowe, pozbawione plamek^[6].
Kwiaty: Zebrane w kilku- lub wielokwiatowy, luźny lub gęsty, krótki lub wydłużony kwiatostan groniasty. Kwiaty wsparte są przysadkami błoniastymi, rzadziej liściastymi, krótszymi, dłuższymi lub podobnej długości do zalążni. Listki okwiatu nagie, zwykle nieco wgięte, boczne z zewnętrznego okółka rozpostarte, górne zwykle tworzą kapturek, czasem luźny (A. papilionacea). Warżka z ostrogą, trójdzielna (łatki płytko lub głęboko wycięte), z bocznymi łatkami zaokrąglonymi, z łatką środkową zaokrągloną lub wyciętą, gładką, brodawkowatą, rzadko owłosioną. Prętosłup jest krótki, rostellum małe, pyłkowiny dwie z jedną lub wiema tarczkami nasadowymi (viscidium). Zalążnia walcowata, skręcona i naga, siedząca lub krótkoszypułkowa^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów plemienia Orchidinae w obrębie podrodziny storczykowych (Orchideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Storczykowate są kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych^[2]^[5].

W ujęciu systematycznym stosowanym w taksonomii od 1997 (Anacamptis razem z "kladem Orchis morio") rodzaj stanowi grupę siostrzaną dla rodzaju Serapias, a wraz z nim jest grupą siostrzaną dla rodzaju dwulistnik (Ophrys)^[8]. We wcześniejszym, tradycyjnym ujęciu rodzaj Anacamptis był taksonem monotypowym z jednym gatunkiem – A. pyramidalis^[11].

Wykaz gatunków^[12]^[6]

Anacamptis boryi (Rchb.f.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Anacamptis collina (Banks & Sol. ex Russell) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Anacamptis coriophora (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (syn. Orchis coriophora L.) – storczyk cuchnący
Anacamptis cyrenaica (E.A.Durand & Barratte) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis israelitica (H.Baumann & Dafni) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Anacamptis laxiflora (Lam.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (syn. Orchis morio L.) – storczyk samczy
Anacamptis palustris (Jacq.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (syn. Orchis palustris Jacq.) – storczyk błotny
Anacamptis papilionacea (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Anacamptis pyramidalis (L.) Rich. – koślaczek stożkowaty
Anacamptis sancta (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase

Mieszańce międzygatunkowe^[12]

Anacamptis × alata (Fleury) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × alatoides (Gadeceau) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × caccabaria (Verg.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × dafnii (Wolfg.Schmidt & R.Luz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × duquesnei (Rchb.f.) J.M.H.Shaw
Anacamptis × eccarii H.Kretzschmar & G.Kretzschmar
Anacamptis × feinbruniae (H.Baumann & Dafni) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × genevensis (Chenevard) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × gennarii (Rchb.f.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × gerakarionis (Faller & K.Kreutz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × laniccae (Braun-Blanq.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × larzacensis (H.Kurze & O.Kurze) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × lasithica (Renz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × lesbiensis (Biel) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × lloydiana (Rouy) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × menosii (C.Bernard & G.Fabre) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × olida (Bréb.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × parvifolia (Chaub.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × sciathia (Biel) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × semisaccata (E.G.Camus) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × simorrensis (E.G.Camus) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × timbali (Velen.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Anacamptis × van-lookenii (C.Bernard & G.Fabre) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.

Uwagi

↑ W piśmiennictwie polskojęzycznym utrzymywane jest ujęcie systematyczne dominujące w XX wieku, stąd polskie nazwy zwyczajowe gatunków nie są zbieżne z klasyfikacją biologiczną.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ ^a ^b Anacamptis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2010-08-04].
↑ Anteriorchis. eMonocot. [dostęp 2016-01-03].
↑ ^a ^b ^c Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Anacamptis Rich.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].
↑ Helmut Baumann, Siegfried Künkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 206. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ^a ^b Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x.
↑ Alec Pridgeon: Which is the true Orchis?. Kew Scientist 12, 1997. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Dariusz L.D.L. Szlachetko Dariusz L.D.L., Michał.M. Skakuj Michał.M., Storczyki polski, Poznań: Sorus, 1996, s. 124-125, ISBN 83-85599-97-5, OCLC 41266828 .
↑ ^a ^b Anacamptis. The Plant List. [dostęp 2014-10-29]. (ang.).

[11] W piśmiennictwie polskojęzycznym utrzymywane jest ujęcie systematyczne dominujące w XX wieku, stąd polskie nazwy zwyczajowe gatunków nie są zbieżne z klasyfikacją biologiczną.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[ing-3] Anacamptis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2010-08-04].

[4] Anteriorchis. eMonocot. [dostęp 2016-01-03].

[tree-5] Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).

[powo-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Anacamptis Rich.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].

[baumann-7] Helmut Baumann, Siegfried Künkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 206. ISBN 978-83-7073-698-9.

[bateman-8] Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x.

[kew-9] Alec Pridgeon: Which is the true Orchis?. Kew Scientist 12, 1997. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

[checklist-10] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[szlach-12] Dariusz L.D.L. Szlachetko Dariusz L.D.L., Michał.M. Skakuj Michał.M., Storczyki polski, Poznań: Sorus, 1996, s. 124-125, ISBN 83-85599-97-5, OCLC 41266828 .

[tpl-13] Anacamptis. The Plant List. [dostęp 2014-10-29]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne