Kobieta samotna (film 1981)

Kobieta samotna – polski telewizyjny film psychologiczny z 1981 roku w reżyserii Agnieszki Holland, zrealizowany na podstawie scenariusza Holland i Macieja Karpińskiego. Bohaterką filmu jest poniżana przez otoczenie listonoszka Irena (Maria Chwalibóg), która zajmuje się wychowywaniem nieślubnego dziecka. Poznając niepełnosprawnego rencistę Jacka (Bogusław Linda), Irena próbuje ułożyć sobie z nim życie, jednak wrogość otoczenia prowokuje parę do podjęcia drastycznych środków.

Kobieta samotna powstała w momencie tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce, toteż w ówczesnych warunkach politycznych okazała się niecenzuralna. W Polsce film został wyświetlony dopiero w 1987 roku, a na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych rok później przyznano mu trzy statuetki: dla Agnieszki Holland (Nagroda Specjalna Jury), Marii Chwalibóg i Bogusława Lindy (za pierwszoplanowe role aktorskie).

Fabuła

Tytułową bohaterką jest kobieta w średnim wieku, pracująca jako listonoszka w jednej z dzielnic Wrocławia. Na co dzień spotyka ją szereg trudności i przeszkód. Prowadzi życie mieszkaniowe na niskim poziomie, doświadcza nieprzychylności sąsiadów, ciężko znosi trudy swojej pracy. Dodatkowo w pojedynkę zajmuje się wychowaniem nieślubnego dziecka. Sytuację pogłębia frustracja po śmierci ciotki, którą się opiekowała, gdy wychodzi na jaw fakt, że zmarła nie zapisała dla niej spadku. Nagłe zmiany następują z chwilą poznania młodszego mężczyzny, niepełnosprawnego rencisty. Między obojgiem pojawia się uczucie. Po piętrzących się problemach w pracy, Irena decyduje się na desperacki krok. Kradnie pieniądze z przekazów pocztowych, po czym pozostawia syna w szkole i udaje się do Jacka, mając w zamiarze realizację jego wcześniejszego pomysłu – wyjazdu za granicę. W drodze autem para ma wypadek drogowy. W obliczu grożącego aresztowania za kradzież Jacek pozbawia życia Irenę w pokoju hotelowym, a sam w akcie desperacji udaje się do ambasady amerykańskiej żądając lotu do USA i szantażując imitacją ładunku wybuchowego. Jego aresztowanie jest dramatycznym finałem filmu.

Obsada

• Maria Chwalibóg (Irena Misiak)
• Bogusław Linda (Jacek Grochala)
• Paweł Witczak (Bogdan Misiak, syn Ireny)
• Bożena Baranowska (nauczycielka)
• Henryk Hunko (mężczyzna na zebraniu w szkole)
• Sława Kwaśniewska (ciotka Ireny)
• Ryszard Kotys (Władek, kuzyn Ireny, ojciec chrzestny Bogusia)
• Jerzy Kozłowski (szef ochrony w ambasadzie)
• Bohdana Majda (gospodyni Jacka)
• Jerzy Matula (Stefan, naczelnik poczty)
• Andrzej Mrozek (ksiądz)
• Jerzy Trela (ojciec Bogusia)

Produkcja

Kobieta samotna została wyprodukowana przez Zespół Filmowy „X”. Za reżyserię filmu odpowiadała Agnieszka Holland, która napisała doń scenariusz wraz z Maciejem Karpińskim^[1]. Muzykę do filmu skomponował Jan Kanty Pawluśkiewicz, natomiast za zdjęcia odpowiadał Jacek Petrycki^[1], który współpracował z Holland już przy jej pełnometrażowym debiucie, Aktorach prowincjonalnych (1978)^[2].

Kobieta samotna została ukończona tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego, a ze względu na bezkompromisowe ukazanie przez Holland realiów społecznych Polski przełomu lat 70. i 80. władze nie dopuściły filmu do dystrybucji^[3]. Dopiero w 1987 roku film został opublikowany w okrojonej wersji. W 1999 roku w TV Polonia miała premierę integralna wersja filmu, zawierająca sceny usunięte przez cenzurę; sceny te zawierają angielskie napisy, ponieważ zachowały się jedynie w angielskiej kopii filmu^[1]. W 2008 roku w ramach cyklu Arcydzieła Polskiego Kina, nakładem Wydawnictwa Telewizji Kino Polska ukazała się reedycja filmu na płyty DVD^[4].

Odbiór

Agnieszka Holland, reżyserka filmu (2014)

Zdaniem Janusza Wróblewskiego „zrealizowana w 1981 roku i zdjęta z półek dopiero siedem lat później opowieść [mówi] o upodleniu, niszczeniu godności i podważaniu prawa do istnienia lekceważonej i spychanej na margines najbardziej bezbronnej części społeczeństwa”^[5]. Robert Birkholc zauważył, iż dzieło Holland cechuje przekora wobec wydarzeń następujących w momencie wydarzeń sierpniowych 1980 roku: „Przedmiotem dzieła Holland nie są manifestacje i strajki, ale życie bezbronnej, osamotnionej kobiety”. Birkholc dodawał, że „pozbawiona taniego sentymentalizmu perspektywa Holland oraz znakomite aktorstwo Marii Chwalibóg i Bogusława Lindy czynią [...] z Kobiety samotnej jeden z najbardziej poruszających filmów społecznych w historii polskiego kina”^[3]. Bogumiła Fiołek-Lubczyńska stwierdziła po seansie, że „my – widzowie – drętwiejemy w fotelach z rozpaczy i przerażenia”^[6].

Daria Mazur zauważyła, że film Holland „zrealizowany został techniką niemal paradokumentalną, w sposób prosty, ascetyczny”^[7]. Jednocześnie zdaniem Mazur siermiężny wizerunek polskiej prowincji zostaje uzupełniony o fantazję dziecięcą^[7]. Zdaniem Mazur w świecie Holland jedynie dziecko głównej bohaterki ma szansę ocalenia niewinności, nawet w momencie opuszczenia przez matkę^[8]. Katarzyna Mąka-Malatyńska przyrównała Kobietę samotną do klasycznej tragedii, argumentując swą interpretację kulminacyjnym aktem zabójstwa^[9]. Marek Haltof porównał film Holland z dziełem Krzysztofa Kieślowskiego Bez końca (1984), wskazując jako czynnik je wiążący niezwykle ponury obraz rzeczywistości Polski^[10].

Kobieta samotna była ceniona również za granicą. Reporter czasopisma „Cinéaste”, Lawrence Weschler, uznał film za „bardzo realistyczny”^[11]. Weschler zacytował wypowiedź jednego z widzów, który uznał film za „jeden z najlepszych, najbardziej poruszających filmów przeze mnie obejrzanych”^[11]. Janet Maslin(ang.) w recenzji dla „The New York Timesa” oceniła dzieło Holland jako „bolesny portret nie tylko pojedynczej osoby, ale i większych sił rządzących jej przeznaczeniem”^[12]. Ela Bittencourt z czasopisma internetowego „Slant” doceniła stosowany przez Holland styl, polegający na „mieszaniu czarnego humoru z psychologiczną obserwacją”^[13]. W poradniku Women in Film dzieło polskiej reżyserki zostało opisane jako „wrażliwy, acz przerażający portret codziennego życia samotnej matki na prowincji”^[14].

W 2019 roku redakcja brytyjskiego pisma „The Observer” umieściła Kobietę samotną na liście 25 filmów „definiujących kino europejskie”^[15].

Nagrody

• 1988 – Agnieszka Holland – Gdynia – Festiwal Polskich Filmów Fabularnych – Nagroda Specjalna Jury.
• 1988 – Maria Chwalibóg – Gdynia – Festiwal Polskich Filmów Fabularnych – nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą.
• 1988 – Bogusław Linda – Gdynia – Festiwal Polskich Filmów Fabularnych – nagroda za pierwszoplanową rolę męską.
• 1988 – Maria Chwalibóg – nagroda Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kobieta samotna w bazie IMDb (ang.)
• Kobieta samotna w bazie Filmweb
• Kobieta samotna w bazie filmpolski.pl
• Kobieta samotna w bazie Akademii Polskiego Filmu