Kociewie

Kociewie
Herb
Herb
Państwa

 Polska

Stolica

Starogard Gdański

Ważniejsze miejscowości

Tczew, Świecie

Kociewieregion etnograficzno-kulturowy na Pomorzu Gdańskim, położony na zachodnim brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich. W przybliżeniu Kociewie zajmuje obszar obecnych powiatów starogardzkiego, tczewskiego i północnej części świeckiego, zamieszkany przez ok. 350 tys. mieszkańców. Część mieszkańców regionu posługuje się gwarami kociewskimi.

Położenie

Granice Kociewia wytyczać można z różnych punktów widzenia. Najpopularniejszymi perspektywami, z których opisuje się to zagadnienie, to spojrzenia: geograficzne, językowe i administracyjne. Geograficzne granice Kociewia wykreślił Jerzy Szukalski, który w publikacji „Krajobrazy Kociewia” pisał, że jest to region geograficzno-etnograficzny leżący na lewym brzegu dolnej Wisły w dorzeczu czterech jej dopływów: Wda, Mątawa, Wierzyca oraz Motława. Jego granice były w większości dość naturalne: od wschodu Wisła, od zachodu główny kompleks Borów Tucholskich. Kociewski krajobraz tworzy Pojezierze Starogardzkie, część równiny Borów Tucholskich, Równiny Świeckiej oraz lewobrzeżna część Doliny Kwidzyńskiej, przechodzącej w Żuławy Wiślane[1].

Językowe granice Kociewia wytyczył Kazimierz Nitsch na podstawie swoich badań terenowych z początków XX wieku[2]. Zaś granice administracyjne zazwyczaj utożsamia się dziś z terenem powiatów tczewskiego, starogardzkiego (w województwie pomorskim) oraz świeckiego (w kujawsko-pomorskim).

Najpopularniejsza jest dziś perspektywa językowa, bo do niej odwołuje się większość opisów regionu. Według niej granice Kociewia wyglądają następująco:

Granicą borowiacko-kociewską jest dawna puszcza na północ i zachód od Śliwic i Osówka aż po rzekę Wdę. Pomiędzy tymi dwiema starymi wsiami a odległą o ponad 20 km Wdą, gdzie dopiero znajdowały się osady dzisiejszego Kociewia, znajdował się teren niezamieszkany. Dopiero w ciągu XVII stulecia osadnicy od terenu borowiackiego i od Wdy z terenu Kociewia zaczęli tę część borów zaludniać.

Fale osadnicze borowiackie i kociewskie nachodziły na siebie gdzieś w rejonie wówczas powstałych Osiecznej i Ocypla.

Spośród Kociewiaków wyróżniano następujące grupy etniczne:

  • Lasacy[4] – w Borach Tucholskich
  • Feteracy – z okolic Pelplina
  • Górale – zamieszkujący wyżynne obszary w północnej części regionu
  • Piaskarze – w okolicach Śliwic
  • Olędracy – zamieszkujący nad Wisłą
  • Samburczycy – z okolic Tczewa[5].

Większość tych grup odnotowywana była jednak incydentalnie, przy okazji badań Kociewia w pierwszej połowie XX wieku. Niektóre nazwy, jak Samburczycy, były od razu uznawane za przypadkowe (o czym pisała „odkrywczyni” tej nazwy prof. Zofia Stamirowska)[6]. Dziś poza określeniem „Lasacy”, pozostałe nazwy nie funkcjonują[7].

Historia

Pierwszy zapis nazwy w formie Gociewie pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk. Hurtiga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego[8]. Kolejne znane zapisy mają już formę Kociewie (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg) – odnotowuje się je od lat sześćdziesiątych XIX wieku[9]. Historycy nie mają jednoznacznej opinii w sprawie historii regionu jako takiego. Jan Powierski początków odrębności Kociewia szukał w okresie nowożytnym, z czym współgrał głos językoznawców, szukających korzeni gwary kociewskiej w XVI wieku. Jednak Gerard Labuda widział w Kociewiu dziedzictwo podziałów plemiennych z wczesnego średniowiecza. W XII i XIII wiecznych księstwach świeckim i lubiszewskim (tczewskim) dostrzegał przejaw wcześniejszej odrębności plemiennej względem reszty Pomorza Gdańskiego zamieszkałego przez przodków dzisiejszych Kaszubów. Jego poglądy wspierać mogą odkrycia archeologów w Kałdusie pod Chełmnem, który zdaje się być ważnym ośrodkiem z czasów pierwszych Piastów obejmującym nie tylko Ziemię Chełmińską, ale i większą część dzisiejszego Kociewia. Zdaje się nie budzić wątpliwości fakt, że znaczna część dzisiejszego Kociewia tworzy wyrazisty region także pod względem historycznym, choć dzisiejsza nazwa ma znacznie młodszą metrykę[10].

Sejmik Województwa Pomorskiego, chcąc podkreślić potrzebę zachowania i rozwoju wielokulturowego bogactwa Pomorza, ustanowił rok 2005 Rokiem Kociewskim[11].

W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego jako Światowy Dzień Kociewia[12].

Miasta

Lp.MiastoPopulacjaPowierzchniaWojewództwo
1.POL Tczew COA.svg Tczew59 10522,26 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie
2.POL Starogard Gdański COA.svg Starogard Gdański47 27225,28 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie
3.POL Świecie COA.svg Świecie25 63417,55 km²POL województwo kujawsko-pomorskie flag.svg kujawsko-pomorskie
4.POL Pelplin COA.svg Pelplin8 0654,45 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie
5.POL Skarszewy COA.svg Skarszewy7 10311,96 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie
6.POL Gniew COA.svg Gniew6 7916,04 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie
7.POL Nowe COA.svg Nowe5 7873,57 km²POL województwo kujawsko-pomorskie flag.svg kujawsko-pomorskie
8.POL Skórcz COA.svg Skórcz3 6093,67 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie
9.POL Czarna Woda COA.svg Czarna Woda[a]2 8419,94 km²POL województwo pomorskie flag.svg pomorskie

Kultura

Od 1995 co 5 lat na Kociewiu odbywają się Kongresy Kociewskie, na których spotykają się samorządowcy oraz regionaliści, aby dyskutować o sprawach związanych z regionem.

Turystyka

Kociewskie Trasy Rowerowe to projekt realizowany od kilku lat przez Lokalną Organizację Turystyczną „Kociewie” przy wsparciu Lokalnych Grup Działania „Wstęga Kociewia” i „Chata Kociewia”, a także lokalnych samorządów. Na Kociewskie Trasy Rowerowe składa się ponad 400 kilometrów oznakowanych szlaków, łączących miasta Kociewia – Tczew, Starogard Gdański, Pelplin, Czarną Wodę, Gniew, Skórcz, Nowe i Świecie[13].

Hymn Kociewski

7 marca 2003 r. ustanowiono herb i hymn Kociewia, którego słowa są autorstwa ks. Bernarda Sychty[14]:

Pytasz sia, gdzie Kociewiaki
Majó swoje dómi,
Swe pachnące chlebam pola,
Swoje sochy, bróny
ref. Gdzie Wierzyca, Wda
Przy śrebnym fal śpsiwie
Nieso woda w dal,
Tam nasze Kociewie (x2)
Czy to my tu na Kociewiu,
Czy Borusy w borach,
Czy Lasaki, czy Kaszuby
Na morzu, jeziorach
ref. Jedna Matka nas,
Wszystkich kolybała,
Pokłóńma sie w pas:
Tobie, Polsko, chwała (x2)

Znane osoby pochodzące z Kociewia

Uwagi

  1. Miasto leży na pograniczu borowiacko-kociewskim.

Przypisy

  1. J. Szukalski, Krajobrazy Kociewia. Atlas turystyczny, Starogard Gdański 2008, s. 5–6.
  2. Z. Stamirowska, Kociewie i inne nazwy grup językowo-terytorialnych na pierwotnym Pomorzu, „Język Polski”, 1937, nr 3, s. 82–83.
  3. Z. Stamirowska, op. cit., s. 85; J. Golicki, Kociewie, „Kociewski Magazyn Regionalny”, nr 1, 1986, s. 3–8; Kociewie Pomorska Kraina, oprac. M. Kargul, Tczew 2008, s. 2–4.
  4. Lasaki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 210.
  5. Kalendarz Wydarzeń 2016, LOT Kociewie.
  6. Z. Stamirowska, op. cit., s. 82–85.
  7. Kociewie Pomorska Kraina, s. 8.
  8. Pogląd ten próbował podważyć B. Kruszona w publikacji „Kociewie czy Kociołki”, ale jego interpretacja została obalona, gdy udowodniono jej niezgodność ze źródłami m.in. przez. M. Kurowskiego (który w polemice z B. Kruszoną opublikował „Kociewskie Początki”), czy M. Kargula. Zob. [1], [2], [3], [4].
  9. Najstarsza znaleziona wzmianka w tej formie pochodzi z 1863 roku. Zob. M. Kurowski, „Kociewie w gazecie” – tytuł prześmiewczy, ale sprawa poważna, Wirtualne Kociewie, 03.08.2015; https://web.archive.org/web/20200921084156/http://kociewiacy.pl/gminy/starogard_gdanski/index.php?option=com_content&task=view&id=770&Itemid=33.
  10. J. Powierski, O historycznych podstawach regionalnej odrębności Kociewia, [w:] Kociewie II, pod red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1992, s. 23–52; G. Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. I., Gdańsk 2006, s. 129–130.
  11. Uchwała Nr 506/XXXI/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 31 stycznia 2005 r. ws. przyjęcia rezolucji ustanawiającej rok 2005 Rokiem Kociewskim.
  12. LOT KOCIEWIE, czyli Kociewski odLOT.
  13. Szymon Nitka: Kociewskie Trasy Rowerowe. Pomorskie kołem się kręci. Znajkraj, 2017-07-07. [dostęp 2017-08-09].
  14. Roszak M., Mały słowniczek polsko-kociewski, Gdynia 2008.

Bibliografia

  • Kociewie II, pod red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1992.
  • M. Kurowski, Kociewskie początki, Starogard Gdański, 2015. (Rozwinięcie zawartych w tej publikacji tez w dyskusji na portalu Wirtualne Kociewie: [5])
  • Kociewie Pomorska Kraina, zeb. i oprac. M. Kargul, Tczew 2008. [6]
  • J. Golicki, Kociewie. Nazwa, granice, dialekt, grupy etnonimiczne, „Kociewski Magazyn Regionalny”, nr 1, 1986, s. 3–8. [7]
  • Zofia Stamirowska, Kociewie i inne nazwy grup językowo-terytorialnych na pierwotnym Pomorzu, „Język Polski”, 1937, nr 2-4. [8]
  • Tomasz Żuroch-Piechowski, Struktura społeczno-gospodarcza Kociewia w XVIII-XIX wieku

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie