Kocimiętka właściwa

Kocimiętka właściwa

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	kocimiętka
Gatunek	kocimiętka właściwa
Nazwa systematyczna
Nepeta cataria L. Sp.Pl.2, 1753[3]

Kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Naukowa nazwa nepeta pochodzi od rzymskiego miasta Nepi. Rzymianie uprawiali tę roślinę w swoich ogrodach. Polska nazwa kocimiętka pochodzi od tego, że jej zapach wabi koty^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek o pochodzeniu wschodniośródziemnomorsko-irańsko-turańskim. W Europie pojawił się w neolicie, na terenach ziem polskich w epoce brązu^[5]. Obecnie jest szeroko rozprzestrzeniony w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Występuje także w Ameryce Środkowej, Australii, Nowej Zelandii i Afryce Północnej (Maroko)^[6]. W Polsce występuje w rozproszeniu na całym niżu, pogórzu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: archeofit^[5].

Morfologia

Kwiatostan

Łodyga

Rozgałęziona, 4-kanciata o wysokości do 1 m, krótko szarawo owłosiona^[5].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe. Liście o długości do 8 cm^[5], krótkoogonkowe, dolne trójkątne, górne podługowate, na obrzeżach ząbkowane, u nasady w kształcie serca, z wierzchu omszone w kolorze zielonym, od spodu gładkie koloru szarego^[7].

Kwiaty

Zebrane w nibyokółki. Każdy z nich składa się z dwóch skróconych wierzchotek. Kielich o długości do 6,5 mm z 15 nerwami, podczas kwitnienia wydłużający się. Ma ściętą, wyraźnie rozszerzającą się w górnej części rurkę o lancetowatoszydlastych ząbkach. Z zewnątrz jest gęsto owłosiony białymi włoskami, wewnątrz nagi. Korona biaława, grzbiecista, z zewnątrz owłosiona. Jej górna niewyraźnie 2-łatkowa warga jest słabo sklepiona, dolna 3-łatkowa. Łatka środkowa dolnej wargi ma ząbkowane brzegi i jest miseczkowato wgłębiona. Słupek jeden, pręciki cztery, dwusilne, o nitkach tej samej długości co słupek^[5].

Owoc

Rozłupnia złożona z trójgraniastych, brązowych, gładkich i słabo na wierzchołkach owłosionych rozłupek o długości do 1,5 mm^[5].

Biologia i ekologia

Rozwój

Bylina, hemikryptofit, chamefit^[8]. Kwitnie od lipca do sierpnia, ma przedprątne kwiaty. Roślina miododajna^[9]. Cała roślina wydziela silny, cytrynowy zapach^[5].

Siedlisko

Rośnie na glebach mineralnych, na stanowiskach osłonecznionych i lekko zacienionych. Można ją spotkać na poboczach dróg, w ruinach, w zaroślach, przy zabudowaniach i płotach oraz na polach uprawnych (chwast)^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll. Onopordenion^[10].

Cechy fitochemiczne

Kocimiętka wydziela olejki eteryczne zawierające karwakrol, nepetol, pulegon, irydoid nepetalakton, garbniki i gorycze. Nepetalakton prawdopodobnie jest kocim feromonem, który je przyciąga (stąd nazwa rośliny)^[4]. Koty baraszkując w tej roślinie bardzo często doszczętnie ją niszczą.

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 34, 36^[8].

Korelacje międzygatunkowe

Na pędach pasożytują grzyby: Neoerysiphe galeopsidis wywołujący mączniaka prawdziwego i Puccinia menthae wywołujący rdzę mięty, na liściach żerują owady minujące: Liriomyza strigata, Phytomyza nepetae, Coleophora albitarsella i Apterona helicoidella i niektóre gatunki mszyc. Niektóre gatunki owadów żerują także na kwiatach i owocach^[11].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: ziele (Herba Nepetea catariae). Ziele zawiera olejek eteryczny (do 0,7%), gorycze i garbniki^[12].
  • Zbiór i suszenie: zbiera się w czasie kwitnienia rośliny, podczas suchej i słonecznej pogody. Suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych lub w suszarni w temperaturze do 35 stopni. Surowiec przechowuje się w zamkniętych pojemnikach^[12].
  • Działanie: moczopędne, żółciopędne, uspokajające, napotne, rozkurczowe, wiatropędne, bakteriostatyczne, pobudzające trawienie i regulujące menstruację^[4].
  • Zastosowanie: Wewnętrznie napar z kocimiętki stosuje się jako środek uspokajający przy bezsenności, pobudzeniu ruchowym, nerwicach, palpitacji serca i lękach, a także przy schorzeniach nerek i wątroby, kolce jelitowej, biegunce i przeziębieniach^[4].
• Roślina ozdobna. Bywa uprawiana jako roślina lecznicza, ale także jako roślina ozdobna. Jest całkowicie mrozoodporna. Nadaje się na rabaty, obwódki i jako roślina okrywowa. Wymaga słonecznego stanowiska i przepuszczalnej gleby. Powinna być sadzona osobna, rośnie bowiem bujnie i może zagłuszać rośliny słabiej rosnące. Rozmnaża się przez wysiew nasion, sadzonki późną wiosną, lub przez podział kęp^[13].
• Inne zastosowania
  • Rzymianie używali kocimiętki nie tylko do celów leczniczych, ale także jako przyprawę do potraw^[4]. Jako przyprawa do sosów używana była czasami w Anglii^[14].
  • Olejek z kocimiętki jest używany do produkcji perfum^[4].
  • Olejkiem aromatyzowane są niektóre alkohole^[4].
  • Zapach kocimiętki wabi nie tylko koty, ale również pszczoły. Pszczelarze czasami nacierają kocimiętką ule, aby przywabić rójkę pszczół^[4].
  • Kocimiętka skutecznie odstrasza niektóre owady: muchy bolimuszki kleparki (Stomoxys calcitrans), które żywią się krwią dużych ssaków, np. koni i krów, muchy domowe, komary i karaczany^[15].
  • Zapach kocimiętki odstrasza także szczury^[4].
  • Z ziela kocimiętki można przyrządzić herbatkę ziołową^[4]. Herbatkę taką pili np. Indianie Odżibwejowie^[14].
  • Z nasion wytwarza się olej do produkcji farb i lakierów^[4].

.

Przypisy