Kocioł z Gundestrup

Kocioł z Gundestrup

(c) Nationalmuseet, CC BY-SA 3.0

Wizerunek rogatego boga Cernunnosa w otoczeniu jelenia i psa lub wilka

Miejsce odnalezienia

Kocioł z Gundestrup – bogato zdobione naczynie ze srebra powstałe w okresie lateńskim, datowane na II lub I w. p.n.e.^[1], jeden z najcenniejszych zabytków celtyckiej sztuki złotniczej. Odnalezione zostało na torfowisku w pobliżu miejscowości Gundestrup (Himmerland, Dania) w 1891 roku. Obecnie przechowywane jest w duńskim Muzeum Narodowym (Nationalmuseet) w Kopenhadze.

Dekoracje na ściankach kotła przedstawiają celtyckie bóstwa i rytuały. Z tego właśnie powodu i w związku z rozmiarami (69 cm średnicy, 42 cm wysokości), sądzi się, że kocioł mógł być używany w celach ofiarnych przez druidów.

Znalezisko i rekonstrukcja

Kocioł odnaleziono rozebrany na części w torfowisku Raevemos (w tym miejscu odkryto również ufortyfikowaną osadę z I wieku p.n.e.) w roku 1891, został on najprawdopodobniej złożony w sposób rytualny w suchszej części torfowiska, być może jako ofiara. W 1891 znaleziono zestaw 13 srebrnych elementów: jeden okrągły, pięć długich prostokątnych i siedem krótszych również prostokątnych (ósmego nie odnaleziono). Elementy te wykonane z 97% srebra, były częściowo pozłacane.

W 1892 roku Sophus Müller przeprowadził rekonstrukcję kotła, układając elementy w znany dzisiaj kształt, z pięcioma krótszymi wewnątrz, siedmioma długimi na zewnątrz i okrągłym jako podstawą. Według propozycji Klindta-Jensena, elementy zewnętrzne są obecnie zwykle oznaczane małymi literami od a do g, a wewnętrzne wielkimi, od A do E.

Ornamentyka

Podstawa

Środkowy element (replika)

Okrągła podstawa zdominowana jest przez postać byka, na którego grzbiecie widnieje postać człowieka w skoku, dzierżącego włócznię i atakującego nią byka. Przedstawione są również dwa psy – jednego nad głową byka, a drugiego pod jego racicami^[2].

Elementy zewnętrzne

Każdy z siedmiu zewnętrznych elementów przedstawia popiersie, najprawdopodobniej bóstwa. Na elementach a, b, c i d przedstawione są postacie męskie, na pozostałych trzech – kobiece.

• Na elemencie a brodata postać (bóstwo) trzyma każdą ręką za ramię mniejszą postać mężczyzny. Obie postacie mężczyzn sięgają w górę w stronę małego dzika. Pod stopami mężczyzn (na ramionach boga) po lewej stronie znajduje się pies, a po prawej – skrzydlaty koń.

• Bóstwo na elemencie b dzierży w każdej dłoni konika morskiego lub smoka. Postać ta utożsamiana jest z iryjskim bogiem morza Manannanem.

• Bóstwo z elementu c wznosi w górę puste pięści. Na jego prawym ramieniu znajduje się mężczyzna w pozycji „boksera”, a na lewym ramieniu – skacząca postać, a pod nią mniejszy jeździec.

• Element d przedstawia brodatego boga trzymającego w każdej ręce za tylne nogi jelenia.

• Po obu stronach bogini z elementu e znajdują się dwa mniejsze męskie popiersia.

• Na elemencie f: bogini trzyma w wyciągniętej w górę prawej ręce ptaka. Jej lewa ręka, uniesiona poziomo, podtrzymuje postacie mężczyzny i psa leżącego na grzbiecie. Po obu stronach jej głowy widnieją dwa ptaki drapieżne. Włosy bogini zaplata w warkocz mała postać kobieca po prawej stronie.

• Bogini na elemencie g ma skrzyżowane ramiona. Nad jej prawym barkiem widnieje scena z mężczyzną walczącym z lwem. Jest to Herkules w scenie walki z lwem nemejskim^[3]. Na jej lewym ramieniu znajduje się skacząca postać podobna do przedstawionej na elemencie c.

Elementy wewnętrzne

Element A: Rogaty bóg

Wewnętrzny element A: Mężczyzna z rogami

W części centralnej elementu A ukazana jest siedząca postać mężczyzny z rogami, zwykle utożsamiana z bogiem Cernunnosem^[1]. W prawej ręce postać trzyma torques, a w lewej – głowę rogatego węża. Na lewo odeń widnieje jeleń z porożem podobnym do rogów bóstwa. Scenę tę otaczają inne zwierzęta: pies (lub wilk), zwierzę z rodziny kotów, rogate zwierzęta oraz postać ludzka jadąca na rybie lub delfinie^[2]. Scenę tę przyrównuje się często do podobnych związanych z Pashupati, „panem zwierząt”, z kultury rejonu doliny Indusu.

Element B: Bogini z kołami

Wewnętrzny element B (replika): Bogini z kołami

Na elemencie B widnieje popiersie bogini, po jej obu stronach znajdują się koła o sześciu szprychach i mityczne zwierzęta: dwa stworzenia podobne do słoni i dwa gryfy. Pod jej postacią znajduje się duży pies lub wilk^[4].

Element C: Złamane koło

Wewnętrzny element C: Dagda dzierżący złamane koło

Na elemencie C widnieje popiersie brodatego boga trzymającego złamane koło. Mniejsza skacząca postać w hełmie z rogami również trzyma brzeg koła i prawdopodobnie stara się je poruszyć. Pod skaczącą sylwetką znajduje się rogaty wąż. Całą grupę otaczają słonie i gryfy podobne do przedstawionych na elemencie B^[2]. Brodaty bóg utożsamiany jest zwykle z iryjskim Dagdą. Szprychy koła są ułożone asymetrycznie, ale sądząc z dolnej części, oryginalnie mogło ich być w tym kole dwanaście, co zgadzałoby się również ze znaleziskiem pochówku z rydwanem we wschodnim Yorkshire

Element D: Ofiara z byków

Wewnętrzny element D (replika): Zabijanie byków

Element D przedstawia scenę zabijania lub polowania na byki. Trzy byki obrócone w prawo stoją w rzędzie, na każdego zamierza się mieczem mężczyzna. Pod racicami każdego byka widnieje pies biegnący w prawo, a nad grzbietem każdego z byków znajduje się gepard, również biegnący w prawo^[2].

Element E: Inicjacja wojowników

Wewnętrzny element E: Rytualna inicjacja

Element E najprawdopodobniej przedstawia scenę rytualnej inicjacji. W dolnej części widać rząd wojowników dzierżących włócznie i tarcze, towarzyszą im postacie grające na instrumentach zwanych carnyx (rodzaj trąby wojennej z tubą w postaci paszczy smoka)^[1], wszyscy maszerują w lewo. Po lewej stronie, duża postać zanurza inną postać mężczyzny w kotle. Jest to ofiara przez uduszenie składana Teutatesowi^[2]. W górnej części widnieją wojownicy odjeżdżający konno od kotła, być może już po ceremonii inicjacji. Co ciekawe, w mitach celtyckich z późniejszego okresu pojawia się motyw ożywiania, w którym zmarli wojownicy zanurzani są w kotłach.

Interpretacja

Srebrny kocioł z Gundestrup stanowi największy znany przykład europejskiego rzemiosła złotniczego epoki żelaza. Styl i wykonanie sugerują pochodzenie trackie, choć ornamentyka wskazuje raczej na celtyckie (torques, rogate bóstwo, carnyx, ozdobne listki w stylu lateńskim)^[2]. Niektóre motywy wywodzą się Jonii (gryfy, koniki morskie, i fantastyczne zwierzęta). Lew, lampart i słonie powstały pod wpływem kultur azjatyckich. Scena walki Herkulesa z lwem wywodzi się z mitologii greckiej. Postacie z uniesionymi ramionami nawiązują gestami do motywów znanych z Azji Mniejszej. Natomiast boginie podtrzymujące piersi kojarzą się z przedstawieniami nagiej bogini z Mezopotamii^[2].

Różnorodność motywów i wpływów tworzyła pole do rozmaitych, często sprzecznych, teorii na temat trackiego lub galijskiego pochodzenia obiektu. Bergquist i Taylor wysuwają tezę, że kocioł wykonany został przez trackich rzemieślników, prawdopodobnie na zamówienie celtyckich Skordysków (Scordisci) i wpadł później w ręce Cymbrów (Cimbri), którzy najechali dorzecze Dunaju w 120 p.n.e. Olmsted z kolei interpretuje ikonografię kotła jako prototyp irlandzkiego mitu opisanego w Táin Bó Cuailnge, łącząc postać rogatego boga raczej z Cúchulainnem niż z Cernunnosem.

Zobacz też

• sztuka celtycka
• religia Celtów
• druidzi
• kociołek z Chiemsee

Przypisy

Bibliografia

• A.K., Bergquist, T.F. Taylor. The origin of the Gundestrup Cauldron. „Antiquity”. 61, s. 10–24, 1987. ISSN 0003-598X. 
• Albert Grenier: Historia Galów. Przekład Agnès Delahaye, Maria Hoffman. Gdańsk–Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Wydawnictwo MARABUT, 2002. ISBN 83-7233-011-5.
• G.S. Olmsted. The Gundestrup version of Táin Bó Cuailnge. „Antiquity”. 50. s. 95–103. ISSN 0003-598X. 
• O. Klindt-Jensen. The Gundestrup Bowl – a reassessment. „Antiquity”. 33. s. 161–169. ISSN 0003-598X. 

Linki zewnętrzne

• Celtic Art & Cultures – szczegółowy opis kotła. unc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-21)]. (ang.)
• Informacje o pochodzeniu kotła z Gundestrup i jego związku z kulturą celtycką (ang.)