Kocynder

Kocynder („Kocynder. Czasopismo wesołe – górnośląskie”) – górnośląski miesięcznik humorystyczno-satyryczny^[1][2] wychodzący w etnolekcie śląskim i po polsku w latach 1920–1939 oraz po wojnie w latach 1946–1958. Gazeta odegrała dużą rolę w okresie plebiscytu oraz powstań śląskich zyskując dużą popularność wśród Górnoślązaków. Nazwa czasopisma oznacza po śląsku wesołka lub dowcipnisia^[3].

Historia

Pierwszy numer pisma ukazał się dnia 10 czerwca 1920 roku w Mikołowie i drukowany był w wydawnictwie Karola Miarki. Początkowo ze względu na niespokojną sytuację polityczną redakcja bardzo często zmieniała lokalizacje^[4]. Stan ten odnotowała w podtytule „Czasopismo wesołe górnośląskie. Wychodzi, kiedy chce i kiedy może”. Do numeru 30. pismo wychodziło w Mikołowie i Bytomiu, a od 1922 roku ukazywało się w Katowicach. Równie zmienny był nakład pisma; w roku 1921 wyniósł 20 000^[5]. Swoim zasięgiem gazeta obejmowała cały Górny Śląsk. Pismo wychodziło raz w miesiącu jednak czasami redakcja publikowała również numery specjalne, które powiększały liczbę wydanych pism. W roku 1920 wyszło ich 16, a w 1921 14 edycji.

W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku pismo prowadziło pro-polską agitację drukując nawet karty do głosowania ze wskazaniem gdzie należy postawić krzyżyk^[6]. Stałym elementem pisma było wyszydzanie niemieckiego imperializmu oraz pruskiego drylu. Pismo przeciwstawiało się także germanizacji na Górnym Śląsku.

Wybuch II wojny światowej przerwał wydawanie pisma, a redakcja się rozproszyła. Jan Przybyła w 1942 roku został zamordowany w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau, a Wiktor Polak w Mauthausen-Gusen. Po zakończeniu wojny pismo zostało wznowione i ukazywało się do roku 1958 w Katowicach.

Redakcja i współpracownicy

Współzałożycielami pisma byli Stanisław Ligoń piszący pod pseudonimem Karlik z „Kocyndra” lub St.L.^[7], który pełnił także funkcję głównego grafika publikującego w nim również swoje antypruskie karykatury; Jan Przybyła, Wiktor Polak, Józef Bednorz, Edward Rybarz. Z pismem współpracowali również na polu graficznym Kazimierz Grus, Jan Szwajcer pseud. „Jotes”, Antoni Romanowicz, Gwidon Miklaszewski, Franciszek Miądowicz oraz Wacław Lipiński. Teksty do pisma pisał także Teodor Tyc pod pseudonimem „K.” oraz Julian Tuwim^[8].

Linki zewnętrzne

• Roczniki „Kocyndra” w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej online
• Łukasz Skop, „Wielcy Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Stanisław Ligoń – Karlik z Kocyndra”

Bibliografia

• Instytut Śląski w Opolu, „Encyklopedia Powstań Śląskich”, Opole 1980, str. 216.
• Alicja Badetko, „Wesoły Karlus Górnośląski, czyli Pismo satyryczne «Kocynder» na Śląsku w latach 1920–1958”, Materiały szkoleniowo-informacyjne., Krajoznawca Górnośląski Nr 24.
• C. Kwiecien, „Karlik z Kocyndra. Wspomnienia o Stanisławie Ligoniu”, Wydawnictwo Radia i Telewizji, Katowice 1980.
• Joachim Glensk, „Polska i niemiecka prasa w agitacji plebiscytowej — z perspektywy 90 lat”, Rocznik historii prasy polskiej, T. XV (2012) Z. 2 (30), ISSN 1509-1074

Przypisy