Koczkodanowate

Koczkodanowate
Cercopithecidae[1]
J.E. Gray, 1821[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – pawian płaszczowy (Papio hamadryas)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy wąskonose

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Typ nomenklatoryczny

Cercopithecus Linnaeus, 1758

Synonimy
Podrodziny

2 podrodziny – zobacz opis w tekście

Koczkodanowate[4], makakowate (Cercopithecidae) – rodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych (Haplorrhini), określana czasem jako małpy ogoniaste w odróżnieniu od małp bezogoniastych, do których zaliczane są człekokształtne. Obejmuje kilkadziesiąt gatunków zamieszkujących Afrykę, Azję oraz Gibraltar, m.in. makaki, mangaby, koczkodany, gerezy, hulmany i langury. Prowadzą głównie nadrzewny, a niektóre naziemny tryb życia. Po ziemi poruszają się na czterech kończynach.

Zasięg występowania i biotop

Zasięg występowania makakowatych obejmuje tereny od Gibraltaru na południu Europy, przez Afrykę północno-zachodnią, po Czarną Afrykę oraz na wschód – przez Azję Środkową po Azję Południowo-Wschodnią i Japonię[5][6].

Najstarsze ślady kopalne pochodzą z oligocenu Egiptu. W zapisie kopalnym stwierdzono ich obecność w Europie.

Charakterystyka

Są to małpy średniej wielkości lub duże – najmniejsze koczkodany ważą ok. 1,5 kg, a największe samce mandryla mogą osiągnąć nawet do 50 kg masy ciała. Długość ciała waha się w przedziale od 30 do 75 cm. Część twarzowa czaszki jest dłuższa niż u człekokształtnych. Dłonie i stopy są nieowłosione, wszystkie palce zakończone płaskimi paznokciami. Kciuk i paluch są przeciwstawne – z wyjątkiem Colobus spp., u których kciuk jest zredukowany.

Wzór zębowyICPM
32=2123
2123

Na pośladkach występują nagnioty pośladkowe. Ogon obecny, czasem długi, u Macaca spp. krótki lub zredukowany, ale u żadnego z makakowatych nie jest chwytny. Sierść brązowa, zielonkawa lub o barwie mieszanej, u niektórych kontrastowa. U wielu gatunków jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy przejawiający się w rozmiarach ciała (samice są mniejsze i lżejsze od samców), ubarwieniu lub uzębieniu (u samców występują charakterystyczne, długie kły).

Makakowate są aktywne w ciągu dnia. Żyją w grupach rodzinnych lub większych stadach. Silnie rozwinięte mięśnie twarzy makakowatych są wykorzystywane do eksponowania stanów emocjonalnych (mimika), odgrywają dużą rolę w komunikacji wewnątrzgatunkowej.

Systematyka

W rodzinie Cercopithecidae wydzielono dwie podrodziny[5][4] różniące się wyraźnie morfologią i ekologią. Cercopithecinae są wszystkożerne, mają torby policzkowe i żołądek o prostej budowie.

Taksony o nieznanym lub wątpliwym zastosowaniu (nomen dubium)[7]:

  • Simia Cercopithecus aygula monea Kerr, 1792
  • Simia Papio cristata Kerr, 1792
  • Simia faunus Linnaeus, 1758
  • Simia Cercopithecus fuscus Kerr, 1792
  • Simia Cercopithecus hircinus Kerr, 1792
  • Simia maura Schreber, 1774
  • Simia Cercopithecus nictitans barbatus Kerr, 1792
  • Simia Cercopithecus silenus tie-tie Kerr, 1792
  • Simia Cercopithecus sinicus pileatus Kerr, 1792
  • Simia Veter Linnaeus, 1766
  • Simia Cercopithecus viridens Kerr, 1792

Uwagi

  1. ↑ Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

Przypisy

  1. ↑ Cercopithecidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.). 
  3. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).
  4. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  5. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220–262. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  6. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Cercopithecidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
  7. ↑ J.S. Zijlstra: Cercopithecidae. Hesperomys project. [dostęp 2022-11-23]. (ang.).

Bibliografia

  • Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
  • Myers, P.: Cercopithecidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2011-08-02]. (ang.).
  • Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
Systematyka naczelnych (Primates)
lemurowe
palczakokształtne (Chiromyiformes)
lemurokształtne (Lemuriformes)
lorisokształtne (Lorisoformes)
wyższe naczelne
wyrakokształtne (Tarsiiformes)
małpy szerokonose (Platyrrhini)
małpy wąskonose (Catarrhini)
koczkodanowce (Cercopithecoidea)
człekokształtne (Hominoidea)
  • Układ filogenetyczny na podstawie R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Papio hamadryas (aka).jpg
Autor:

André Karwath aka Aka

, Licencja: CC BY-SA 2.5
This image shows a head close-up of a Hamadryas Baboon (Papio hamadryas). It was taken at the Leipzig Zoo in front of the entrance of an almost completely dark cave, while the animal itself was still illuminated by the sun.