Kodyfikacja (językoznawstwo)

Kodyfikacja (ang. codification, cz. kodifikace) – proces selekcjonowania i formalnego normowania kodu językowego służącego w społeczeństwie jako model języka standardowego[1][2]. Polega na usankcjonowaniu i ujęciu w określone ramy zjawisk mieszczących się w aktualnym kształcie normy językowej[3], obejmując również opublikowanie wyników tych rozstrzygnięć w słownikach, gramatykach i innych wydawnictwach normatywnych[4]. Kodyfikacja sprzyja ukształtowaniu się pojęcia poprawności językowej, która formy aprobowane normatywnie nakazuje uznać za poprawne, a pozostałe – za błędne[5]. Działalność kodyfikacyjną można traktować jako uwieńczenie naturalnych procesów standaryzacyjnych[6].

Rozstrzygnięcia kodyfikacyjne mogą się opierać na arbitralnych decyzjach kodyfikatora, przybierając u swojej podstawy charakter ściśle preskryptywny[7]. W innym przypadku kodyfikacja czerpie z gruntownej analizy zjawisk językowych i sposobu funkcjonowania języka w otoczeniu społecznym, czyniąc z niej deskryptywną płaszczyznę, na podstawie której formuje się właściwy model normatywny[7]. Za źródło rozstrzygnięć kodyfikacyjnych może służyć nie tylko panujący uzus językowy, ale także tradycja piśmiennicza[2]. W ustaleniach kodyfikacji pomagają elektroniczne korpusy językowe[8]. Kodyfikacja, nawet nastawiona opisowo, nie jest jednak procesem neutralnym, gdyż z założenia wybiera i promuje pewne formy językowe, co decyduje o jej preskryptywnym charakterze[9].

Z jednej strony kodyfikacja służy definiowaniu i utrwalaniu kształtu języka standardowego, z drugiej strony reaguje na proces ewolucji językowej, zmieniając stanowioną normę w zależności od potrzeb danej wspólnoty komunikatywnej[10]. Dąży zatem do utrzymania w standardzie tzw. elastycznej stabilności[10]. Kodyfikacja to także ujęcie normy językowej w różnego rodzaju poradnikach, wynik wspomnianych rozstrzygnięć[11]. W odróżnieniu od normy językowej, która w szerokim ujęciu dotyczy każdej odmiany języka i określa prawidłowości uzusu językowego, kodyfikacja jest skoncentrowana na języku standardowym i wykazuje charakter statyczny[11].

Pierwsze próby kodyfikacji języków narodowych podjęto w okresie renesansu, działania te przybrały na sile w czasie oświecenia[11]. W 1635 r. powstała Akademia Francuska, która zajęła się m.in. kodyfikacją języka francuskiego[11]. Rozróżnienie terminologiczne między pojęciami normy i kodyfikacji zostało wypracowane przez przedstawicieli praskiej szkoły strukturalnej[4][2].

Funkcje kodyfikacji

Andrzej Markowski wyróżnia następujące funkcje kodyfikacji[3]:

  • sankcjonująca (stabilizująca) – utrwala normę językową na pewien czas;
  • promocyjna – w przypadku występowania w normie wariantów alternatywnych może preferować jeden z nich, prowadząc do jego silniejszego utrwalenia i stopniowego rugowania innych;
  • normotwórcza – wprowadza nazewnictwo na potrzeby nowej dziedziny wiedzy lub techniki; nie dotyczy to jednak warstwy powszechnej języka standardowego, której postać stanowiona musi znajdować oparcie w faktycznej praktyce językowej;
  • hamująca (opóźniająca, retardacyjna) – odrzuca pewne elementy uzusu, części z nich nie aprobując lub uznając je za dopuszczalne tylko w niższej warstwie standardu;
  • ochronna – nie dopuszcza do systemu językowego elementów ocenianych jako niezgodne z jego modelami, np. kalk językowych;
  • wspierająca – wpływa na stabilizowanie pewnych modeli systemowych;
  • modelująca – kodyfikując pewne rozwiązania językowe, upowszechnia wzorce, które nie znajdują jeszcze dostatecznego oparcia w modelach systemowych.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ I Gusti Putu Sutarma, I Ketut Sadia, Penggunaan bahasa Indonesia di industri pariwisata: studi kasus perencanaan bahasa pada industri pariwisata Bali, „Soshum: Jurnal Sosial dan Humaniora”, 3 (2), lipiec 2013, s. 124, ISSN 2580-5622 (indonez.).
  2. ↑ a b c Halada i Osvaldová 2017 ↓, s. 158.
  3. ↑ a b Markowski 2005 ↓, s. 60–64.
  4. ↑ a b Kraus 2017 ↓.
  5. ↑ Olivia Walsh, Linguistic Purism: Language Attitudes in France and Quebec, t. 41, IMPACT: Studies in Language and Society, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 2016, s. 8, DOI: 10.1075/impact.41, ISBN 978-90-272-5833-5 (ang.).
  6. ↑ Mariam Abdel Al, Wpływ polityki językowej na procesy standardyzacyjne (na przykładzie Łużyc i Śląska), [w:] Ewa Siatkowska, Jerzy Molas (red.), Sprawy łużyckie w ich słowiańskich kontekstach: materiały z sesji młodych sorabistów, Warszawa: Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, 1996, s. 23, ISBN 978-83-905772-5-8.
  7. ↑ a b Markowski 2005 ↓, s. 67.
  8. ↑ Halada i Osvaldová 2017 ↓, s. 159.
  9. ↑ Alexander Bergs, Laurel J. Brinton, English Historical Linguistics, Walter de Gruyter, 2012, s. 970, ISBN 978-3-11-025159-3 (ang.).
  10. ↑ a b Juraj Dolník, Základy lingvistiky, wyd. 1, Bratysława: Stimul, 1999, s. 216–217, ISBN 80-85697-95-5, OCLC 43470637 (słow.).
  11. ↑ a b c d kodifikácia, Encyclopaedia Beliana, marzec 2017 [zarchiwizowane z adresu 2019-11-17] (słow.).

Bibliografia