Kokociniec

Kokociniec

Część Katowic
Fragment osiedla mieszkaniowego Kokociniec
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Ligota-Panewniki
Data założenia	połowa XVII wieku
W granicach Katowic	1 kwietnia 1951
SIMC	0937617
Strefa numeracyjna	0-32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Kokociniec
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kokociniec
Położenie na mapie województwa śląskiego Kokociniec
50°14′04″N 18°57′22″E/50,234489 18,956208
Portal Polska

Kokociniec (niem. Kokoczinietz^[1]) – historyczna część Katowic, położona w zachodniej części miasta, w granicach dzielnicy Ligota-Panewniki, na terenach historycznej gminy Panewniki.

Osada ta zaczęła się rozwijać od połowy XVII wieku wokół powstałej wówczas kuźnicy, zaś w XIX wieku powstała huta żelaza Ida. Znaczący rozwój Kokocińca nastąpił dopiero po II wojnie światowej. W 1951 roku osadę włączono do Katowic, zaś w latach 70. XX wieku rozpoczęto budowę osiedla Kokociniec. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku powstało osiedle Sadyba, zaś w 2014 roku rozpoczęto budowę osiedla Franciszkańskiego na granicy Kokocińca i Ligoty.

Kokociniec obecnie ma mieszkaniowy charakter z rozwiniętymi usługami towarzyszącymi. Główne trasy Kokocińca to ulice: Krucza i Kijowska. W 2007 roku w Kokocińcu mieszkało ok. 6,2 tys. osób^[2], zamieszkujących głównie osiedle Kokociniec^[3].

Geografia

Potok Kokociniec na wysokości siedziby Nadleśnictwa Katowice

Kokociniec pod względem administracyjnym położony jest w województwie śląskim i wraz z całymi Panewnikami stanowi część dzielnicy Ligota-Panewniki^[4]. Od północy Kokociniec graniczy z lasami (z Lasem Załęskim), a za nimi z Szadokiem i Załęską Hałdą, od wschodu z Ligotą (Starą Ligotą), zaś od południa i zachodu z pozostałą częścią Panewnik (Nowe Panewniki i Wymysłów) i lasami^[5][6]. Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Kokociniec znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13)^[7], natomiast pod względem historycznym we wschodniej części Górnego Śląska^[8], do 1951 roku w gminie Panewniki^[9].

Pod względem budowy geologicznej Kokociniec położony jest w zapadlisku górnośląskim, które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)^[10]. Powierzchniowe utwory, na których leży Kokociniec są zbudowane natomiast z młodszych skał. Utwory plejstoceńskie w postaci glin zwałowych, budują północny Kokociniec, zaś południową część piaski i żwiry fluwioglacjalne. W dolinach cieków wodnych wykształciły się holoceńskie osady rzeczne^[11]. Utwory plejstoceńskie powstały pod wpływem trwających w tym czasie zlodowaceń^[12]. Pod utworami czwartorzędowymi równoleżnikowo biegnie uskok, zwany uskokiem kłodnickim, rozdzielająco dwie części dzielnicy: północna, wykształcona na skałach karbonu górnego i południowa, zbudowana z mioceńskich utworów^[13]. Cały obszar dzielnicy geomorfologicznie położony jest w Rowie Kłodnicy^[14].

Klimat Kokocińca nie wyróżnia się zbytnio od warunków panujących w całych Katowicach, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi^[15]. Obszar Kokocińca położony jest w dorzeczu Odry. Przez teren dzielnicy płyną dwie rzeki: Kłodnica i dopływający do niej na terenie dzielnicy potok Kokociniec^[16]. Dolina potoku Kokociniec stanowi obszar o podwyższonej wartości przyrodniczej. Dolna, niezabudowana część łączy z korytarzem ekologicznym Kłodnicy i występują tam siedliska lęgowe oraz płaty lasu i zarośli olchowo-wierzbowych^[17].

Historia

Tablica informacyjna ustawiona w miejscu gdzie funkcjonowała huta Ida

Według językoznawców nazwa Kokociniec pochodzi od nazwy rośliny uprawnej – kłokoczki^[3]. Sam zaś Kokociniec został założony jako kolonia Panewnik nad Kłodnicą, wokół kuźnicy zbudowanej w 1650 roku^[18][19] (lub na początku XVII wieku^[20][21]). Kuźnię tę oddał do użytku zarząd pszczyńskich dóbr materialnych. Zakład ten do 1670 roku był dzierżawiony przez nieznanego obecnie kuźnika, a potem został przejęty przez zarząd pszczyńskiego dominium. W XVIII wieku była ona nieczynna, a w XIX wieku wznowiono niej produkcję jako fryszerka^[19].

W XIX wieku kolonia rozwijała się wokół omawianej fryszerki i huty Ida, należącej do księcia pszczyńskiego z rodu Hochbergów. W latach 1845–1846 wybudowano przy hucie dwa wielkie piece opalane węglem, odlewnię żelaza i kotlarnię. W węgiel hutę zaopatrywała pobliska kopalnia Szadok, położona na granicy Kokocińca z Ligotą. Obecnie pozostałością huty są budynki zajmowane przez Nadleśnictwo Katowice, położone przy ulicy Kijowskiej^[3]. W XIX i XX wieku w Kokocińcu rozwijała się nowa zabudowa mieszkaniowa w postaci domów jednorodzinnych dla robotników^[19]. W XIX wieku wytyczono również główną drogę, prowadzącą przez Kokociniec – obecną ulicę Kijowską^[3]. W grudniu 1885 roku w Kokocińcu mieszkały 354 osoby. W tym czasie osada ta przynależała do gminy wiejskiej Panewniki w powiecie pszczyńskim (Pleß)^[1].

W 1912 roku oddano do użytku szkołę katolicką, według projektu Fedora Rudzińskiego^[22]. W związku z likwidacją powiatu katowickiego, Kokociniec włączono do Katowic w dniu 1 kwietnia 1951 roku^[9]. Do lat 70. XX wieku tereny Kokocińca były słabo zaludnione, a większość budynków stanowiły domy jednorodzinne^[3]. W latach 70. i 80. XX wieku, w rejonie ulic: Kruczej, Zielonej, Kijowskiej i gen. J. Wybickiego powstało dla pracowników kopalni Śląsk w Rudzie Śląskiej i ich rodzin osiedle mieszkaniowe Kokociniec, będące obecnie w zarządzie Spółdzielni Mieszkaniowej Górnik^[22], Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej^[23] oraz osobnych wspólnot mieszkaniowych^[3]. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku w Kokocińcu powstało osiedle Sadyba^[24].

W 1995 roku na osiedlu oddano do użytku nową szkołę – obecną Szkołę Podstawową Nr 67 z Oddziałami Integracyjnymi im. Komisji Edukacji Narodowej^[3]. Z uwagi na działalność wydobywczą pod osiedlem Kokociniec, w kwietniu i maju 2011 roku celem uratowania całego segmentu bloków na osiedlu Kokociniec wyburzono budynki przy ulicy Kijowskiej 73d i 73j^[3]. Na rzecz mieszkańców obydwu osiedli: Kokociniec i Sadyba, w 2016 roku powołano Inicjatywę Mieszkańców^[25].

Architektura i urbanistyka

Osiedle Sadyba w Kokocińcu

W pierwszej połowie XX wieku zabudowa Kokocińca skupiała się w rejonie dzisiejszych ulic: Kijowskiej i Kruczej, a pomiędzy nimi znajdowały się pola uprawne poprzecinane niewielkimi potokami. Na północ znajdował się natomiast gęsty las, za którym położona jest Załęska Hałda^[3]. Obecna, najstarsza zabudowa Kokocińca, będąca pozostałością górnośląskiego budownictwa drewnianego, znajduje się w rejonie ulic: Braci Woźniaków, Płochej, Panewnickiej, Stolarskiej^[19].

Osiedle Franciszkańskie na granicy Ligoty i Kokocińca w trakcie budowy w kwietniu 2020 roku

Po II wojnie światowej zakazano zabudowania kokocinieckich pól uprawnych, prawdopodobnie z uwagi na warunki geologiczne – niestabilny grunt i przebiegający przez osiedle uskok kłodnicki. Mimo tego, w latach 70. XX wieku zaplanowano budowę osiedla dla górników kopalni Śląsk w Rudzie Śląskiej w rejonie ulic: Zielonej, Kruczej, Kijowskiej i gen. J. Wybickiego. W latach 1974–1975 Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego wybudowało osiem czteropiętrowych bloków, w których znalazło się 640 mieszkań^[3]. Obecnie ta część osiedla zarządzana jest przez Administrację Śląsk Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej^[23]. Nowsze bloki są zarządzane przez Spółdzielnię Mieszkaniową Górnik. W skład tego osiedla wchodzą 22 budynki mieszkalne z lat 1982–1991 o zabudowie wysokiej i niskiej, w której znajdują się łącznie 1 153 mieszkania o łącznej powierzchni użytkowej ok. 65,4 tys. m², a także 24 lokale użytkowe, 32 garaże i boisko sportowe^[26]. Udział powierzchni zabudowanej na powierzchni terenu osiedla Kokociniec wynosi 18%, wskaźnik intensywności zabudowy (netto) – 0,63 WIZ; średnia ważona liczby kondygnacji to 3,5^[27]. Obszar pomiędzy ulicami: Kijowską, J. Płochy i Małą stanowi lokalny ośrodek usługowy, w którym występują placówki handlowo-usługowe, przedszkole, szkoła podstawowa, obszary zielone oraz przystanki transportu miejskiego^[28].

Po 1989 roku trwała dalsza rozbudowa Kokocińca, obejmująca zwłaszcza zachodnie i południowe części dzielnicy. Jeszcze na przełomie lat 80. i 90. XX wieku w rejonie ulicy Szafirowej powstało osiedle Sadyba^[24], do około 1995 roku ukończono budowę domów szeregowych w rejonie m.in. ulic: K. Grzesika, J. Heweliusza, J. Wybickiego, Wyzwolenia i Ogrodowej, zaś w latach 2000–2012 powstało osiedle w rejonie ul. J. Szojdy. Powstała również nowa zabudowa w rejonie granicy z Nowymi Panewnikami, m.in. przy ul. Twardej i Panewnickiej^[24], zaś na granicy Kokocińca i Ligoty w 2014 roku rozpoczęto budowę osiedla Franciszkańskiego^[29].

Transport

Ulica Kijowska na wysokości siedziby Nadleśnictwa Katowice

Do głównych dróg przebiegających przez Kokociniec należą dwie ulice, przy których w czasie rozwoju Kokocińca w XIX wieku koncentrowała się zabudowa^[3]. Są to:

• ul. Kijowska – ulica biegnąca wschodnią stroną dzielnicy; łączy ona Kokociniec w kierunku południowym z ulicą Panewnicką, a stamtąd do innych dzielnic Katowic^[6]; jest to droga powiatowa o klasie drogi zbiorczej^[30],
• ul. Krucza – ulica biegnąca środkiem Kokocińca w kierunku północny wschód – południowy zachód; podobnie jak ulica Kijowska, łączy się z ulicą Panewnicką po południowej stronie^[6]; jest to droga powiatowa o klasie drogi zbiorczej^[30].

Powyższymi ulicami kursują również autobusy na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). W Kokocińcu zlokalizowane są cztery przystanki ZTM-u: na ulicy Kruczej Kokociniec Ogrodowa i Kokociniec Wybickiego, zaś na ulicy Kijowskiej Kokociniec Płochy [nż] i Kokociniec Kijowska. Linie kursujące przez te przystanki łączą Kokociniec z innymi dzielnicami Katowic oraz z niektórymi ościennymi miastami Gónośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, tj. z Chorzowem, Rudą Śląską oraz Świętochłowicami^[31].

Sieć kolejowa w Kokocińcu okala dzielnicę od północnej strony. Znajduje się tam posterunek odgałęźny Panewnik, w którym krzyżuje się pięć linii kolejowych w tym linia nr 141 Katowice Ligota – Gliwice oraz nr 171 Dąbrowa Górnicza Towarowa – Panewnik. Posterunek Panewnik został oddany do użytku w 1953 roku przez Polskie Koleje Państwowe^[32]. Linia kolejowa nr 141 została otwarta dla ruchu 1 października 1904 roku przez pruskie koleje państwowe (KPEV). Linię tę zelektryfikowano 8 września 1977 roku, zaś pociągi pasażerskie kursowały przez nią do 27 maja 2000 roku. Na linii tej znajdował się też przystanek osobowy Katowice Kokociniec – obecnie zlikwidowany^[33][34]. Linię nr 171 na odcinku Szadok – Panewnik otwarto 27 września 1953 roku, a zelektryfikowano 30 maja 1970 roku. Na linii tej prowadzony jest ruch towarowy^[35][36].

Oświata, kultura i sport

W 1881 roku na terenie Kokocińca została założona biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych – wówczas jedna z pierwszych na Górnym Śląsku. W 1908 roku przystąpiono do działań na rzecz budowy szkoły w Kokocińcu. W tym czasie władze gminy Panewniki zakupiły od Piotra Gierlotki teren pod budowę szkoły, którą oddano do użytku w 1912 roku^[22]. Powstanie osiedle Kokociniec w latach 70. XX wieku spowodowało zatłoczenie istniejącej szkoły przy ulicy Panewnickiej (obecna Szkoła Podstawowa nr 9 im. J. Brzechwy). W tym celu szkołę powiększono, co jednak z biegiem czasu spowodowało ponowny problem z przepełnieniem. Dopiero w 1992 roku przy ulicy Zielonej rozpoczęto budowę nowej szkoły, którą ukończono w 1995 roku. Jest nią obecna Szkoła Podstawowa Nr 67 z Oddziałami Integracyjnymi im. Komisji Edukacji Narodowej^[3].

Od 2016 roku w Kokocińcu działa Inicjatywa Mieszkańców Osiedli Kokociniec i Sadyba, która działa na rzecz mieszkańców obydwu osiedli. Wśród podjętych działań, zaangażowano się w sprawie zgłoszenia do katowickiego budżetu obywatelskiego pomysłu wybudowania strefy aktywności fizycznej^[25]. Strefa ta wraz z parkiem do strret workoutu została oddana do użytku w 2017 roku. Z Kokocińcem związani są dwaj znaczący bokserzy: Leszek Błażyński (dwukrotny brązowy medalista olimpijski w wadze muszej) oraz Antoni Papierski (pięściarz specjalizujący się w wadze papierowej)^[3].

Przypisy

Bibliografia

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012a, ISBN 978-83-87727-24-6 .
• MichałM. Bulsa MichałM., DorotaD. Malejka-Żywica DorotaD., Historia, kokociniec.pl [dostęp 2021-07-13]  (pol.).
• AdamA. Frużyński AdamA., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Rygus PiotrP., Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9 .