Koksyt

Pokładełko i ósmy segment odwłokowy samicy przemianki tarninówki z rzędu chrząszczy. Cox: koksyt, GetP: kieszonka genitalna, MedP: płytka środkowa, Par: paraprokt, PrgB: bakula proktigeru, SplG: spiculum gastrale, Styl: gonostylik (stylus), Val: walwifer.
Przednie (A) i tylne (B) gonopody Aphistogoniulus jeekeli, dwuparca z rzędu Spirobolida. app: przydatek, bb: gałąź nasadowa, cp: wyrostek koksytu, Cx: koksyt, mb: gałąź główna, t: telopodit

Koksyt, koksit (łac. coxit) – wieloznaczny termin odnoszący się głównie do nasadowych części odnóży niektórych stawonogów, najczęściej do odnóży odwłokowych.

Owady

U owadów ogólnie koksytami nazywa się nasadowe elementy przekształconych odnóży (przydatków) odwłokowych, które obejmować mogą nie tylko ich biodro, ale też część sternum lub pleury[1]. Dobrze wyodrębnione koksyty, zwane tu też płytkami biodrowymi, mają przerzutki i rybiki. Leżą one na brzusznej stronie segmentów odwłokowych, po bokach sternitów[2][3][4]. U przerzutków koksyty segmentów od drugiego do dziewiątego zaopatrzone są w wyrostki rylcowe (łac. styli)[3], podczas gdy u rybików wyrostki te zachowały się tylko na koksytach segmentów ósmego i dziewiątego, tylko u większości Nicoletiidae także siódmego[4]. U przerzutków koksyty segmentów od pierwszego do siódmego lub od drugiego do siódmego mają po jednym lub dwa wywracalne woreczki biodrowe (łac. vesiculae coxalis)[3]. U rybików woreczki te występują tylko u niektórych Nicoletiidae i rybikowatych na koksytach segmentów od drugiego do siódmego[4].

U bardziej ewolucyjnie zaawansowanych owadów terminu koksyty używa się głównie w odniesieniu do odnóży przekształconych w elementy genitalne. Koksyty ósmego segmentu odwłokowego (pierwszego segmentu genitalnego) stanowią pierwszą parę walwiferów, a te dziewiątego segmentu odwłokowego (drugiego segmentu genitalnego) drugą parę walwiferów[1][5]. Tak rozumiany koksyt dziewiątego segmentu wchodzi w skład gonokoksopoditu wraz z gonostylusem i wewnętrznym wyrostkiem nasadowym, wyrastającym z wenętrzno-nasadowego kąta koksytu. Pierwotny podział na te trzy elementy zachował się u samców takich grup jak jętki, świerszczokaraczany, wielbłądki, liczne błonkoskrzydłe czy niektóre muchówki długoczułkie, podczas gdy np. u motyli koksyt zlany jest z gonostylusem w walwę, u wojsiłek i pcheł zanikł wewnętrzny wyrostek nasadowy, a u wielu zaawansowanych ewolucyjnie muchówek i błonkówek cały gonokoksopodit uległ redukcji[5]. U samic koksyty dziewiątego segmentu biorą udział w budowie pokładełka[5][6]. I tak w przypadku chrząszczy koksyt definiuje się jako odsiebną (dystalną) część gonokoksytu, na której są osadzone gonostyliki[6][7], podczas gdy dosiebna (proksymalna) część gonokoksytu zachowuje miano walwifera[6] i może być homologiem gonangulum. Tak rozumiany koksyt chrząszczy bywa jeszcze wtórnie podzielony na płaty (człony)[7]. W przypadku częstej u owadów uskrzydlonych wtórnej redukcji pokładełka koksyt dziewiątego segmentu jest zwykle jedną z pierwszych (po gonostyliku) struktur ulegających zanikowi[5].

Inne stawonogi

U dwuparców koksyty stanowią nasadowe (biodrowe) części gonopodów i telopodów. Koksyty te mogą być wolne lub zrośnięte ze sobą tworząc synkoksyt (łac. syncoxit). U węzławców puste koksyty służą przechowywaniu nasienia samca na krótko przed kopulacją, a rurkowaty wyrostek koksytu (łac. cannula) służy transmisji spermy między nim a telopoditem[8].

U skorupiaków terminu koksyt używa się jako synonimu protopoditu, nasadowego segmentu odnóża odpowiadającego biodru sześcionogów[9][10].

Przypisy

  1. ↑ a b XI: The Abdomen. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  2. ↑ Jan Stach: Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. III-V: Pierwogonki – Protura, Widłogonki – Diplura, Szczeciogonki – Thysanura. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1955, s. 40.
  3. ↑ a b c Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda W. Weiner: Rząd: przerzutki — Archaeognatha. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  4. ↑ a b c Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda W. Weiner: Rząd: rybiki — Zygentoma. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  5. ↑ a b c d Ryuichi Matsuda: Morphology and Evolution of the Insect Abdomen: With Special Reference to Developmental Patterns and Their Bearings upon Systematics. Oxford, New York, Torornto, Sydney, Paris, Frankfurt: Pergamon Press, 1976, s. 77-83.
  6. ↑ a b c Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 269.
  7. ↑ a b John F. Lawrence, Rolf G. Beutel, Richard A.B. Leschen, Adam Ślipiński: Glossary of Morphological Terms. W: Richard A.B. Leschen, Rolf G. Beutel, John F. Lawrence: Coleoptera, Beetles. Vol. 2: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga patim). Wyd. II. Berlin, Boston: Walter de Gruyter & Co., 2016, seria: Handbook of Zoology.
  8. ↑ Elena V. Mikhaljova: The millipedes (Diplopoda) of the Asian part of Russia. Sofia, Moskwa: Pensoft Publishers; Institute of Biology and Soil Science, Far Eastern Branch of the Russian Academy of Sciences, 2004, s. 32-34, seria: Pensoft Series Faunistica. ISBN 954-642-203-7.
  9. ↑ Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 250 (ang.).
  10. ↑ Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 473.

Media użyte na tej stronie

Aphistogoniulus jeekeli holotype gonopods 03.png
Autor: Thomas Wesener, Michael J. Raupach, Peter Decker, Licencja: CC BY 4.0
Aphistogoniulus jeekeli (Spirobolida, Pachybolidae). A: anterior gonopods, oral view; B: left posterior gonopod, oral view Abbreviations: app = appendage; bb = basal branch; cp = coxite process; Cx = coxite; mb = main branch; mfr = membranous fringe; St = sternite; t = telopodite; ml = mesal lobe. Scale bars = 1 mm.
Chrysomeloidea (10.3897-zookeys.762.22163) Figures 28–30.jpg
Autor: Li K, Liang H (2018) A comparative study of external female genitalia (including the 8 th and 9 th abdominal segments) in the family Megalopodidae and other related families of Chrysomeloidea. ZooKeys 762: 69-104. https://doi.org/10.3897/zookeys.762.22163, Licencja: CC BY 4.0
Figures 28–30; Ovipositor and 8th abdominal segment of Orsodacne cerasi (Linnaeus) 28–29 ventral view 30 dorsal view; Abbreviations: coxite (Cox); genital pocket (GetP); median plate (MedP); paraproct (Par); baculus of proctiger (PrgB); spiculum gastrale (SplG); stylus (Sty); valvifer (Val); 8th abdominal segment (8 AS); scale line =0.5mm.