Kolęda się z Allelują zwadziła

Kolęda się z Allelują zwadziła – niedokończona średniowieczna anonimowa kolęda z XV wieku przeznaczona do śpiewania podczas noworocznych zabaw. Tematem utworu jest spór pomiędzy Kolędą a Allelują o ważność świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy w roku liturgicznym.

Znana współcześnie wersja utworu została spisana na początku XVI wieku, jednak pieśń jest najprawdopodobniej znacznie wcześniejsza – jej powstanie datuje się na drugą połowę XV w.^[1] Fragmenty dotyczące życia zakonnego wskazują, że była ona przeznaczona do wykonywania podczas zabaw noworocznych w klasztorach. Powstała prawdopodobnie w środowisku bernardynów, być może w ich klasztorze w Leżajsku.

Kolęda należy do średniowiecznego gatunku tzw. "sporów" (altercatio). Utwory takie skonstruowane były wokół zwady upersonifikowanych pojęć (np. Radości i Smutku). W tym wypadku kłótnia rozgrywa się pomiędzy Kolędą i Allelują, które walczą o pierwszeństwo w roku liturgicznym. Alleluja zarzuca Kolędzie lenistwo, jako że ta odpoczywała przez cały rok, aby zjawić się w kościele dopiero pod jego koniec. Oskarża ją także, o doprowadzanie do zgorszenia poprzez pijaństwo i bójki, jakie odbywają się wśród chłopstwa podczas zwyczajowego kolędowania. Kolęda natomiast zarzuca oponentce grzechy, które musiały spowodować, że nie była ona w kościele przez całe siedem niedziel (w tzw. okresie przedpoścca i Wielkim Poście podczas liturgii nie śpiewa się "alleluja"^[2]). Odwołuje się także do zwyczajów średniowiecznych żaków, którzy przed Wielkanocą odgrywali żartobliwy "pogrzeb Allelui", wynosząc nuty z Allelują z kościelnego chóru do osobnego pomieszczenia i mocując je łańcuchem do ściany.

Utwór ma charakter satyryczno-obyczajowy. Rymowany jest parzyście. Pisany jest zazwyczaj 11- i 12-zgłoskowcem, ale występują w nim także wersy 9- i 13-sylabowe.

Rękopis utworu zachował się w inkunabule nr 12 Biblioteki Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie, zawierającym Biblia pauperum Nicolausa de Hanapis. Pieśń znajdowała się na ostatniej karcie verso, zachowały się jedynie jej trzy zwrotki – reszta być może znajdowała się na wewnętrznej stronie inkunabułu, ta jednak jest niemożliwa do odczytania z powodu znacznego uszkodzenia.

Przypisy

Bibliografia

• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13842-4.
• Maciej Włodarski: Wstęp. W: Polska poezja świecka XV wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ISBN 83-04-04378-5.
• Średniowieczna pieśń religijna polska (Biblioteka narodowa). Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1980. ISBN 83-04-00737-1.
• Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 2004. ISBN 83-04-04747-0.