Kolbuszowa

Kolbuszowa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kolbuszowa rynek – studnia miejska
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	kolbuszowski
Gmina	Kolbuszowa
Prawa miejskie	1690
Burmistrz	Jan Zuba
Powierzchnia	7,49 km²
Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość	8732[1] 1197,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 17
Kod pocztowy	36-100, 36-101, 36-102[2]
Tablice rejestracyjne	RKL
Położenie na mapie gminy Kolbuszowa Kolbuszowa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kolbuszowa
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Kolbuszowa
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego Kolbuszowa
50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000
TERC (TERYT)	1806024
SIMC	0974392[3]
Urząd miejski ul. Obrońców Pokoju 21 36-100 Kolbuszowa
Strona internetowa

Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim^[3][4]. Leży nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kolbuszowa.

Kolbuszowa leży w dawnej ziemi sandomierskiej, na południowo-wschodnim skraju historycznej Małopolski^[5]. Położona była w powiecie pilzneńskim w województwie sandomierskim^[6]. Uzyskała lokację miejską w 1690 roku^[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miasto położone jest na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim).

Przez miejscowość przechodzi linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową Kolbuszowa.

Według danych GUS z 30 czerwca 2020 r. miasto liczyło 8973 mieszkańców^[8].

Historia

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Starostwo Powiatowe w Kolbuszowej

Nazwa miejscowości pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski^[9] (Kolbe, Kolbusz)^[10]. Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.

Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł ważny szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, natomiast przynależność kościelna to diecezja krakowska, zaś po 1786 r. należała do diecezji tarnowskiej. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto stało się częścią Austrii, a w nowym podziale administracyjnym należało do cyrkułu rzeszowskiego. W 1867 r. Kolbuszowa stała się miastem powiatowym.

W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.”^[11] Tutaj odbywała się słynna transakcja kolbuszowska zakończona konstytucją sejmową z 1766 roku.

Miejscowość słynna była z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestaje się rozwijać^[12].

5 sierpnia 1919 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów-Sandomierz, która przewidywała rozpoczęcie budowy linii kolejowej przez Kolbuszową, Tarnobrzeg i Sobów na rok 1919^[13].

9 września 1939 roku 4 Batalion Forteczny por. Andrzeja Krawca i część Batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około 100 żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków^[14].

Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie / Pustkowie. Miasto zostało wyzwolone przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy radzieckich postawiono na rynku Pomnik Wdzięczności)^[15]. Przed wkroczeniem wojsk radzieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie, zginęło kilkudziesięciu partyzantów.

W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe ze wszystkimi większymi ośrodkami miejskimi w Polsce łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.

1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie stała się stolicą powiatu kolbuszowskiego.

Historia Żydów w Kolbuszowej

Pierwsi Żydzi osiedlali się tutaj w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców miasta. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.

W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua). We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli tutaj getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie. Świadectwem żydowskiej przeszłości miasta pozostał miejscowy kirkut.

Atrakcje turystyczne

Muzeum Kultury Ludowej

Skansen – Muzeum Kultury Ludowej

W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 roku. Zlokalizowany jest on głównie w Brzezówce i w drobnej części na obszarze Kolbuszowej. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski^[16]. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje^[17].

Pozostałe

• Kolegiata Wszystkich Świętych w Kolbuszowej,
• Kaplica grobowa rodziny Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej),
• Cmentarz żydowski w Kolbuszowej (kirkut),
• Rynek – zrewitalizowany w 2012 roku (wschodnia ściana została spalona podczas II wojny światowej) z zabytkową studnią pośrodku,
• Pałac Tyszkiewiczów w pobliskiej Weryni,
• Oficyna pałacowa, pozostałość po pałacu Lubomirskich, zrujnowanym przez Rosjan podczas konfederacji barskiej,
• Synagoga w Kolbuszowej.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Kolbuszowej w 2014 roku^[18].

Podział administracyjny

W granicach miasta znajdują się trzy jednostki podziału administracyjnego, mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, nie posiadając innych nazw własnych^[19].

Granice miasta Kolbuszowa

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Publiczne nr 1
• Przedszkole Publiczne nr 2
• Przedszkole Publiczne nr 3
• Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. K. K. Baczyńskiego

Szkoły gimnazjalne

• Gimnazjum nr 1 im. 11 Listopada
• Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara
• Zespół Szkół Agrotechniczno-Ekonomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Weryni koło Kolbuszowej
• Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.
• Centrum Kształcenia Zawodowego

Szkoły policealne i wyższe

• Mielecka Szkoła Biznesu w Kolbuszowej
• Uniwersytet Rzeszowski – Pozawydziałowy Zamiejscowy Instytut Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych

Szkoły muzyczne

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia

Szkoły specjalne

• Zespół Szkół Specjalnych w Kolbuszowej Dolnej
  • Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Gimnazjum Specjalne
  • Ponadgimnazjalna Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół katolicki

Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:

• Parafia Wszystkich Świętych w Kolbuszowej
• Parafia Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
• Parafia Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Kolbuszowej Górnej

Kościoły

• Kościół pw. Wszystkich Świętych w Kolbuszowej (Kolegiata)
• Kościół pw. Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
• Kościół pw. Świętego Marka Ewangelisty na obszarze skansenu, w Domatkowie (przysiółek Brzezówka)
• Kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Kolbuszowej Górnej

Kaplice

• Kaplica Książąt Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej)
• Kaplica Sióstr Służebniczek pw. św. Józefa
• Kaplica parafii Wszystkich Świętych w Kolbuszowej Dolnej
• Kaplica pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Brzezówce koło Kolbuszowej

Świadkowie Jehowy

• zbór Kolbuszowa^[20]

Cmentarze

Miasto posiada cztery cmentarze:

• przy ulicy Narutowicza, parafii Wszystkich Świętych
• przy ulicy Świętego Brata Alberta, parafii Świętego Brata Alberta
• przy ulicy Sokołowskiej w Kolbuszowej Dolnej, cmentarz komunalny
• przy ulicy Krakowskiej, cmentarz żydowski (kirkut)

Media

W mieście ukazują się następujące lokalne tytuły prasowe:

• „Przegląd Kolbuszowski” – miesięcznik^[21]
• „Korso Kolbuszowskie” – tygodnik, prowadzący serwis informacyjny korsokolbuszowskie.pl^[21]

Kluby sportowe

• KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
• Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
• Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka^[22]), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa^[23])
• UKS Fregata – pływanie
• LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
• Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
• Kolbuszowski Klub Nordic Walking
• Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
• Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
• Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
• Uczniowski Klub Sportowy Tiki Taka Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne

Zmodernizowana stacja kolejowa w Kolbuszowej

Transport

Transport drogowy

Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.

• 987 – połączenie z Sędziszowem Małopolskim
• 875 – połączenie z miastami: Mielec, Sokołów Małopolski, Leżajsk
• 9 – połączenie z miastami: Rzeszów, Tarnobrzeg, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Iłża, Skaryszew, Radom
• E371 – połączenie z miastami: Radom, Ostrowiec Świętokrzyski, Rzeszów, Barwinek, Svidník, Giraltovce, Preszów.

W pobliżu Kolbuszowej przebiega autostrada A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej). W 2018 roku kolbuszowscy włodarze na czele z sąsiednimi samorządowcami (Nowa Dęba, Tarnobrzeg, Mielec) podjęli starania w sprawie budowy węzła – Kolbuszowa na autostradzie A4, który miałby powstać w miejscowości Czarna Sędziszowska przy drodze wojewódzkiej 987 bezpośrednio łączącej Kolbuszową i Sędziszów Małopolski^[24]. 11 października 2019 otwarto jako część drogi wojewódzkiej nr 875 obwodnicę Kolbuszowej i Weryni^[25].

Transport kolejowy

Dworzec w Kolbuszowej (maj 2022)

Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.

Komunikacja miejska

Mapa przystanków miejskich w Kolbuszowej

Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:

• dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),

oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżającej przez:

• Bukowiec – Kupno – Poręby Kupieńskie^[26].

Miasta partnerskie

Kolbuszowa współpracuje z sześcioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast^[27]:

Sąsiednie miejscowości

Honorowi Obywatele Miasta i Gminy Kolbuszowa

Honorowe Obywatelstwo Miasta i Gminy Kolbuszowa jest wyrazem najwyższego wyróżnienia i uznania dla zasług lub wybitnych osiągnięć obywateli polskich i cudzoziemców. Tytuł Honorowego Obywatela przyznawany jest na podstawie uchwał podjętych przez Radę Miejską w Kolbuszowej^[28].

• Paul Anselin
• gen. Bronisław Kwiatkowski
• Stanisław Mazan
• ks. bp Kazimierz Górny
• prof. UR Marek Koziorowski
• Joanna Zioło

Przypisy

Bibliografia

• Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych – 59 – Powiat kolbuszowski. Warszawa: Urząd Rady Ministrów – Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, 1965.

Linki zewnętrzne

• Kolbuszowa 1., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 259 .