Kolegium jezuitów w Krakowie (ul. Grodzka)

Kolegium Jezuitów

Dziedziniec
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków, ul. Grodzka 52
Ukończenie budowy	XVII
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Kolegium Jezuitów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kolegium Jezuitów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kolegium Jezuitów
Położenie na mapie Krakowa Kolegium Jezuitów
50°03′26,5″N 19°56′20,5″E/50,057361 19,939028

Kolegium jezuitów przy kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła przy ulicy Grodzkiej istniało w latach 1600-1773. Po kasacie zakonu w gmachu kolegium mieścił się od 1774 dom emerytów, od 1780 Seminarium nauczycielskie, od 1786 zajmowali je cystersi, później urzędy austriackie, w l. 1815-46 Senat Wolnego Miasta Krakowa, potem sąd, od 1973 roku do dziś Collegium Broscianum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Geneza

Król Zygmunt III podjął się 17 X 1595 fundacji domu profesów przy ul. Grodzkiej. W 1596 zakupiono dwór z ogrodem od Joachima Ocieskiego i ogród od klarysek, w 1597 dwie kamienice od altarzysty Jana Zerzyńskiego, w 1598 dwór od Marcina Stadnickiego. Zamieszkali tam jezuici kierujący budową kościoła oraz kapelani dworscy (Patres aulici) z o. Piotrem Skargą na czele. Po wybudowaniu kościoła miano tu przenieść dom profesów od św. Barbary. Jednak Kongregacja Prowincji w 1606 uprosiła generała, by nie opuszczać kościoła św. Barbary. Przy nowym kościele utworzono więc rezydencję zależną od domu profesów. W 1617 rezydencja uzyskała niezależność, bo król zgodził się fundować kolegium; erygowano je w ostatecznym kształcie w 1621 roku.

Rozwój

Kolegium mieściło się początkowo w starych budynkach przy ul. Grodzkiej i we dworze Ocieskiego w głębi ogrodu. Zamierzano budować nowy gmach i przygotowano w 1627 i 1634 jakieś projekty. Król Władysław IV pozwolił w 1638 przesunąć nieco mur miejski, ale dopiero w 1651 podpisano umowę z miastem na podstawie nowego projektu, nakreślonego przez jezuickiego brata zakonnego Benedykta Molli. Z powodu wojen do budowy nie doszło. W 1668 wysłano do Rzymu nowy projekt (Stanisława Solskiego?), a w l. 1669-77 z fundacji biskupa Andrzeja Trzebickiego wystawiono nowy gmach tzw. Collegium Trebicianum między dworem Ocieskiego a murem miejskim, bez przesuwania muru. Potem wyburzono tzw. stary gmach i w 1679 zaczęto budować skrzydło poprzeczne, ale przerwano po śmierci fundatora (29 XII 1679) wskutek sprzeciwu Akademii Krakowskiej. Kolegium spalone w 1719, zostało odbudowane w dotychczasowym stanie do 1721. W l. 1727-30 ukończono budowę skrzydła poprzecznego. Po długich staraniach rektor Franciszek Koźmiński zakupił w 1768 tylną część Bursy Prawników i przygotował projekt rozbudowy kolegium, lecz zmarł nie rozpocząwszy budowy.

Działalność

W 1617 jezuici uzyskali od króla Zygmunta III zgodę, by zamiast domu profesów otworzyć przy kościele św. Piotra i Pawła pełnoprawne kolegium połączone z Akademią Krakowską. Obmyślali różne sposoby połączenia, ale akademicy nie chcieli żadnej unii. Generał zakonu zgodził się jednak na otwarcie kolegium. Król wystawił dokument erekcyjny 3 III 1623. Rektor o. Mikołaj Łęczycki otworzył kurs teologii dla kleryków jezuickich w 1623 i dla obcych w 1624, a później publiczne szkoły humanistyczne w 1625 i kurs filozofii w 1628. Akademia Krakowska wniosła w 1623 skargę do króla, potem do nuncjusza i na sejmiki, a w 1625 do najwyższego trybunału papieskiego do Roty Rzymskiej. W l. 1626-27 zapadły cztery wyroki Roty na korzyść jezuitów. Akademia Krakowska wniosła w 1629 obszerny rekurs, na co odpowiedzią była piąta i szósta decyzja Roty, a w 1630 dekret nakazujący Akademii pod groźbą ekskomuniki zastosować się do wyroków Roty. Tymczasem studenci napadali na uczniów jezuickich, wybijali okna w kolegium, przeszkadzali w publicznych dysputach. Po śmierci Zygmunta III w 1632 sytuacja uległa zmianie. Król Władysław IV przez swego posła Jerzego Ossolińskiego wystarał się u papieża Urbana VIII o cofnięcie dekretów Roty Rzymskiej i nakaz zamknięcia szkół jezuickich w celu przywrócenia spokoju w mieście. Brewe papieskie wyszło 15 I 1634. Odtąd jezuici wykładali w Krakowie tylko teologię dla własnych kleryków aż do kasaty zakonu.

Biblioteka

Biblioteka otrzymała liczne legaty książkowe od ks. Andrzeja Łukomskiego, biskupa Piotra Tylickiego, biskupa Andrzeja Trzebickiego. Pierwotny księgozbiór liczący ponad 9000 tomów spalił się w pożarze kolegium w 1719. Pożar rozpoczął się zresztą w bibliotece i zniszczył oprócz książek wiele cennych rękopisów, map, miedziorytów i globusów. W 1741 biblioteka otrzymała znaczniejszy legat książkowy od Andrzeja Morsztyna. Nowy katalog spisany w 1757 obejmował już 2895 tomów, w chwili kasaty było ich ok. 4000. Pomieszczenie biblioteczne w 1680 składało się z 8 pokoi nad jadalnią kolegium przerobionych na bibliotekę, po pożarze kolegium w 3 salach z szafami po bokach. Po kasacie zakonu księgozbiór uległ rozproszeniu.

Zobacz też

• Teologia moralna
• Kolegium jezuitów w Krakowie (ul. M. Kopernika)

Bibliografia

• J. Paszenda, Cztery wieki jezuitów w Krakowie. W: Studia z historii jezuitów. Kraków 1983