Kolej Cukrowni Ostrowite

Ten artykuł od 2014-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Kolej Cukrowni Ostrowite
Ostrowite Cukrownia – Brodnica Wąskotorowa
Dane podstawowe
Zarządca	Krajowa Spółka Cukrowa i inni
Długość	30 km
Rozstaw szyn	750 mm
Sieć trakcyjna	brak
Prędkość maksymalna	40 km/h
Most nad rzeką Drwęcą między stacjami Łapinóż i Szabda
Historia
Lata budowy	1923–1926
Rok otwarcia	1925
Rok zawieszenia ruchu	1992
Rok fizycznej likwidacji	2012
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   0 Ostrowite Cukrownia 2 Dobre → Wojnowo 4 Radomin 6 Szczutowo 8 Ruszkowo I 9 Ruszkowo II) → Półwiesk Mały 13 Wąpielsk 14 Radziki Małe 15 Łapinóż 16 Rypienica 19 Kominy 22 Drwęca 23 Szabda 28 Brodnica Targ 30 Brodniczka (d. Kanał Łacha) 30 Brodnica
Portal Transport szynowy

Kolej Cukrowni Ostrowite
Dobre – Wojnowo
Dane podstawowe
Długość	12 km
Rozstaw szyn	750 mm
Sieć trakcyjna	brak
Prędkość maksymalna	30 km/h
Historia
Lata budowy	1923–1925
Rok otwarcia	1923
Rok zawieszenia ruchu	1976
Rok fizycznej likwidacji	1976
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   0 Dobre 7 Ugoszcz 9 Giżynek 11 Ruże 12 Wojnowo
Portal Transport szynowy

Kolej Cukrowni Ostrowite
Wąpielsk – Półwiesk Mały
Dane podstawowe
Długość	4 km
Rozstaw szyn	750 mm
Sieć trakcyjna	brak
Prędkość maksymalna	20 km/h
Budynek stacji kolejowej Wąpielsk
Historia
Lata budowy	1923–1926
Rok otwarcia	1923
Rok zawieszenia ruchu	1944
Rok fizycznej likwidacji	1945
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   0 Wąpielsk 4 Półwiesk Mały
Portal Transport szynowy

Kolej Cukrowni Ostrowite – rozebrana w 2012 roku kolej wąskotorowa w województwie kujawsko-pomorskim. Kolej w latach 1988–2011 figurowała w rejestrze zabytków.

Linia Ostrowite Cukrownia – Brodnica Wąskotorowa

W dniu 6 maja 1919 roku Cukrownia Ostrowite uzyskuje zezwolenie Ministerstwa Kolei Żelaznych nr 44970/4467 na budowę linii kolejowej na trasie Wola – Ostrowite – Wompielsk (dziś Wąpielsk) – Osiek, ale w lipcu 1922 Cukrownia decyduje się na zaniechanie budowy linii na odcinku Wąpielsk – Osiek i poprowadzenie dalej szlaku w kierunku Brodnicy. W 1923 roku rozpoczęto prace, którymi kierował inż. Sudnik. Trwały one trzy lata. Po drodze wzniesiono dwa mosty z bali drewnianych – nad Drwęcą i Rypienicą. Zbudowano 10 stacji i ładowni, z czego jedna – w Dobrem, została zlikwidowana już w 1935 roku. W Wąpielsku odchodziło odgałęzienie do Półwieska Małego.

Cała linia miała długość około 30 km i biegła przez tereny znacznie bardziej urozmaicone krajobrazowo, niż odcinek do Wojnowa. Wykorzystywano ją nie tylko do zwózki buraków i odwożenia wysłodków, ale także do transportu gotowego cukru, węgla i zaopatrzenia cukrowni. Na całej trasie zastosowano filigranowe szyny typu S10 oparte na podkładach sosnowych. W okresie międzywojennym prowadzono na linii także okazjonalny ruch pasażerski za pomocą dwóch wagonów parowych. W okresie między opuszczeniem cukrowni przez Niemców a uruchomieniem jej przez Polaków, skradziono część podkładów i część szyn, jednak w 1945 roku szybko je uzupełniono. Wybudowano przy okazji nową ładownię w Szczutowie. W 1946 roku zlikwidowano jedną z dwóch ładowni w Ruszkowie. W 1948 roku most nad Rypienicą zmodernizowano, zmieniając jego konstrukcje na stalową oraz wymieniono szyny na całej długości linii na cięższe, typu S42. W ramach planu sześcioletniego zmodernizowano także most nad Drwęcą, zmieniając, tak jak w przypadku mostu nad Rypienicą, jego konstrukcję na stalową.

Największe przewozy na linii miały miejsce w latach 50.; w latach 60. znacznie spadły, a w połowie lat 70. pojawił się pomysł zlikwidowania kolejki. Zlikwidowano linię do Wojnowa, ale z powodu braku otrzymania przez PKS planowanego przydziału samochodów likwidację linii odwleczono o rok – i to wystarczyło, gdyż okazało się, że przyjęto zły sposób obliczania rentowności linii. Kryzys paliwowy w latach 80. spowodował wzrost zainteresowania transportem kolejką. W 1988 roku wpisano całą linię do rejestru zabytków, a rok później cukrownię przejął Sugarpol. Nowy właściciel zdecydował się zwolnić pracowników torowych. Z tego powodu stan linii uległ znacznemu pogorszeniu. Podczas kontroli 17 maja 1991 roku inspektorzy Północnej DOKP zdecydowali się zawiesić ruch na kolejce, ustalając termin naprawy toru i osygnalizowania taboru na 31 marca 1992 roku.

5 października 1992 roku zabrano wszystkie wagony ze stacji Brodnica Wąskotorowa i zdecydowano się zawiesić ruch na trasie Brodnica Wąskotorowa – Wąpielsk. W trakcie kampanii cukrowniczej 1992 wykorzystywano jeszcze kolejkę na trasie Ostrowite – Wąpielsk. Ostatni pociąg, z 24 wagonami buraków, przejechał po tym odcinku 14 listopada 1992 roku. W transporcie wewnętrznym wykorzystywano kolejkę jeszcze przez 6 lat, do 1998 roku. Wówczas sprzedano obie lokomotywy WLs150 na Bieszczadzką Kolej Leśną i rozebrano cały układ torowy stacji Ostrowite Cukrownia. Wpis do rejestru zabytków uchronił resztę linii przez rozbiórką, ale nie przed rozkradaniem. Z czasem linia zarosła, co utrudniło i w znacznym stopniu ukróciło ten proceder. Jednakże w 2011 roku linia została wykreślona z rejestru zabytków i rozebrano po 1700 mb toru w obie strony od stacji Wąpielsk. W sierpniu 2012 roku rozpoczęto całkowitą rozbiórkę linii i ukończono ją w połowie września.

Linia Dobre – Wojnowo

Parowóz Kp4-2 jako pomnik w Ostrowitem

Budowę linii z Dobrego do Wojnowa rozpoczęto w 1923 roku. Prace, którymi kierował inż. Sudnik, trwały dwa lata i już podczas kampanii cukrowniczej 1925 linia była czynna. Na trasie o długości 12 km zorganizowano trzy ładownie, w 1952 roku pojawiła się czwarta, w Rużu. Na wszystkich ładowniach (z wyjątkiem Ruża) były umieszczone mijanki, a na stacji końcowej w Wojnowie stał budynek, który pełnił rolę biura punktu skupu buraków. Obecnie jest on przekształcony w dom mieszkalny. Na linii zastosowano drewniane podkłady i filigranowe szyny. W trakcie II wojny światowej rozkradziono wiele podkładów i zużyto je jako opał, dlatego kolejka ruszyła dopiero w 1946 roku, gdy naprawiono tor. Dwa lata później wymieniono filigranowe szyny na cięższe, typu S42, z racji tego, że stare nie były w stanie wytrzymać znacznie większego ruchu, niż przed wojną. Linię wykorzystywano w celu zwózki buraków do cukrowni oraz zwrotu wysłodków do plantatorów. Typowo rolniczy charakter linii przyczynił się do jej likwidacji. Obliczono, że tańszy będzie transport samochodowy, więc w 1976 roku zamknięto i rozebrano cały odcinek z Dobrego do Wojnowa, a szyny zostały sprzedane miejscowym rolnikom. Popełniono jednak błąd w obliczeniach – wliczono koszty amortyzacji dawno zamortyzowanej linii, mimo to nie odbudowano jej. Obecnie starotorzem jest poprowadzonych wiele dróg lokalnych.

Linia Wąpielsk – Półwiesk Mały

Linię wybudowano w 1926 roku. Było to czterokilometrowe odgałęzienie do folwarku w Półwiesku Małym. Wykorzystywano je w celu zaopatrzenie folwarku oraz transportu płodów rolnych do Ostrowitego lub na stacje w Brodnicy. Po wojnie folwark rozparcelowano, więc linia straciła rację bytu i ją rozebrano, a materiał torowy wykorzystano w celu uzupełnienia ubytków na pozostałych odcinkach kolejki.

Zaplecze techniczne

Kolejka posiadała rozbudowane zaplecze techniczne. Na stacji Ostrowite Cukrownia znajdowała się pięciostanowiskowa, prostokątna parowozownia, wybudowana w 1900 roku, wówczas jako stajnia. W 1945 roku jedno ze stanowisk parowozowni przekształcono w kuźnię. Studnie do wodowania parowozów, obsługiwane pulsometrem, znajdowały się w Ostrowitem, Radominie, Wąpielsku, Łapinożu i Kominach, a na stacji Brodnica Wąskotorowa umieszczono żuraw wodny. Nigdzie natomiast nie było żurawia do ładowania węgla, zawsze robiono to ręcznie.

Linie planowane

Most Kolei Cukrowni Ostrowite na Drwęcy

Studnia do wodowania parowozów Kolei Cukrowni Ostrowite w Szabdzie

W latach 20. planowano przedłużyć linię od Wojnowa aż do wsi Wola, przez którą przebiegała wąskotorowa linia o prześwicie szyn 600mm z Torunia do Sierpca (którą w 1937 roku przekuto na szerokość 1435 mm, obecnie to linia kolejowa nr 27). Planowano także wybudowanie linii biegnącej ze wsi Gorczeniczka (pomiędzy Radzikami Małymi a Łapinożem) do Jastrzębia z odgałęzieniami do Świedziebni i Dzierżna. Cukrownia jednak zrezygnowała z budowy obu linii z powodów finansowych.

Tabor