Koleje Dolnośląskie

Koleje Dolnośląskie
Ilustracja
Logo spółki
Państwo

 Polska

Adres

ul. Kolejowa 2
59-220 Legnica

Data założenia

28 grudnia 2007
Data podjęcia uchwały założycielskiej
6 lutego 2008
Wpis do KRS

Forma prawna

spółka akcyjna

Prezes

Damian Stawikowski[1]

Udziałowcy

samorząd województwa dolnośląskiego – 100%

Nr KRS

0000298575

Zatrudnienie

734 osoby (2019-12-31)[2]

Dane finansowe
Przychody

1 932 303,80 zł (2019)[2]

Wynik netto

1 932 303,80 zł (2019)[2]

Aktywa

493 353 566,33 zł (2019)[2]

Kapitał własny

126 741 925,66 zł (2019)[2]

Kapitał zakładowy

117 060 000,00 zł[3]

brak współrzędnych
Strona internetowa
31WE-004 Impuls we Wrocławiu

Koleje Dolnośląskie (identyfikator literowy KD[4]) – polski przewoźnik kolejowy; spółka akcyjna samorządu województwa dolnośląskiego, powołana uchwałą z dnia 28 grudnia 2007 r[5]. Jedynym właścicielem Kolei Dolnośląskich pozostaje samorząd wojewódzki, który użycza spółce posiadany tabor kolejowy i zleca w trybie bezprzetargowym obsługę wybranych połączeń[6][7]. Pierwsze regularne pociągi Kolei Dolnośląskich wyjechały na trasy 14 grudnia 2008 r[8].

Spółka uruchamia wyłącznie pociągi osobowe, głównie na trasach wewnątrz województwa dolnośląskiego. Poza województwo, Koleje Dolnośląskie obsługują relacje, w których, w wyniku zawartych porozumień, organizatorem transportu jest Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego[6].

W 2018 przewoźnik miał 3,78% udział w rynku mierzony pod względem liczby pasażerów (7. wynik w kraju) i 2,68% udział w rynku mierzony pod względem pracy przewozowej mierzonej w pasażerokilometrach (6. wynik w kraju)[9].

Geneza spółki

Linie na Dolnym Śląsku na których zawieszono w latach 1989-2006 ruch pasażerski[10]

Stan kolei w Polsce i na Dolnym Śląsku po 1989 roku

Po roku 1989 doszło w Polsce do masowego zawieszania i likwidowania nierentownych linii kolejowych. Przyczyniły się do tego między innymi:

  • wyeksploatowana, często nadmierna w stosunku do zmieniającego się zapotrzebowania, infrastruktura,
  • nieefektywny, drogi w eksploatacji klasyczny tabor spalinowy (lokomotywa+wagony) – jedyny będący wówczas do dyspozycji,
  • wzrost liczby samochodów prywatnych i wiążący się z tym spadek liczby pasażerów[11].

Wśród przyczyn regresu w transporcie kolejowym jest wskazywane nieefektywne konstruowanie rozkładów jazdy pociągów, po roku 1990 wynikające z polityki „ograniczania strat” – poprzez zmniejszanie liczby, a następnie całkowite likwidowanie połączeń[12]. Świadczenie oferty nieadekwatnej do potrzeb społeczeństwa (np. poniżej 6 par połączeń dziennie, o wydłużonym czasie przejazdu, bez możliwości przesiadania się) powodowało rezygnację podróżnych z kolei, niekiedy oceniane jako zjawisko „wygaszania popytu”[12].

W konsekwencji, podczas gdy w 1980 r. kolej przewiozła w całym kraju 1093 mln osób, w 2001 r. już tylko 309 mln[13], a w 2010 – 291 milionów pasażerów[14].

Przed nowelizacją ustawy o transporcie kolejowym z roku 2001, przenoszącą finansowanie kolei regionalnych na samorządy wojewódzkie, całokształt pasażerskich przewozów kolejowych był finansowany z budżetu centralnego. Po transformacji ustrojowej w Polsce w latach 90. XX wieku dotacje na funkcjonowanie transportu kolejowego były systematycznie zmniejszane[15]. Finansowanie przewozów pasażerskich zostało ograniczone do dotowania biletów z ulgami ustawowymi[16]. W konsekwencji, Polskie Koleje Państwowe w kształtowaniu sieci połączeń kierowały się wyłącznie rachunkiem ekonomicznym[16]. Połączenia o pokryciu kosztów wpływami poniżej 20 procent, wobec braku innych źródeł finansowania niż wpływy, zostały przeznaczone do likwidacji[16]. W odpowiedzi na interpelację posła Andrzeja Otręby z 21 marca 2000 roku Dyrekcja Przewozów Pasażerskich PKP wykazywała pokrycie kosztów funkcjonowania szeregu dolnośląskich połączeń kolejowych poniżej tego poziomu[16].

Historycznie, Dolny Śląsk posiadał gęstą sieć linii kolejowych, wynoszącą ok. 2300 kilometrów. Kolej pasażerska docierała do wszystkich miast oraz większych miejscowości regionu[17]. Ogólnokrajowa tendencja po 1989 r. nie ominęła regionu, i tak, ok. roku 2000, w ruchu pasażerskim pozostała tylko połowa pierwotnej długości sieci kolejowej województwa[11]. Systematyczna likwidacja połączeń lokalnych na Dolnym Śląsku trwała od 1988 roku, obejmując głównie połączenia na liniach kategorii „drugorzędnych” i „znaczenia miejscowego”[18]. Z eksploatacji wyłączono przede wszystkim linie niezelektryfikowane, odcinając w ten sposób niekiedy całe powiaty, od dostępu do kolei pasażerskiej[10]. Redukcji, szczególnie w latach 2000-2004 uległa również liczba pociągów na pozostałych, czynnych trasach[19].

Restrukturyzacja i usamorządowienie kolejowych przewozów regionalnych

Ustawą z dnia 8 września 2000 r. rozpoczęto restrukturyzację Polskich Kolei Państwowych[20]. Tworząc oddzielne spółki na bazie dotychczasowych działów organizacyjnych, oddzielono zarządzanie liniami kolejowymi od działalności przewozowej[21]. Do obsługi połączeń regionalnych – większości pociągów osobowych (poza SKM w Trójmieście i WKD w Warszawie) – oraz pociągów pospiesznych, powołano PKP Przewozy Regionalne[22].

Dalszymi zmianami w ustawodawstwie, państwo przekazało odpowiedzialność za stan kolejowych przewozów regionalnych wewnątrz województw samorządom. Powołane reformą administracyjną samorządy wojewódzkie otrzymały w ramach zadań własnych obowiązek zapewnienia na swoim obszarze regionalnego transportu kolejowego. W 2001 r. umożliwiono urzędom marszałkowskim zakup, a następnie udostępnianie (np. poprzez dzierżawę, użyczenie itd) przewoźnikom taboru. Natomiast 3 lata później, 1 stycznia 2004 r. przekazano samorządom organizowanie i finansowanie przewozów na swoim terenie[23].

Przejęcie roli organizatora kolei w województwach, umożliwiło samorządowcom swobodny wybór operatora połączenia wewnątrz województw.

Jako pierwsze, władze województwa mazowieckiego już 24 lipca 2004 r. założyły – początkowo z 49% udziałem PKP PR – własne Koleje Mazowieckie[22] – które przejęły cały ruch w regionie 1 stycznia 2005 r. Również w 2004 r. władze województwa wielkopolskiego zaczęły rozważać plany powołania własnych Kolei Wielkopolskich, które przejąć miały ruch na trasach niezelektryfikowanych, obsługiwanych przez autobusy szynowe[24].

Przesłanki powstania Kolei Dolnośląskich

Po przekazaniu odpowiedzialności za kolej samorządom, władze województwa rozważały zmianę dotychczasowego modelu organizacji przewozów. Brano wówczas pod uwagę, między innymi, założenie wzorem Mazowsza spółki z udziałem PKP, bądź ogłoszenie przetargu na realizację przewozów kolejowych. Zapowiedziano, że rok 2005 zostanie poświęcony na analizę sytuacji i stworzenie programu zmian, natomiast rok 2006 konkretnymi działaniami w kierunku zmian[25].

Niespełna rok po rozpoczęciu przewozów przez Koleje Mazowieckie, jesienią 2005 r. dolnośląski urząd marszałkowski zlecił sporządzenie biznesplanu, który miał zbadać zasadność powołania własnego przewoźnika kolejowego[26].

Deklarowaną, główną motywacją dla powołania własnej spółki kolejowej była chęć stworzenia konkurencji dla PKP Przewozy Regionalne. Zdaniem władz województwa, miało to służyć wywarciu wpływu na PKP PR, by w przyszłości uzyskać korzystniejsze ceny świadczonych dla województwa usług[27].

Pierwotnie, zaplanowano utworzenie spółki akcyjnej Koleje Dolnośląskie, z 70-procentowym udziałem samorządu i 30-procentowym udziałem spółki kolejowej KGHM – Pol-Miedź Trans. Przedmiotem działalności miał być przewóz pasażerów autobusami szynowymi zakupionymi przez Urząd Marszałkowski wokół dużych miast oraz na trasach atrakcyjnych turystycznie, zaniedbanych przez PKP[28].

W uzasadnieniu projektu uchwały powołującej spółkę zakładano, że:

Nowo utworzona Spółka będzie potrzebowała mniejszego wsparcia finansowego w postaci dotacji celowej niż obecnie świadcząca usługi transportu kolejowego spółka PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. Mniejsza stawka dotacji dla Kolei Dolnośląskich S.A. pozwoli na negocjowanie korzystniejszych kontraktów wojewódzkich ze spółką PKP PR w latach późniejszych[28]

Ostatecznie, jedynym właścicielem Kolei Dolnośląskich S.A. pozostał Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego.

Historia

2008

Autobus szynowy SA132-002 produkcji Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz, od 2008 roku będący w dyspozycji Kolei Dolnośląskich, na stacji Legnica
Stacja Świdnica Miasto. 6 grudnia 2008 r. na stacji, podczas uroczystości przekazania dworca władzom samorządowym, zaprezentowano oficjalnie pierwszy pociąg Kolei Dolnośląskich[8]. Fotografia z 18 lipca 2010, wykonana w czasie regularnej obsługi stacji przez pociągi KD, jeszcze przed remontem dworca.

Spółka Koleje Dolnośląskie została powołana do istnienia pod koniec roku 2007, w wyniku uchwały sejmiku samorządowego województwa dolnośląskiego z dnia 28 grudnia[29].

Działalność Kolei Dolnośląskich rozpoczęto formalnie 6 lutego 2008 roku, po dokonaniu rejestracji spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym[30]. Natychmiast po rejestracji w KRS rozpoczęto rekrutację pracowników technicznych oraz obsługi pociągów[30]. Szkolenia przyszłego personelu Kolei Dolnośląskich rozpoczęto w czerwcu[30]. Podczas szkoleń spółka współpracowała z rozpoczynającym wówczas działalność w województwie kujawsko-pomorskim przewoźnikiem PCC Arriva[30]. Zapoznanie szlaku na liniach, które docelowo miały przejąć Koleje Dolnośląskie, zorganizowano we współpracy z wrocławskim oddziałem PKP Przewozy Regionalne[30]. Pierwsi maszyniści powstającej spółki przeszli również szkolenia praktyczne na torze doświadczalnym Instytutu Kolejnictwa w Żmigrodzie[31].

Spółka wystąpiła we wrześniu 2008 roku do Urzędu Transportu Kolejowego o uzyskanie certyfikatu oraz świadectwa bezpieczeństwa, niezbędnych do świadczenia działalności przewozowej[30]. Wobec długiego czasu oczekiwania na uzyskanie dokumentu Koleje Dolnośląskie przystąpiły do współpracy ze spółką Dolnośląskie Linie Autobusowe, która odpłatnie udostępniła posiadane przez siebie, ważne dokumenty[30]. Pierwsze pociągi Kolei Dolnośląskich uruchomiono w oparciu o zezwolenia DLA, co spotkało się później z krytyką organizacji związkowych działających przy PKP PR, upatrujących w nowej spółce konkurencji[32]. W analogiczny sposób w 2013 roku usiłowała (bezskutecznie) wejść na polski rynek spółka Leo Express[33].

Dzięki nawiązaniu współpracy z PKP Cargo, Koleje Dolnośląskie uzyskały dostęp do zaplecza lokomotywowni przy stacji Legnica[30]. W Legnicy, mieście położonym w centralnej części regionu, będącej istotnym węzłem kolejowym, określanej drugim po Wrocławiu ośrodkiem społeczno-gospodarczym województwa, ulokowano siedzibę spółki[32].

W mikołajki (6 grudnia 2008 roku) Koleje Dolnośląskie oficjalnie zaprezentowały się pojazdem SA106-011 podczas uroczystego przekazania przez PKP dworca Świdnica Miasto na rzecz lokalnego samorządu[8]. W prezentacji wzięli udział zarząd i pracownicy spółki[8]. Tydzień później, 14 grudnia 2008 spółka rozpoczęła regularną obsługę połączeń na liniach kolejowych nr 137 (tzw. magistrala podsudecka) oraz 286 w relacji Legnica – Kłodzko – Międzylesie[8]. Inauguracyjny pociąg spółki wyruszył ze stacji Kłodzko Główne w kierunku Legnicy o godzinie 4:18[8]. Pierwszego dnia wszystkie pociągi spółki kursowały punktualnie, z wyjątkiem jednego, opóźnionego z przyczyn niezależnych od przewoźnika[8]. Wbrew pierwotnym zapowiedziom, na czas nie ruszyły połączenia na zamkniętej wówczas linii Kłodzko – Wałbrzych[31].

Koleje Dolnośląskie zawarły z dotychczasowym monopolistą (PKP PR) umowy związane z honorowaniem biletów tego przewoźnika oraz ujęciem kursów realizowanych przez KD w Sieciowym Rozkładzie Jazdy Pociągów[30]. Spółka w początkowej fazie działalności przyjęła do stosowania taryfę przewozową, regulamin przewozu i cennik spółki PKP Przewozy Regionalne[8]. W pociągach KD uznawano bilety PKP PR wydane według opłat normalnych oraz ze zniżkami ustawowymi, natomiast bilety wydane w pociągu KD były uznawane tylko w pociągach KD[8]. Konduktorzy Kolei Dolnośląskich od pierwszych miesięcy funkcjonowania spółki prowadzili sprzedaż biletów z wykorzystaniem terminali biletowych, co stanowiło na Dolnym Śląsku pewną nowość[34]. Podobne urządzenia wrocławski oddział PKP Przewozy Regionalne wprowadził dopiero pod koniec roku 2009[35].

W 2008 roku Koleje Dolnośląskie wydzierżawiły również dwa wagony pasażerskie typu 102A od prywatnej spółki Dolnośląskie Koleje Regionalne, które zostały następnie poddane gruntownej modernizacji w spółce Tabor Szynowy Opole. Modernizacja ta została ukończona w 2009 roku, jednakże wagony nigdy nie weszły do ruchu[36][37]. Pojazdy przechowywane były w bazie Kolei Dolnośląskich w Miłkowicach[38].

W momencie rozpoczęcia działalności Koleje Dolnośląskie były pierwszą spółką samorządową prowadzącą pasażerskie przewozy kolejowe, od początku niepowiązaną własnościowo z Polskimi Kolejami Państwowymi[39].

2009

Koleje Dolnośląskie jako jedyny przewoźnik obsługują linię Kłodzko – Wałbrzych

3 stycznia 2009 odbył się pierwszy próbny przejazd pociągiem Kolei Dolnośląskich na nieczynnym wówczas odcinku Kłodzko – Wałbrzych. 5 stycznia 2009 Koleje Dolnośląskie reaktywowały ten szlak połączeniem Wałbrzych Główny – Nowa Ruda[40].

29 lipca 2009 Koleje Dolnośląskie uzyskały status samodzielnego przewoźnika. Jako pierwszy przewoźnik w Polsce przedsiębiorstwo otrzymało Europejski i Krajowy Certyfikat Bezpieczeństwa[41].

28 września 2009 Koleje Dolnośląskie wydzierżawiły dawną wagonownię przy stacji Świdnica Przedmieście. Budynki te miały zostać zaadaptowane na lokomotywownię, będącą nie tylko miejscem stacjonowania ale również napraw szynobusów[40].

20 września 2009 roku Koleje Dolnośląskie reaktywowały wyremontowaną linię z Wrocławia Psie Pole do Trzebnicy[42]. Początkowo trasę obsługiwały trzy pary połączeń, by od grudnia zwiększyć ich liczbę do dziewięciu[43]. Spółka zakończyła rok finansowy stratą w wysokości 6,8 mln zł[44]. Po roku działania połączenia do Trzebnicy liczba obsługiwanych pasażerów wynosiła 700 osób dziennie[45].

2010

W 2010 Koleje Dolnośląskie przewiozły 675 tys. pasażerów, czyli dwukrotnie więcej niż w 2009[46] a rok finansowy zakończyły stratą w wysokości 43 tys. zł przy dochodach z działalności gospodarczej wynoszących 23 479,8 tys. zł[47]. W pierwszych pięciu miesiącach 2011 nastąpił wzrost przewozów o 10 proc. W drugim półroczu 2010 zanotowano 164 opóźnienia pociągów z winy przewoźnika, za co urząd marszałkowski ukarał Koleje Dolnośląskie kwotą 5740 zł[48].

2 lipca 2010 odbył się pierwszy transgraniczny przejazd wydzierżawionym od Kolei Dolnośląskich pojazdem na trasie Szklarska Poręba Górna – Kořenov (Czechy). Linia ta nie była używana w połączeniach pasażerskich od 1945. Ze względu na trudności formalne regularne połączenie, obsługiwane przez Przewozy Regionalne wypożyczonym pojazdem SA134-007 zostało uruchomione tylko do Jakuszyc[49].

W październiku 2010 do prokuratury wpłynęło zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wystosowane przez radnego województwa dolnośląskiego, Patryka Wilda. Spółka Koleje Dolnośląskie nie zapłaciła za zlecony w 2008 remont wagonów 102A, tzw. ryflaków[50]. Spółka Dolnośląskie Koleje Regionalne, która jest właścicielem wagonów oraz wykonawca remontu, spółka Tabor Szynowy z Opola złożyły do sądów gospodarczych pozwy i obie sprawy rozstrzygnięto na niekorzyść Kolei Dolnośląskich[50]. Prezes spółki Genowefa Ładniak obarczyła winą za zaistniałą sytuację poprzedni zarząd spółki i skierowała do prokuratury zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Sprawę umorzono[50].

Od rozkładu 2010/2011 (od 12 grudnia 2010) zlikwidowane na okres 1 miesiąca zostały połączenia kolejowe na trasie Jelenia Góra – Zebrzydowa, natomiast Koleje Dolnośląskie uruchomiły połączenie Legnica – Żagań – Żary – Węgliniec[51].

2011

Na początku roku władze samorządowe poinformowały, że rozważają wykupienie dolnośląskiej części spółki Przewozy Regionalne za cenę od 100 do 150 mln zł oraz nie wykluczają jej fuzji z Kolejami Dolnośląskimi[52]. W 2011 spółka zakupiła pięć elektrycznych zespołów trakcyjnych wyprodukowanych przez Newag Nowy Sącz, które od 2013 obsługiwać będą trasy do Oleśnicy, Żmigrodu i Legnicy. Koszt zakupu to 100 mln zł, a 82 proc. zostało sfinansowane przez Regionalny Program Operacyjny[53][54]. Latem PKP S.A., właściciel dworców kolejowych, oskarżył prywatnych przewoźników, w tym KD o nieuiszczanie opłat za użytkowanie dworców. Koleje Dolnośląskie odrzuciły oskarżenie jako bezpodstawne[55]. Podczas sierpniowego strajku kolejarzy grupy PKP S.A. Koleje Dolnośląskie nie przyłączyły się do strajku, a w jego dniu honorowały bilety tego przewoźnika[56].

2012

W rozkładzie jazdy 2011/2012 KD reaktywowały bezpośrednie połączenie Żary-Żagań-Wrocław, wydłużając połączenie Żary-Żagań-Legnica. W 2012 roku spółka przewiozła 1,8 mln pasażerów[57].

2013

19 lutego pociąg 31WE Impuls podczas testów ustanowił rekord prędkości (dotyczący pociągów polskiej produkcji) osiągając prędkość 211,6 km/h[58].

W maju reaktywowano połączenia kolejowe na trasie Kłodzko – Polanica Zdrój. W grudniu 2013 uruchomiono połączenia Wrocław-Świdnica Miasto oraz Kłodzko Główne – Kudowa Zdrój, zawieszając jednocześnie połączenia Wrocław-Jelcz Laskowice oraz Wrocław – Wołów.

2014

21 maja przewoźnik podpisał z Newagiem umowę na dostawę 6 sztuk 3-członowych Impulsów[59].

2015

10 marca przewoźnik podpisał z Newagiem umowę na dostawę 5 sztuk 4-członowych Impulsów[60]. Na początku września przewoźnik rozpoczął sprzedaż biletów przez Internet[61]. Na początku września spółka uruchomiła sprzedaż bieletów przez Internet oraz Centrum Obsługi Klienta na dworcu Wrocław Główny[61]. 7 września Koleje Dolnośląskie podpisały z Pesą umowę na dostawę 4 SZT Link[62].

Na początku listopada 2015 do bazy KD w Legnicy sprowadzono jeden SZT VT642 Desiro celem odbycia szkolenia maszynistów i jazd testowych związanych planowaną reaktywacją połączenia Wrocław – Drezno[63]. 9 listopada skład odbył pierwszy kurs z pasażerami[64]. 9 grudnia KD podpisały umowę ze spółką České dráhy na obsługę bezpośrednich połączeń kolejowych Liberec – Szklarska Poręba Górna w okresie od 13 grudnia 2015 do 10 grudnia 2016. KD będą płacić za wykonywanie połączeń na odcinku od granicy do stacji Szklarska Poręba Górna[65]. 9 grudnia na przygranicznym odcinku odbyły się testy jednostek serii 840 Regio-Shuttle RS1, które mają obsługiwać to połączenie[66]. W połowie grudnia KD podpisało z niemieckim przewoźnikiem Die Länderbahn, funkcjonującym na rynku saksońskim głównie pod marką Vogtlandbahn(niem.), umowę odnośnie do współpracy dotyczące realizacji transgranicznych przewozów[67].

13 grudnia wraz ze zmianą rozkładu jazdy przewoźnik uruchomił połączenie Wrocław – Rawicz, a większość pociągów dotychczas kończących bieg w Zgorzelcu została wydłużona do stacji Görlitz. Tego samego dnia Die Länderbahn we współpracy z KD uruchomił połączenie Wrocław – Drezno[68]. Również tego samego dnia České dráhy we współpracy z KD uruchomiły połączenie Liberec – Szklarska Poręba Górna. Wcześniej, przez 5 lat, połączenie Harrachov – Szklarska Poręba Górna było obsługiwane przez GW Train Regio we współpracy z Przewozami Regionalnymi[69][70].

W połowie grudnia przewoźnik rozpoczął sprzedaż biletów poprzez platformę mobilną SkyCash[71]

31 grudnia Koleje Dolnośląskie ogłosiły przetarg na „Opracowanie kompletnego Wniosku o dofinansowanie projektu, którego przedmiotem będzie zakup 13 sztuk nowych pięcioczłonowych Elektrycznych Zespołów Trakcyjnych do obsługi ruchu pasażerskiego”[72].

2016

Pod koniec lutego w wybranych pojazdach zamontowano biletomaty firm Avista, KZŁ Bydgoszcz i Macro-System, celem przeprowadzenia 3-miesięcznych testów[73].

30 kwietnia Deutsche Bahn uruchomiło połączenie Berlin – Wrocław we współpracy z Kolejami Dolnośląskimi[74].

Na przełomie października i listopada firma Pre-Fabrykat rozpoczęła budowę hali serwisowo-technicznej w Legnicy przy ul. Pątnowskiej dla Kolei Dolnośląskich. Cały obiekt ma być jednokondygnacyjny i mieć 2,45 tys. m² Ok. 2,1 tys. m² ma stanowić sama hala serwisowo-naprawcza, której długość ma wynieść 105 m, a szerokość 27 m. W obiekcie mają znaleźć się również pomieszczenia socjalne[75][76][77].

11 grudnia 2016, wraz z wejściem nowego rozkładu jazdy, pociągi na odcinku Jelenia Góra – Lwówek Śląski została zastąpione przez autobusy[78].

2017

13 stycznia przewoźnik podpisał z Newagiem umowę na dostawę 11 sztuk 5-członowych Impulsów[79].

10 kwietnia KD uruchomiły połączenie Wrocław Wojnów – Wrocław Nadodrze/Wrocław Główny[80].

Na początku października, ze względu na niedobory taborowe wynikające z zaplanowanych przeglądów okresowych i wyłączeń powypadkowych własnych pojazdów, przewoźnik wypożyczył dwa spalinowe zespoły trakcyjne: 1 od Pesy (SA139-010) i 1 od Arrivy (SA134-001)[81][82].

Od października 2017 r. Koleje Dolnośląskie wraz z PKS „Tour” Jelenia Góra wprowadziły ofertę biletów zintegrowanych na połączenia KD z przesiadką na autobusy linii nr „100” PKS (Jelenia Góra – Karpacz Górny)[83]. Autobusy PKS linii „100” zatrzymują się przy dworcu Jelenia Góra. Oferta ma funkcjonować do czasu ewentualnej reaktywacji ruchu na linii do Karpacza[83].

16 listopada zakończono odbiór 11 pięcioczłonowych elektrycznych zespołów trakcyjnych Newag Impuls 45WE. Składy zostały przeznaczone do obsługi tras z Wrocławia w kierunku Lichkova, Węglińca, Rawicza, Szklarskiej Poręby i Jelcza-Laskowic[84]. Wraz z nowymi EZT przewoźnik zakupił 3 samochody do obsługi pociągów: myjkę, pojazd do napełniania piasecznic oraz pojazd do zbierania nieczystości z toalet[85].

10 grudnia, wraz z wejściem rozkładu jazdy pociągów 2017/2018, Koleje Dolnośląskie przejęły od Przewozów Regionalnych obsługę większości połączeń na trasie Wrocław Główny – Kłodzko Główne – Międzylesie – Lichkov. Linia D7 z Jelcza do Wrocławia została połączona z linią D17 Wrocławskiej Kolei Aglomeracyjnej, dzięki czemu w dni robocze większość pociągów kursuje w relacji Jelcz Laskowice – Wrocław Główny – Wrocław Wojnów. Na wszystkich trasach w obszarze aglomeracji wrocławskiej zwiększona została liczba połączeń o 1-2 pary kursów[86][87].

2018

Z początkiem roku rozpoczęto sprzedaż biletów na połączenia Kolei Dolnośląskich za pośrednictwem portalu i aplikacji mobilnej Koleo[88].

28 kwietnia zainaugurowano obsługę weekendowego połączenia turystycznego ze skalnym miastem w Adršpach w Czechach[89].

Do 11 października Koleje Dolnośląskie przewiozły łącznie 40 milionów pasażerów od momentu powstania spółki[90].

15 października w Legnicy otwarty został Ośrodek Szkolenia Kadr Kolejowych, którego kluczowym elementem jest symulator elektrycznego zespołu trakcyjnego 45WE Impuls, który został dostarczony przez konsorcjum TK Telekom oraz Sim Factor[91].

W grudniu Koleje Dolnośląskie podpisały umowę na obsługę linii Liberec – Szklarska Poręba Górna i Pardubice/Ústí nad Orlicí – Międzylesie na odcinkach po polskiej stronie granicy z przewoźnikiem České dráhy[92].

2019

7 lutego przewoźnik testował działanie systemu ETCS na odcinkach Legnica – Wrocław – Opole oraz Legnica – Węgliniec[93].

9 czerwca przywrócono połączenie Lubin – Wrocław Główny obsługiwane przez 12 par połączeń.

2020

29 września podpisano umowę z Pesą na dostawę 5 sztuk elfów II w wersji 5-członowej z opcją na kolejne 20 składów [94].

2022

5 września zostały uruchomione połączenia Kolejowej Komunikacji Autobusowej na nowej linii D92 (do 11 grudnia 2022, jako linia A9) (Kłodzko Miasto – Stronie Śląskie) wiodącej wzdłuż linii kolejowej nr 322[95].

11 grudnia uruchomiono połączenia na nowej linii D13 w relacji Legnica — Chojnów — Rokitki — Chocianów.

Działalność

Autobus szynowy SA106 na przystanku Legnica Piekary – należący obecnie do spółki Koleje Dolnośląskie

Głównym przedmiotem działalności spółki jest prowadzenie kolejowych przewozów pasażerskich na obszarze województwa dolnośląskiego oraz na liniach do województw ościennych, zarówno na liniach kolejowych zarządzanych przez PKP PLK, jak i przejętych przez władze samorządowe, zarządzanych przez operatorów wybranych w drodze przetargu (np. PMT Linie Kolejowe Sp. z o.o.). Przedsiębiorstwo nie jest właścicielem dworców kolejowych, a użytkuje je jedynie na podstawie porozumień z właścicielami – głównie spółką PKP[55].

Regulacje taryfowe

Zgodnie z art. 4 Prawa przewozowego przewoźnik wydaje własne regulacje handlowo-przewozowe[96]. W przypadku Kolei Dolnośląskich są to: Taryfa przewozowa osób, rzeczy i zwierząt „Kolei Dolnośląskich SA” (TP-KD), która określa sposób i zasady ustalania i stosowania opłat przewozowych, oraz Regulamin obsługi podróżnych, odprawy oraz przewozu osób, rzeczy i zwierząt „Kolei Dolnośląskich SA” (RPO-KD)[97].

Ceny biletów zawiera Wykaz opłat za przewóz osób i rzeczy czy zwierząt Koleje Dolnośląskie SA[98]. Koleje Dolnośląskie respektują wszelkie ulgi ustawowe[99]. Od początku działalności spółki, stawki za przejazd są jednakowe jak w cenniku spółki Przewozy Regionalne[100][101] Odrębnie ustalana jest wysokość opłat dodatkowych za przejazd bez ważnego biletu oraz oferty specjalne (np. oferta wakacyjna Junior i senior, Rower za 1 zł, promocje odcinkowe)[102].

Koleje Dolnośląskie honorują wiele ofert spółki Przewozy Regionalne[103][104]. Oprócz honorowania, spółka prowadzi sprzedaż biletów według ofert Ty i raz, dwa, trzy, oraz Połączenie w dobrej cenie[105][106][107].

Od grudnia 2009 r. Koleje Dolnośląskie honorują i prowadzą sprzedaż biletów całodziennych EURO-NYSA, upoważniających do przejazdu publiczną komunikacją miejską, podmiejską oraz kolejami regionalnymi na pograniczu Polski, Czech i Niemiec[108].

Do 30 czerwca 2021 r. na obszarze miasta Wrocławia, pasażerowie posiadający bilet na wszystkie linie komunikacji miejskiej o ważności co najmniej 24-godzinnej (zakodowany na Wrocławskiej Karcie Miejskiej – Urbancard lub w formie papierowej, skasowany uprzednio w środku komunikacji miejskiej), mogli korzystać z pociągów Kolei Dolnośląskich bez dodatkowych opłat[109].

Spółka nie należy do Związku Pracodawców Kolejowych[110]. Od 1 stycznia 2014 r. spółka zawarła jednak porozumienie ze Związkiem, w efekcie którego sprzedawane są i honorowane bilety według tzw. ulgowej usługi transportowej dla pracowników firm-członków Związku (70, 80, 99%)[104]. Koleje Dolnośląskie oferują również wszystkim pracodawcom (nie tylko z branży kolejowej) wykup legitymacji, które pozwalają ich pracownikom na zakup biletów z ulgą handlową 60%.[111].

Bilety

Bilet sprzedany w pociągu KD przy pomocy terminala konduktorskiego

Kanały dystrybucji biletów:

Wzór męskiego munduru drużyn konduktorskich Kolei Dolnośląskich

Pracownicy obsługi klienta

Spośród pracowników obsługujących podróżnych, spółka zatrudnia konduktorów i kierowników pociągu (tzw. drużyny konduktorskie) oraz kasjerów.

Oprócz drużyn konduktorskich w Legnicy, spółka posiada zespoły zamiejscowe drużyn pociągowych przy stacjach Jaworzyna Śląska, Jelenia Góra, Kłodzko Główne, Węgliniec oraz Wrocław Główny[115][116].

Personel związany bezpośrednio z obsługą klienta oraz maszyniści posiadają umundurowanie firmowe. W skład munduru wchodzą: czarne spodnie, czarna marynarka z trzema pasami nad guzikami rękawów w kolorach firmy – srebrnym i czerwonym, czarna kamizelka mundurowa, czerwona koszula, srebrnoszary krawat oraz czapka z otokiem z trzema pasami. Pracownicy nowoprzyjęci, oczekujący na mundur, otrzymują kamizelkę polarową. Wszystkie elementy ubioru, oprócz spodni, posiadają uwidocznione logo firmy[117].

Usługi dodatkowe

Funkcjonuje SMS-owy system informacji o rozkładach jazdy[118]. Koleje Dolnośląskie prowadzą sezonowe promocje przejazdów dla poszczególnych grup pasażerów[119]. Koleje Dolnośląskie są przygotowane do obsługi osób niepełnosprawnych: pociągi wyposażone są w rampy do wsiadania i wysiadania osób na wózkach inwalidzkich, w szynobusach znajdują się miejsca dla osób na wózkach, gdzie przy pomocy pasów można unieruchomić wózek. Ze względu na to, iż nie wszystkie stacje przystosowane są do obsługi osób niepełnosprawnych, Koleje Dolnośląskie oferują pomoc pod warunkiem poinformowania ich o podróży niepełnosprawnego 48 godzin wcześniej[120].

Poza działalnością wynikającą bezpośrednio z rozkładu jazdy, Koleje Dolnośląskie świadczą inne usługi w zakresie przewozów pasażerskich. Od czasu rewitalizacji odcinka do Trzebnicy tradycyjnie uruchamiają pociągi dodatkowe do obsługi tego odcinka w dzień pielgrzymki wrocławskiej[121].

Marketing i promocja

Koleje Dolnośląskie prowadzą szeroko zakrojone akcje marketingowe i promocyjne. W skład tych działań wchodzi m.in. obecność na imprezach młodzieżowych, np. juwenaliach w Legnicy[122], konkursy fotograficzne i inne[123] i imprezy plenerowe[124]. W 2011 Koleje dolnośląskie promowały nowe przejęte połączenia do Wołowa i Jelcza-Laskowic szeregiem imprez dla dzieci[125][126]. Elementem promocji firmy jest również udział w targach branżowych[127][128].

Obsługiwane połączenia

Koleje Dolnośląskie obsługują następujące linie[129]:

Pierwotnie planowane relacje

Początkowo planowano świadczenie usług na czterech trasach:

Chronologia uruchamiania poszczególnych połączeń

Obsługa poszczególnych połączeń kolejowych była uruchamiana przez Koleje Dolnośląskie w następującej kolejności chronologicznej:

DataNr liniiPołączenie
2008
14 grudnia 2008276Kłodzko Miasto – Międzylesie (do 11 grudnia 2009)
137Legnica – Jaworzyna Śląska – Kamieniec Ząbkowicki – Kłodzko Miasto
2009
06 stycznia 2009286Wałbrzych Główny – Nowa Ruda – Kłodzko Miasto
20 września 2009275Legnica – Wrocław Główny[134]
326Wrocław Główny – Trzebnica[132]
13 grudnia 2009283Jelenia Góra – Lwówek Śląski
283Lwówek Śląski – Zebrzydowa[135] (do 10 grudnia 2011)
2010
01 marca 2010282/278Legnica – Bolesławiec – Zgorzelec[136]
12 grudnia 2010275Legnica – Żagań – Żary
282Węgliniec – Ruszów – Żary[137]
2011
03 stycznia 2011311Jelenia Góra – Szklarska Poręba Górna[138] (do 10 grudnia 2011)
11 grudnia 2011273Wrocław Główny – Wołów[139] (do 15 grudnia 2013)
277Wrocław Główny – Jelcz-Laskowice (do 15 grudnia 2013)
274Zgorzelec – Lubań Śląski – Gryfów Śląski – Jelenia Góra[139]
2013
01 kwietnia 2013274Węgliniec – Wrocław[139]
15 grudnia 2013279Wrocław Główny – Lubań Śląski
274, 137Wrocław Główny – Świdnica Miasto
309Kłodzko Główne – Kudowa-Zdrój
27 kwietnia 2013298Sędzisław – Trutnov[140] (weekendowe połączenie wakacyjne)
2014
01 września 2014274, 137Wrocław Główny – Dzierżoniów Śląski (przedłużenie połączeń Wrocław – Świdnica)
14 grudnia 2014283Lwówek Śląski – Zebrzydowa (powrót połączeń po przerwie)
274, 311Wrocław Główny – Jelenia Góra – Szklarska Poręba Górna (na odc. Jelenia Góra – Szklarska Poręba powrót do obsługi KD)
2015
26 kwietnia 2015277Wrocław Główny – Jelcz-Laskowice (powrót obsługi KD)
13 grudnia 2015271Wrocław Główny – Rawicz[68]
274Zgorzelec – Görlitz[68]
286, 309Wrocław Główny – Kudowa-Zdrój[68]
2017
10 kwietnia 2017143, 292Wrocław Główny – Wrocław Wojnów[141]
29 kwietnia 2017275, 14Wrocław Główny – Forst (Lausitz)[142]
10 grudnia 2017276Wrocław Główny – Kłodzko Główne – Lichkov[143]
2018
28 kwietnia 2018291Boguszów Gorce Wschód – Mieroszów – (Mezimesti)[144]
09 grudnia 2018298, 299Sędzisław (stacja kolejowa) – Kamienna Góra – (Kralovec)[145]
2019
09 czerwca 2019289Wrocław Główny – Legnica – Lubin
15 grudnia 2019289Głogów – Lubin – Legnica – Wrocław Główny
341Dzierżoniów Śląski – Bielawa[146]
2021
12 grudnia 2021292Wrocław Sołtysowice – Wrocław Wojnów – Jelcz Laskowice[147]
2022
12 czerwca 2022285Wrocław Główny – Kobierzyce – Sobótka – Świdnica Miasto[148]
05 września 2022322Kłodzko Główne – Kłodzko Miasto – Lądek-Zdrój – Stronie Śląskie (obsługa połączeń w formie Kolejowej Komunikacji Autobusowej)[95]
11 grudnia 2022303Legnica – Chojnów – Rokitki – Chocianów

Połączenia sezonowe

W roku 2013 od maja do końca sierpnia w weekendy Koleje Dolnośląskie uruchamiają trzy pary pociągów do czeskiego Trutnova: dwie z Jeleniej Góry i jedna z Wrocławia (w kooperacji z czeskim przewoźnikiem GW Train Regio na odcinku Královec-Trutnov).

W roku 2017 uruchomiono kolejne sezonowe weekendowe połączenia, Wrocławia z Forst.

Historia rozwoju KD w latach 2008-2011

Relacje, na których zaprzestano działalności

W grudniu 2009

  • Kłodzko Miasto – Międzylesie (od 14.12.2008 do 11.12.2009)

W grudniu 2011

  • Lwówek Śląski – Zebrzydowa (od 13.12.2009 do 10.12.2011, powrót 14.12.2014)

W grudniu 2013

  • Wrocław Główny – Jelcz Laskowice (od 10.12.2011 do 15.12.2013, powrót 26.04.2015)
  • Wrocław Główny – Wołów (od 10.12.2011 do 15.12.2013)

W grudniu 2016

  • Jelenia Góra – Lwówek Śląski(od 11.12.2016 – ze względu na stan techniczny linii kolejowej), uruchomiona komunikacja zastępcza autobusowa[78]

Tabor

Park taborowy

Tabor spalinowy
TypSeriaNumery boczneDługośćOznaczenie przewoźnikaLiczba
sztuk		Producent
212MSA109003 ÷ 00426 630 mm[149]
(27 896 mm[150])		S2001 ÷ 020 z 2Kolzam[151][152]
214MSA10601124 500 mm[153][150]S10011Pesa[151][152]
214MbSA135001 ÷ 003S1101 ÷ 039Pesa[151][152]
004 ÷ 00904 ÷ 09ZNTK „Mińsk Mazowiecki”[151][152]
218MaSA132002S21011Pesa[151][152][154]
218MdSA134003 ÷ 00741 700 mm[155][150]S2201 ÷ 057Pesa[156][152]
024 ÷ 02507 ÷ 08ZNTK „Mińsk Mazowiecki”[156][157][152]
223MSA139011 ÷ 01443 730 mm[158][150]S2301 ÷ 044Pesa[159][152]
Tabor elektryczny
TypSeriaNumery boczneDługośćOznaczenie przewoźnikaLiczba
sztuk		Producent
Impuls31WE001 ÷ 005, 020 ÷ 02474 400 mm[160][161][150]E4001 ÷ 1010Newag[159][152]
Impuls36WEa011 ÷ 01658 400 mm[161][150]E3001 ÷ 066Newag[159][152]
Impuls45WE019 ÷ 02990 400 mm[161][150]11Newag[162][163][84]
Elf II48WEc024 ÷ 03290 530 mm[150]9 z 25Pesa[164][165][166][167]
5B/6BEN57AL1501, 1938, 154264 610 mm[150]E3101 ÷ 033Pafawag[159][152]
5B/6BEN57AKD1937E32011Pafawag[159][152]
5B/6BEN57170363 970 mm[150]E33011Pafawag[159][168]

Tabor dwutrakcyjny

TypSeriaNumery boczneLiczba
sztuk		Producent
Impuls 236WEh012 ÷ 0176Newag[169][170]

Wagony

TypLiczba
sztuk		Producent
208K5Zastal[171][172]
  • SA109-004 (212M)

    SA109-004 (212M)

  • SA106-011 (214M)

    SA106-011 (214M)

  • SA135-003 (214Mb)

    SA135-003 (214Mb)

  • SA135-004 (214Mb Mińsk 1)

    SA135-004 (214Mb Mińsk 1)

  • SA132-002 (218Mb)

    SA132-002 (218Mb)

  • SA134-007 (218Md)

    SA134-007 (218Md)

  • SA134-024 (218Md Mińsk 2)

    SA134-024 (218Md Mińsk 2)

  • SA139-013 Link

    SA139-013 Link

  • 45WE-024 Impuls

    45WE-024 Impuls

  • 31WE-001 Impuls

    31WE-001 Impuls

  • 36WEa-015 Impuls

    36WEa-015 Impuls

  • EN57AL-1938

    EN57AL-1938

  • EN57AKD-1937

    EN57AKD-1937

  • EN57-1703

    EN57-1703

  • 36WEh-012

Tabor użytkowany tymczasowo i wypożyczany innym przewoźnikom

W marcu 2010 r. spółka dzierżawiła krótkotrwale z wrocławskiego oddziału ówczesnej spółki Przewozy Regionalne zestaw złożony z lokomotywy SP32 nr 209 wraz z wagonem osobowym typu 120A i użytkowała go przy obsłudze relacji Legnica – Bolesławiec – Lwówek Śląski – Jelenia Góra, w zastępstwie za szynobusy wysłane do przeglądu[173][174].

Na początku października 2017 r., ze względu na wystąpienie w jednym czasie zaplanowanych przeglądów okresowych i wyłączeń powypadkowych własnych pojazdów, przewoźnik wypożyczył dla zabezpieczenia obsługi połączeń dwa obce spalinowe zespoły trakcyjne: 1 od Pesy (SA139-010) i 1 od Arrivy[81].

8 października 2019 roku przewoźnik wypożyczył od Pesy SA139 o numerze 008 na 123 dni, których wcześniej był używany przez Koleje Wielkopolskie[175].

4 lutego 2020 roku Koleje Dolnośląskie zawarły umowę z SKPL Cargo na dzierżawę dwóch składów Düwag Wadloper, którymi są pojedynczy wagon spalinowy SN82 o numerze bocznym 002, oraz spalinowy zespół trakcyjny SN83 o numerze bocznym 003. Pojazdy skierowane zostały do obsługi linii podsudeckiej i żagańskiej, a także w relacji Kąty Wrocławskie – Wrocław. Dzierżawa obu pojazdów miała trwać do 2023 roku[176], jednakże ze względu na małą ilość przewozów pasażerów pojazdy 30 kwietnia wróciły do SKPL[177].

Pod koniec marca 2020 roku doszło do wymiany taborowej pomiędzy Kolejami Dolnośląskimi a PKP SKM Trójmiasto w której to SA132-002 trafił do SKM Trójmiasto na rok dzierżawy. W zamian za to Koleje Dolnośląskie otrzymały EN57AKM-1718[178]. Po roku eksploatacji w kwietniu 2021 roku jednostka EN57AKM-1718 wróciła do właściciela, który zwrócił szynobus SA132-002.[154]

17 października 2021 roku Koleje Dolnośląskie dokonały ponownej wymiany taborowej z SKM użyczając SA134-023 w zamian za EN57AKM-1718.[179]

Wyniki przewozowe

Liczbę pasażerów w kolejnych latach oraz wykonaną pracę przewozową (liczbę pasażerokilometrów) prezentują poniższe wykresy[180][181][182][183][184][185][186]:

Prezesi

OdDoPrezes
18 stycznia 200829 kwietnia 2008Jan Miller[187]
29 kwietnia 200831 marca 2009Tomasz Strapagiel[187]
30 maja 200930 czerwca 2012Genowefa Ładniak[187]
1 lipca 20122 kwietnia 2013Zbigniew Szczypiński[187]
23 lipca 201326 czerwca 2014Genowefa Ładniak[187]
26 czerwca 20144 stycznia 2019Piotr Rachwalski[188]
4 stycznia 2019Damian Stawikowski[1]

Nagrody i wyróżnienia

  • 2009 – wyróżnienie na targach Trako w Gdańsku[189] na trasie z Kłodzka do Wałbrzycha[190],
  • 2010 – tytuł "Jakość Roku 2010" w kategorii "Usługa" przyznany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji i Gazetę Prawną[189],
  • 2017 – tytuł "Firma Kolejowa Odpowiedzialna Społecznie" przyznany podczas targów Trako w Gdańsku[191],
  • 2017 – nagroda za "Pociąg Pełen Kultury" przyznana podczas targów Trako w Gdańsku[191].

Schemat linii obsługiwanych przez Koleje Dolnośląskie

    Schemat-KD-PR-2022-23-oficjalny-Z1-na-www-1.png

    Przypisy

    1. ↑ a b Koleje Dolnośląskie jak wyborczy łup: miejsca w zarządzie dzielą PiS i Bezpartyjni Samorządowcy, wroclaw.wyborcza.pl [dostęp 2019-01-05] (pol.).
    2. ↑ a b c d e https://www.kolejedolnoslaskie.4bip.pl/upload/20200706135010f16ip22bl339.pdf
    3. ↑ Majątek – BIP – Koleje Dolnośląskie S.A.. kolejedolnoslaskie.4bip.pl. [dostęp 2018-06-10].
    4. ↑ Urząd Transportu Kolejowego: Wykaz aktualnie uzgodnionych z Prezesem Urzędu Transportu Kolejowego identyfikatorów literowych VKM. 2015-04-02. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-03)].
    5. ↑ Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego: Uchwała w sprawie utworzenia Spółki Koleje Dolnośląskie Spółka Akcyjna oraz wniesienia przez Województwo Dolnośląskie wkładu pieniężnego.. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego [on-line]. 2010-09-11. [dostęp 2013-12-22].
    6. ↑ a b Koleje Dolnośląskie S.A.: Koleje Dolnośląskie S.A. Raport roczny 2012.. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Kolei Dolnośląskich S.A. [on-line]. 2013-07-17. [dostęp 2013-12-22].
    7. ↑ Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego: Ogłoszenie informacyjne – bezpośrednie zamówienie w zakresie transportu kolejowego w 2014 r.. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego [on-line]. 2012-10-17. [dostęp 2013-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)].
    8. ↑ a b c d e f g h i Start Kolei Dolnośląskich. inforail.pl, 2015-12-23. [dostęp 2015-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-17)].
    9. ↑ Urząd Transportu Kolejowego, Dane eksploatacyjne w 2018 r., Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2019-01-31] (pol.).
    10. ↑ a b Kilka uwag na temat linii pasażerskich w Polsce w latach 1989-2006. [dostęp 2021-11-25].
    11. ↑ a b Pasażerskie przewozy kolejowe na Dolnym Śląsku.. W: Wojciech Zdanowski: Rozwój czy regres. Przyszłość transportu publicznego w Polsce i na Dolnym Śląsku w perspektywie do 2020.. Wrocław: Instytut Rozwoju i Promocji Kolei, 2012, s. 2,5-10,15.
    12. ↑ a b Bogusław Molecki: Kolejowe przewozy regionalne na Dolnym Śląsku – potencjał możliwości. W: Tadeusz Nowakowski (red.): Przewozy regionalne w Polsce. Szanse i zagrożenia.. Wrocław: Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu we Wrocławiu, 2005, s. 98-103. ISBN 83-89908-00-X.
    13. ↑ Dalszy spadek liczby pasażerów. [dostęp 2011-11-27].
    14. ↑ 100 milionów za Berlinem. Z biegiem szyn 5 (49). [dostęp 2011-10-13].
    15. ↑ Tabela 5. Udział dotacji z budżetu państwa dla PKP w latach 1990-2001.. W: Marianna Jacyna: Źródła finansowania regionalnych przewozów pasażerskich. Radom: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej, 2003, s. 42. ISBN 83-7204-309-4. Cytat: Rok – Udział dotacji z budżetu państwa dla PKP w ogólnych wydatkach budżetu państwa w [%]: 1990 – 1,82 ; 1991 – 1,55 ; 1992 – 1,23 ; 1993 – 1,29 ; 1994 – 0,89 ; 1995 – 0,77 ; 1996 – 0,53 ; 1997 – 0,56 ; 1998 – 0,40 ; 1999 – 0,39 ; 2000 – 0,33.
    16. ↑ a b c d Tadeusz Syryjczyk, Odpowiedź ministra transportu i gospodarki morskiej – z upoważnienia prezesa Rady Ministrów – na interpelację nr 3364 w sprawie planów likwidacji niektórych lokalnych połączeń kolejowych, Sejm RP, 21 marca 2000 [zarchiwizowane z adresu 2018-11-20].
    17. ↑ Mapy ogólne. W: Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny: Atlas Linii Kolejowych Polski 2011. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2011, s. A3-H12. ISBN 978-83-931006-4-4.
    18. ↑ Sławomir Książek. Pasażerskie połączenia kolejowe na Dolnym Śląsku po 1989 roku – aspekt przestrzenny. „Transport Miejski i Regionalny”. 1/2017, s. 22,25,27-28, 2017-01-01. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej. ISSN 1732-5153. (pol.). 
    19. ↑ Sieciowe Rozkłady Jazdy Pociągów z lat 2000-2004
    20. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 2542
    21. ↑ Opis Grupy PKP – strona PKP SA. [dostęp 2013-07-27].
    22. ↑ a b Przewozy Regionalne – Raport Roczny 2004. [dostęp 2013-07-27].
    23. ↑ Szymon Komusiński. Przekształcenia przestrzenne sieci pasażerskiego transportu kolejowego w Polsce w latach 1988–2008. „Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG”. XVII, s. 7-124. Warszawa-Rzeszów: Komisja Geografii Komunikacji PTG. 
    24. ↑ Tomasz Cylka. Koleje Dolnośląskie szybsze od Wielkopolskich. „Głos Wielkopolski”. 2008, 2008-01-13. [dostęp 2013-12-24]. 
    25. ↑ Bartosz Chochołowski. Kolej na głowie marszałka. „Słowo Polskie Gazeta Wrocławska”. 2005 (13), 2005-01-12. [dostęp 2013-12-27]. Cytat: "Władze naszego województwa nie spieszą się też z zakładaniem spółki z PKP. – Ten rok poświęcimy na analizę sytuacji i stworzenie programu zmian. W przyszłym roku zaczniemy działać – mówi Szymon Pacyniak, wicemarszałek województwa. Powstanie spółki, takiej jak na Mazowszu, jest brane pod uwagę, ale rozważane są też inne, być może tańsze warianty. Jednym z nich jest przetarg na realizowanie przewozów regionalnych. Wozić będzie ten, kto zaoferuje najlepsze warunki – nie musi być to PKP, a na niektórych trasach nie musi nawet być to kolej, tylko np. PKS.". 
    26. ↑ Fakty TVP3 Wrocław z dn. 4 listopada 2005
    27. ↑ Marek Szempliński. Pociąg marszałka wyruszy w góry. „Gazeta Wrocławska”. 2007 (303). s. 9. [dostęp 2013-12-24]. Cytat: "Dziś członek zarządu województwa Patryk Wild zaprezentował pomysł na sesji sejmiku. Z jego wywodów wynika, że podstawowym zadaniem Kolei Dolnośląskich będzie konkurowanie ze spółką PKP Przewozy Regionalne, która dziś obsługuje trasy na Dolnym Śląsku i jest dotowana przez urząd marszałkowski. – Teraz przekazujemy pieniądze i jesteśmy skazani na ceny, których często nie możemy zweryfikować, bo nie ma z czym ich porównać – mówi Wild. – Dzięki naszej spółce poznamy prawdziwe koszty potrzebne do uruchomienia nowych pociągów.". 
    28. ↑ a b projekt uchwały w sprawie utworzenia Spółki Koleje Dolnośląskie Spółka Akcyjna oraz wniesienia przez Województwo Dolnośląskie wkładu pieniężnego (druk nr XX / 206 / a. 2007-12-06. [dostęp 2013-12-22].
    29. ↑ Uchwała Nr XX/246/07 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego w sprawie utworzenia Spółki Koleje Dolnośląskie Spółka Akcyjna oraz wniesienia przez Województwo Dolnośląskie wkładu pieniężnego. [dostęp 2011-11-27].
    30. ↑ a b c d e f g h i Nowe linie i nowe szynobusy, czyli Koleje Dolnośląskie w 2009 roku. inforail.pl, 2009-01-27. [dostęp 2015-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-03)].
    31. ↑ a b Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego: Koleje Dolnośląskie z licencją na przewozy. koleje.dolnyslask.pl, 05.09.2008. [dostęp 2015-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-17)].
    32. ↑ a b Prawdy i mity o Kolejach Dolnośląskich. wolnadroga.pl: Portal dwutygodnika Wolna Droga – Pismo Sekcji Krajowej Kolejarzy NSZZ Solidarność, 2009. [dostęp 2015-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-17)].
    33. ↑ I po Leo Expressie. rynek-kolejowy.pl, 2013-06-26. [dostęp 2013-04-27].
    34. ↑ Grzegorz Wąsowicz: Dolnośląskie ostatki [relacja z przejazdu m.in. pociągiem KD z 29.03.2009]. kolejomania.rail.pl, 30.03.2009. [dostęp 2015-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-10)].
    35. ↑ PKP Bolesławiec / Krzysztof Gwizdała: Wielkie zmiany na kolei. istotne.pl, 2009-12-12. [dostęp 2015-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-17)].
    36. ↑ Legnica: Zmodernizowany Ryflak Kolei Dolnośląskich. 2009-05-13. [dostęp 2014-06-30].
    37. ↑ SKPL wozi pasażerów „ryflakami”. To wagony z długą historią. rynek-kolejowy.pl, 2016-06-16. [dostęp 2016-06-18].
    38. ↑ Ryflaki przyjechały do Miłkowic. [dostęp 2011-11-27].
    39. ↑ a b Koleje Dolnośląskie przygotowują się do rozpoczęcia działalności!. [dostęp 2011-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-16)].
    40. ↑ a b Krzysztof Zawada. Reaktywacja linii kolejowej Kłodzko-Wałbrzych. „Świat Kolei”. 2/2009, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
    41. ↑ O spółce. [dostęp 2011-11-27].
    42. ↑ A Gajewski. Trzebnica ruszyła. „Świat Kolei”. 10/2009, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
    43. ↑ Dlaczego samorządy przejmują linie kolejowe?. 2010-11-10. [dostęp 2011-11-27].
    44. ↑ Strapagiel: Wynik finansowy KD efektem dużych dotacji. Dlaczego samorządy przejmują linie kolejowe?. [dostęp 2011-11-27].
    45. ↑ Pierwsza rocznica reaktywacji linii trzebnickiej. [dostęp 2011-11-27].
    46. ↑ Koleje Dolnośląskie zakończą rok 2011 na plusie?. [dostęp 2011-11-27].
    47. ↑ Wyniki Kolei Dolnośląskich za 2010 r.. [dostęp 2011-11-27].
    48. ↑ Marszałek ukarał Koleje Dolnośląskie za spóźnienia. Gazeta Wyborcza, 2011-02-18. [dostęp 2011-11-27].
    49. ↑ Henryk Magoń. Pociągiem do Jakuszyc. „Świat Kolei”. 7/2010, s. 3. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
    50. ↑ a b c Koleje Dolnośląskie: Awantura z wagonami 102A. [dostęp 2011-11-27].
    51. ↑ Piotr Stokarczyk. Rozkład jazdy 2010/2011. „Świat Kolei”. 12/2010, s. 3. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
    52. ↑ Samorząd Dolnego Śląska przejmie tamtejsze PR?. 2011-01-14. [dostęp 2011-11-27].
    53. ↑ Koleje Dolnośląskie kupiły pociągi za 99 999 000 mln zł. Gazeta Wyborcza, 2011-10-17. [dostęp 2011-11-27].
    54. ↑ Dostawa 5 ezt dla Kolei Dolnosląskich – koniec epopei. [dostęp 2011-11-27].
    55. ↑ a b Przewoźnicy zatrzymują pieniądze na dworce?. [dostęp 2011-11-27].
    56. ↑ 17 sierpnia — Koleje Dolnośląskie honorują wszystkie bilety Przewozów Regionalnych. [dostęp 2011-11-27].
    57. ↑ Dolny Śląsk pędzi Impulsem. rynek-kolejowy.pl, 2013-03-25. [dostęp 2013-03-25].
    58. ↑ Rekordowa prędkość na polskich torach
    59. ↑ Koleje Dolnośląskie kupią sześć Impulsów. kurier-kolejowy.pl, 2014-05-21. [dostęp 2014-05-21].
    60. ↑ Koleje Dolnośląskie podpisały umowę na 5 Impulsów. kurier-kolejowy.pl, 2015-03-10. [dostęp 2015-03-10].
    61. ↑ a b c Koleje Dolnośląskie zabiegają o klientów. kurier-kolejowy.pl, 2015-09-07. [dostęp 2015-09-12].
    62. ↑ Umowa na dolnośląskie Linki podpisana. inforail.pl, 2015-09-07. [dostęp 2015-09-12].
    63. ↑ KD uruchomią pociągi Wrocław – Drezno już w grudniu?. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-06. [dostęp 2015-11-06].
    64. ↑ Siemens Desiro pojechał liniowo do Kłodzka. inforail.pl, 2015-11-09. [dostęp 2015-11-11].
    65. ↑ Usługi – 442650-2015. ted.europa.eu, 2015-12-14. [dostęp 2015-12-22].
    66. ↑ KD: Testy jednostek 840 wypadły pomyślnie (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2015-12-12. [dostęp 2015-11-06].
    67. ↑ KD podpisały umowę ws. połączeń transgranicznych. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-12. [dostęp 2015-12-11].
    68. ↑ a b c d Ruszyły nowe połączenia Kolei Dolnośląskich. kurier-kolejowy.pl, 2015-12-14. [dostęp 2015-12-15].
    69. ↑ Wystartowało połączenie Szklarska Poręba – Liberec. 24jgora.pl, 2015-12-13. [dostęp 2015-12-16].
    70. ↑ Puchar Świata Harrachov. Przewody Regionalne i GW Train Regio uruchomią dodatkowe połączenia. szklarskaporeba.naszemiasto.pl, 2014-03-14. [dostęp 2015-12-16].
    71. ↑ a b Bilety Kolei Dolnośląskich w komórce. kurier-kolejowy.pl, 2015-12-15. [dostęp 2015-12-15].
    72. ↑ Majątek – BIP – Koleje Dolnośląskie S.A.. kolejedolnoslaskie.4bip.pl. [dostęp 2015-12-31].
    73. ↑ Koleje Dolnośląskie testują biletomaty w pociągach. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-25. [dostęp 2016-02-27].
    74. ↑ Ruszył `pociąg do kultury` Berlin – Wrocław. inforail.pl, 2016-04-30. [dostęp 2016-05-01].
    75. ↑ Koleje Dolnośląskie inwestują w tabor i halę serwisową. kurier-kolejowy.pl, 2016-09-06. [dostęp 2016-09-08].
    76. ↑ Koleje Dolnośląskie będą miały nową halę do obsługi szynobusów. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-24. [dostęp 2016-10-24].
    77. ↑ Budowa hali serwisowej Kolei Dolnośląskich rozpoczęta. kurier-kolejowy.pl, 2016-11-03. [dostęp 2016-11-05].
    78. ↑ a b Jeździ już autobus z Jeleniej Góry do Lwówka Śląskiego. rynek-kolejowy.pl, 2016-12-12. [dostęp 2016-12-23].
    79. ↑ Newag z umową na ezt-y dla KD. rynek-kolejowy.pl, 2017-01-13. [dostęp 2017-01-13].
    80. ↑ Ruszyła kolej miejska we Wrocławiu. inforail.pl, 2017-04-10. [dostęp 2017-04-12].
    81. ↑ a b Koleje Dolnośląskie wynajmują tabor od PESY i Arrivy. inforail.pl, 2017-10-02. [dostęp 2017-11-01].
    82. ↑ Ilostan Pojazdów Trakcyjnych ForumKolejowe.pl, forumkolejowe.pl [dostęp 2018-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-29].
    83. ↑ a b Zintegrowany bilet kolejowo-autobusowy z Wrocławia do Karpacza. radiowroclaw.pl, 2017-10-12. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-24)]. (pol.).
    84. ↑ a b Wszystkie pięcioczłonowe pociągi Kolei Dolnośląskich już w Legnicy! | Koleje Dolnośląskie, www.kolejedolnoslaskie.eu [dostęp 2017-11-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-10] (pol.).
    85. ↑ Sosnowski zbudował mobilne stacje obsługi pociągów dla KD. rynek-kolejowy.pl, 2017-10-09. [dostęp 2018-01-04].
    86. ↑ Nowości w rozkładzie jazdy 2017/18 | Koleje Dolnośląskie, www.kolejedolnoslaskie.eu [dostęp 2017-12-11] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-10] (pol.).
    87. ↑ Więcej pociągów w nowym rozkładzie | www.wroclaw.pl, www.wroclaw.pl [dostęp 2017-12-11] (pol.).
    88. ↑ a b Koleje Dolnośląskie w Koleo. rynek-kolejowy.pl, 2018-01-05. [dostęp 2018-01-05].
    89. ↑ Koleje Dolnośląskie uruchomiły połączenie do Skalnego Miasta w Czechach. Na dworcu tłumy!. Gazeta Wyborcza, 2018-04-29. [dostęp 2018-04-29].
    90. ↑ Koleje Dolnośląskie uroczyście przywitały czterdziestomilionowego pasażera! – Koleje Dolnośląskie, „Koleje Dolnośląskie”, 11 października 2018 [dostęp 2018-10-11] (pol.).
    91. ↑ Nowoczesny ośrodek szkoleniowy – dla bezpieczeństwa na kolei. biznes.netia.pl, 2018-10-17. [dostęp 2018-11-28].
    92. ↑ Ceske Drahy do Szklarskiej Poręby. Za 2,5 mln zł netto. inforail.pl, 2018-12-13. [dostęp 2018-12-17].
    93. ↑ Kurier Kolejowy, Koleje Dolnośląskie testowały system ETCS, kurier-kolejowy.pl [dostęp 2019-03-03].
    94. ↑ Umowa podpisana – Pesa dostarczy Elfy2 dla Kolei Dolnoląskich. kurier-kolejowy.pl, 2020-09-29. [dostęp 2020-10-06].
    95. ↑ a b c Karolina Lis, Do Stronia Śląskiego wracają koleje! Póki co… autobusem, Koleje Dolnośląskie, 18 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-29] (pol.).
    96. ↑ Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe. Dz.U. 1984 nr 53 poz. 272.. [dostęp 2013-04-13].
    97. ↑ Koleje Dolnośląskie -regulaminy i przepisy. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)].
    98. ↑ Koleje Dolnośląskie SA – Ceny biletów.. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)].
    99. ↑ Cennik biletów Kolei Dolnośląskich. [dostęp 2011-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-01)].
    100. ↑ Paweł Ukole: Dzierżoniów Śląski. Fotografia rozkładu jazdy KD z pierwszego roku działalności. 2009-06-20. [dostęp 2013-04-13].. W lewym dolnym rogu rozkładu jazdy widoczna adnotacja o przyjęciu do stosowania taryfy PR.
    101. ↑ Damian Zdancewicz. Do Wrocławia już w nie tak dobrej cenie.. „Portal Lca.pl”, 27.07.2012. PUI "Bajt". [dostęp 2013-04-13]. Cytat: "Choć decyzja o nowych cenach została podjęta przez zarząd firmy Przewozy Regionalne, podrożeje także podróż z inną spółką jeżdżącą na tej trasie – Kolejami Dolnośląskimi. – W pociągach naszej firmy honorujemy po prostu bilety wystawione przez Przewozy Regionalne. Skoro więc podrożeją bilety tej firmy, pasażerowie zapłacą więcej także u nas. Nie mamy na to tak naprawdę wpływu – informuje Justyna Stachniewicz z Kolei Dolnośląskich. – Nie planujemy na razie wprowadzenia odrębnej od PR taryfy na tej trasie – dodaje.". 
    102. ↑ Koleje Dolnośląskie SA – promocje.. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
    103. ↑ Przewozy Regionalne. FAQ: Czy Przewozy Regionalne i Koleje Dolnośląskie wzajemnie honorują bilety?. [dostęp 2014-06-28].
    104. ↑ a b Koleje Dolnośląskie SA dla podróżnych. Zasady honorowania biletów.. [dostęp 2013-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-14)].
    105. ↑ Urząd Transportu Kolejowego dla pasażerów. Aktualności. Zmiany cen biletów Kolei Dolnośląskich.. [dostęp 2013-04-13].
    106. ↑ Przewozy Regionalne. Aktualne oferty. "Ty i raz, dwa, trzy".. [dostęp 2013-04-13].
    107. ↑ REGIOkarta. [dostęp 2016-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)].
    108. ↑ ZVON – Bilet całodzienny EURO-NYSA. [dostęp 2012-07-18].
    109. ↑ Przemysław Dorski, Oświadczenie Kolei Dolnośląskich ws. Urbancard, Koleje Dolnośląskie, 24 czerwca 2021 [dostęp 2022-09-29] (pol.).
    110. ↑ Zygmunt Sobolewski. Nie zostaliśmy przyjęci do Związku Pracodawców Kolejowych. Wywiad z Genowefą Ładniak, prezes Kolei Dolnośląskich SA.. „Wolna Droga. Pismo Sekcji Krajowej Kolejarzy NSZZ Solidarność.”, 04.12.2009. SOLKOL sp. z o.o.. [dostęp 2013-04-13]. Cytat: - [Z.Sobolewski:]Czy istnieje szansa na to, że „Koleje Dolnośląskie” zgłoszą swój akces do Związku Pracodawców Kolejowych? – [G.Ładniak:]Według mojej wiedzy „Koleje Dolnośląskie” SA w ubiegłym roku składały akces przystąpienia do Związku Pracodawców Kolejowych, lecz nie zostały przyjęte w poczet członków tej organizacji. Wobec tego Spółka nie ma podstaw do honorowania ulg wynikających z uczestnictwa w tym związku.. 
    111. ↑ KD: Oferta dla Pracodawców i Pracowników. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
    112. ↑ Takimi pociągami będą jeździć wrocławianie. Pomkną 160 km/h [ZDJĘCIA, WIDEO], www.tuwroclaw.com [dostęp 2019-01-06] (pol.).
    113. ↑ Sprzedaż biletów. kolejedolnoslaskie.eu. [dostęp 2015-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-14)].
    114. ↑ Nasze bilety w automatach we Wrocławiu. kolejedolnoslaskie.eu. [dostęp 2015-09-12].
    115. ↑ Koleje Dolnośląskie SA – Dołącz do nas.. [dostęp 2011-12-05].
    116. ↑ Koleje Dolnośląskie SA – dołącz do nas. [dostęp 2012-03-15].
    117. ↑ Instrukcja na dostawę ubioru służbowego – mundurowego oraz wyposażenia służbowego dla pracowników Spółki Koleje Dolnośląskie S.A.. [dostęp 2011-11-18].
    118. ↑ Rusza system kolejowej informacji SMS-owej dla pasażerów. [dostęp 2011-11-27].
    119. ↑ Nowa oferta Kolei Dolnośląskich Junior — Senior Lato 2011. [dostęp 2011-11-27].
    120. ↑ Obsługa pasażerów o ograniczonej możliwości poruszania się. [dostęp 2011-11-27].
    121. ↑ Dodatkowe pociągi na pielgrzymkę do Trzebnicy. 2011-10-07. [dostęp 2011-11-27].
    122. ↑ Koleje Dolnośląskie zapraszają na Juwenalia 2010 r. w Legnicy!!!. [dostęp 2011-11-27].
    123. ↑ Regulamin konkursu. [dostęp 2011-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-25)].
    124. ↑ "Koleje Dolnośląskie zapraszają do Jaworzyny Śląskiej". [dostęp 2011-11-27].
    125. ↑ Koleje Dolnośląskie — promocja nowego połączenia Wrocław Główny — Wołów. [dostęp 2011-11-27].
    126. ↑ Koleje Dolnośląskie podczas promocji nowego połączenia Wrocław Główny — Jelcz Laskowice. [dostęp 2011-11-27].
    127. ↑ Koleje Dolnośląskie na Międzynarodowych Targach Poznańskich TourSalon 2010.. [dostęp 2011-11-27].
    128. ↑ Koleje Dolnośląskie na Międzynarodowych Targach Turystycznych we Wrocławiu. [dostęp 2011-11-27].
    129. ↑ Rozkłady/Bilety | Koleje Dolnośląskie, www.kolejedolnoslaskie.eu [dostęp 2020-01-06] (pol.).
    130. ↑ Bartosz Senderek: Inauguracyjny przejazd na trasie Wrocław – Sobótka – Świdnica. Entuzjastyczne powitanie pociągów po 22 latach przerwy. WrocLife, 22–06–06. [dostęp 2022-06-13].
    131. ↑ https://www.kolejedolnoslaskie.pl/wp-content/uploads/2018/06/Z1-D28-Wroc%C5%82aw-Wa%C5%82brzych-Adrspach-h.pdf
    132. ↑ a b II rocznica reaktywacji przewozów na linii trzebnickiej. [dostęp 2011-11-27].
    133. ↑ Konkurencja na szynach. 2007-12-27. [dostęp 2011-11-27].
    134. ↑ Wrocław: Szynobus już jeździ do Trzebnicy!. [dostęp 2011-11-27].
    135. ↑ Kolejami Dolnośląskimi do Lwówka Śląskiego. [dostęp 2011-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-12)].
    136. ↑ Marcowe zmiany w rozkładzie jazdy pociągów data dostępu=2011-11-27. [dostęp 2011-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-12)].
    137. ↑ Poznaliśmy nowy rozkład jazdy 2010/2011. [dostęp 2011-11-27].
    138. ↑ Koleje Dolnośląskie znów obsługują linię Jelenia Góra – Lwówek Śląski. [dostęp 2011-11-27].
    139. ↑ a b c Koleje Dolnośląskie: Nowy rozkład, nowe trasy. [dostęp 2011-11-27].
    140. ↑ Nowe połączenie Jelenia Góra- Trutnov – zasady odprawy i cennik | Koleje Dolnośląskie, www.kolejedolnoslaskie.eu [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-19] (pol.).
    141. ↑ c, Wrocław Wojnów, Wrocław Kowale, Wrocław Swojczyce – nowe połączenia Kolei Dolnośląskich., „Koleje Dolnośląskie”, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-14] (pol.).
    142. ↑ c, Kolejne połączenie graniczne Kolei Dolnośląskich, „Koleje Dolnośląskie”, 4 maja 2017 [dostęp 2017-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-11] (pol.).
    143. ↑ Wyborcza.pl, wroclaw.wyborcza.pl [dostęp 2017-12-11].
    144. ↑ k, Koleje Dolnośląskie uruchomiły połączenie do Skalnego Miasta w Czechach. Na dworcu tłumy!, „Gazeta Wyborcza”, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2018-04-28] (pol.).
    145. ↑ https://www.kolejedolnoslaskie.pl/wp-content/uploads/2018/06/Z1-D26-Akt.-04.12.2018-S%C4%99dzis%C5%82aw-Trutnov-h.pdf
    146. ↑ Linia do Bielawy gotowa. Reaktywacja wkrótce [aktualizacja], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2021-08-04] (pol.).
    147. ↑ Pociągiem z Wrocławia przez gminę Czernica do Jelcza-Laskowic. Już od 12 grudnia. 2021-12-10. [dostęp 2021-12-17].
    148. ↑ Bartosz Senderek: Inauguracyjny przejazd na trasie Wrocław – Sobótka – Świdnica. Entuzjastyczne powitanie pociągów po 22 latach przerwy. WrocLife, 22–06–06. [dostęp 2022-06-13].
    149. ↑ Paweł Terczyński: Atlas Lokomotyw 2007. Wyd. III. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2007, s. 166-167. ISBN 978-83-920757-7-6.
    150. ↑ a b c d e f g h i j PKP PLK SA, Wykaz zarejestrowanych pojazdów trakcyjnych.
    151. ↑ a b c d e Koleje Dolnośląskie. W: Jacek Chiżyński: Atlas przewoźników kolejowych Polski 2011. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2011, s. 28-31. ISBN 978-83-931006-5-1.
    152. ↑ a b c d e f g h i j k l InfoRail: Nowe oznaczenia pociągów Kolei Dolnośląskich. inforail.pl, 2016-02-01. [dostęp 2016-02-01].
    153. ↑ Specyfikacja SA135-015÷016 KM (jpg). Rynek Kolejowy, 2011-11-08. [dostęp 2012-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-07)].
    154. ↑ a b Z Pomorza na Dolny Śląsk. PKP SKM Trójmiasto zwróciła szynobus SA132-002 – Raport Kolejowy, raportkolejowy.pl [dostęp 2021-06-29] (pol.).
    155. ↑ Paweł Terczyński, Pojazdy spalinowe w ruchu regionalnym na sieci PKP.
    156. ↑ a b Marek Graff. Pojazdy z napędem spalinowym dla ruchu regionalnego w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 4/2014, s. 25-34. Emi-press. ISSN 1232-3829. 
    157. ↑ RAPORT ROCZNY ZA 2011 ROK KOLEJE DOLNOŚLĄSKIE S. A.. kolejedolnoslaskie.eu. [dostęp 2015-09-12].
    158. ↑ Spalinowe zespoły trakcyjne, web.archive.org, 22 lutego 2014 [dostęp 2021-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
    159. ↑ a b c d e f J. Chiżyński. Nowy tabor w Kolejach Dolnośląskich. „Świat Kolei”. 12/2015, s. 12-13. Emi-press. ISSN 1234-5962. 
    160. ↑ NEWAG SA, Newag S.A. [dostęp 2021-04-25] (pol.).
    161. ↑ a b c Elektryczne zespoły trakcyjne, s. 36-37.
    162. ↑ Nowe Impulsy już w Kolejach Dolnośląskich. rynek-kolejowy.pl, 2017-09-14. [dostęp 2017-09-15].
    163. ↑ NEWAG dostarcza kolejne Impulsy dla Kolei Dolnośląskich. inforail.pl, 2017-10-13. [dostęp 2017-10-22].
    164. ↑ Koleje Dolnośląskie zwiększają zamówienie na Elfy 2 z Pesy. Będzie ich 13, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2021-03-18] (pol.).
    165. ↑ Koleje Dolnośląskie zamawiają 12 dodatkowych Elfów 2. Całe zamówienie wykorzystane, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-03-28] (pol.).
    166. ↑ a, Pojazdy elektryczne, Koleje Dolnośląskie [dostęp 2022-07-25] (pol.).
    167. ↑ Wojciech Zdanowski, Cztery Elfy2 z opcji - już na Dolnym Śląsku!, Wojciech Zdanowski, Członek Zarządu - Koleje Dolnośląskie S.A., 9 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-15].
    168. ↑ Koleje Dolnośląskie pokazały ENdolino. rynek-kolejowy.pl, 2016-12-28. [dostęp 2016-12-28].
    169. ↑ Sześć hybrydowych Impulsów II dołączy do floty KD, Koleje Dolnośląskie, 13 października 2020 [dostęp 2021-03-18] (pol.).
    170. ↑ Koleje Dolnośląskie mają już wszystkie zamówione hybrydy z Newagu, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-05-03] (pol.).
    171. ↑ KD kupiły wagony towarowe. Będą nimi wozić rowery – Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady jazdy PKP, Kolej, rynek-kolejowy.pl [dostęp 2021-08-11].
    172. ↑ https://kolejedolnoslaskie.pl/wagony-rowerowe/
    173. ↑ Strona Dolnośląskich Miłośników Kolei. sdmk.vgh.pl. [dostęp 2014-06-30].
    174. ↑ Łukasz Welter (ep07drago): SP32-209 z pociągiem osobowym Kolei Dolnośląskich do Jeleniej Góry przez Lwówek Śląski.. ep07drago.fbl.pl, 2010-03-06. [dostęp 2014-06-30].
    175. ↑ Rynek Kolejowy mobile, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-04-13].
    176. ↑ Rynek Kolejowy mobile, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-03-09].
    177. ↑ Koleje Dolnośląskie wstrzymują dzierżawę spalinowych pojazdów z SKPL – Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady ja..., www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-07-09].
    178. ↑ Szynobus Kolei Dolnośląskich będzie jeździł w trójmiejskiej SKM – zbiorowy.info, zbiorowy.info [dostęp 2020-04-13] (pol.).
    179. ↑ https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/skm-trojmiasto-znow-wymienia-sie-taborem-z-kd-tym-razem-na-sa134-105103.html
    180. ↑ RAPORT ROCZNY ZA 2013 ROK KOLEJE DOLNOŚLĄSKIE S. A.. kolejedolnoslaskie.eu. [dostęp 2015-09-13].
    181. ↑ PKP IC: 5,2 mln pasażerów mniej w roku 2014. Grudzień bez rewelacji. rynek-kolejowy.pl, 2015-01-30. [dostęp 2015-01-31].
    182. ↑ Przewozy pasażerskie 2015. utk.gov.pl, 2016-02-26. [dostęp 2016-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-24)].
    183. ↑ Przewozy pasażerskie w 2016. utk.gov.pl. [dostęp 2017-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].
    184. ↑ Przewozy pasażerskie w 2017. utk.gov.pl. [dostęp 2018-01-31].
    185. ↑ Przewozy pasażerskie w 2018. utk.gov.pl. [dostęp 2020-02-02].
    186. ↑ Dane eksploatacyjne w 2019. utk.gov.pl. [dostęp 2020-02-02].
    187. ↑ a b c d e Zarząd Spółki. kolejedolnoslaskie.eu. [dostęp 2015-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-14)].
    188. ↑ Koleje Dolnośląskie. Piotr Rachwalski odwołany z funkcji prezesa, wroclaw.wyborcza.pl [dostęp 2019-01-05] (pol.).
    189. ↑ a b Koleje Dolnośląskie – historia. [dostęp 2011-11-27].
    190. ↑ http://kolejedolnoslaskie.eu/ (strona główna), dostęp: 14.12.2008
    191. ↑ a b Koleje Dolnośląskie docenione za działalność kulturalno-społeczną. inforail.pl, 2017-10-03. [dostęp 2018-01-04].
    Przewoźnicy kolejowi w Polsce
    Pasażerscy
    Ogólnokrajowi
    Regionalni
    Aglomeracyjni
    Towarowi

    Legenda kolej.svg

    Media użyte na tej stronie

    2016 Wiadukt kolejowy w Ludwikowicach Kłodzkich 1.jpg
    Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
    Wiadukt kolejowy w Ludwikowicach Kłodzkich
    SA135-003 Jelenia Gora.jpg
    Autor: Jakub199501, Licencja: CC BY-SA 4.0
    Jelenia Góra. Skończywszy bieg SA135-003 jako KD z Węglińca
    SA132-002 Wrocłow.jpg
    Autor: Jakub199501, Licencja: CC BY-SA 3.0
    SA132-002 at Wrocłow Station
    SA106 Legnica Piekary.jpg
    Autor: Montiverdi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
    Autobus szynowy SA106 na stacji Legnica Piekary.
    Impuls 45WE-024.jpg
    Autor: Gepardon, Licencja: CC BY-SA 4.0
    EZT Newag Impuls 45WE-024 przewoźnika Koleje Dolnośląskie na stacji Wrocław Główny
    MOs810 WG 35 2015 Dolnoslaskie Zakamarki II (36WE 015).JPG
    Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
    36WE-015 na stacji Wałbrzych Gł. w kierunku Jeleniej Góry i Szklarskiej Poręby.
    SA134-007 Młyńsko.jpg
    Autor: Jakub199501, Licencja: CC BY-SA 4.0
    SA134-007 at Młyńsko station
    SA134-024 Wrocłow.jpg
    Autor: Jakub199501, Licencja: CC BY-SA 3.0
    SA134-024 at Wrocłow Station
    EN57AKD-1937, 2014-08-28.jpg
    Autor: wkx28, Licencja: CC BY-SA 4.0
    Zmodernizowany elektryczny zespół trakcyjny EN57AKD-1937 należący do Kolei Dolnośląskich.
    SA139-013, Kudowa-Zdrój, 2016-05-05.jpg
    Autor: Phil Richards from London, UK, Licencja: CC BY-SA 2.0
    A particularly scenic line in Lower Silesia in southern Poland is that from Kłodzko to the spa town of Kudowa-Zdrój. On 5 May 2016, DMU set SA139-013 waits departure of train KD69308, 09:21 Kudowa-Zdrój to Wrocław Główny.
    Schemat-KD-PR-2022-23-oficjalny-Z1-na-www-1.png
    Autor:

    Koleje Dolnośląskie S.A. ul. Kolejowa 2,

    59-220 Legnica, Licencja:
    Schemat linii Kolei Dolnośląskich na Rozkład Jazdy 2022/2023
    Bilet Kolei Dolnośląskich.jpg
    Autor: Montiverdi, Licencja: CC BY-SA 3.0
    Bilet Kolei Dolnośląskich z terminala mobilnego
    Wzór męskiego munduru Kolei Dolnośląskich.png
    Autor: Montiverdi, Licencja: CC BY-SA 3.0
    Wzór męskiego munduru Kolei Dolnośląskich
    Newag Impuls 36WEh-012 na stacji Jelcz-Laskowice.jpg
    Autor: Jakub.janas.photo, Licencja: CC BY-SA 4.0
    Hybrydowy Newag Impuls 36WEh-012 Kolei Dolnośląskich na stacji Jelcz-Laskowice podczas inauguracyjnego przejazdu Dolnośląskich Kolei Aglomeracyjnych na trasie Wrocław Główny - Wrocław Wojnów - Jelcz-Laskowice
    SA106 Lignica.jpg
    Autor: Jakub199501, Licencja: CC BY-SA 3.0
    SA106-011 at Lignica station.
    Newag Impuls (31WE-004A) - Wrocław (Breslau).JPG
    Autor: Pudelek (Marcin Szala), Licencja: CC BY-SA 4.0
    Newag Impuls 31WE-004A we Wrocławiu
    Legenda kolej.svg
    Symbol stacji kolejowej do legendy mapy
    SA132-002-Legnica.JPG
    Autor: Fraczek.marcin, Licencja: CC BY-SA 4.0
    Schienenbus SA132 (hergestellt in Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz SA) auf Hbf Liegnitz
    SA109-004.jpg
    Autor: Jacek Chiżyński, Licencja: CC BY-SA 4.0
    SA109-004 oczekuja na pracę na stacji Legnica
    2 składy 31WE.jpg
    Autor: Pitagoras19, Licencja: CC BY-SA 3.0
    2 składy 31WE przy peronie 6 stacji Wrocław Główny
    SA135-004.JPG
    Autor: Jjajjo, Licencja: CC BY-SA 3.0
    SA134-005 przy peronie dworca Wrocław Główny
    EN57-1703 (1), Grodzisk Mazowiecki, 2017-01-19.jpg
    Autor: Ficek, Licencja: CC BY 2.5 pl
    Elektryczny zespół trakcyjny EN57-1703, należący do Kolei Dolnośląskich i nazwany Endolino, przejeżdża przez stację w Grodzisku Mazowieckim jako pociąg służbowy PXJ 164000/1 z Mińska Mazowieckiego do Legnicy po ukończonej 29 grudnia 2016 naprawie rewizyjnej z modernizacją.
    Geringer9a.png
    Autor: Kicior99, Licencja: CC BY-SA 3.0
    Żródło: http://www.cut.nazwa.pl/ptg/konfer/include/wydaw.php?r=2007&ab=10b
     
    Węzła o dotychczasowym statusie
     
    Węzła zdegradowane
     
    Stacje, które straciły status węzła
     
    Stacje zlikwidowane
     
    Linie na których zlikwidowano ruch pasażerski
    Railway Station Swidnica Miasto (Poland, July 2010).jpg
    Autor: (GRAD), Licencja: CC BY-SA 3.0
    Stacja Kolejowa „Świdnica Miasto” w Świdnicy