Kolonia amerykańska (Katowice)

Kolonia amerykańska
w Katowicach-Giszowcu
Obiekt zabytkowy nr rej. :
A/1348/87 z 23 czerwca 1987 roku[1]
A/513/2019 z 4 marca 2019 roku[1]
Ilustracja
Fragment kolonii od strony północnej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Giszowiec

Data budowy

1927–1928

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kolonia amerykańska”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kolonia amerykańska”
Ziemia50°13′01,74″N 19°03′43,20″E/50,217150 19,062000

Kolonia amerykańska w Katowicach-Giszowcu – zespół sześciu zabytkowych wilii w Katowicach, w dzielnicy Giszowiec, przy ulicy Górniczego Stanu 2-12 powstałych w latach 1927–1928 dla amerykańskich rodzin dyrekcji dawnej spółki Silesian-American Corporation. Po II wojnie światowej w willach zamieszkały rodziny górników z kopalni Wieczorek oraz Staszic.

Historia

Powstanie kolonii amerykańskiej poprzedziło przyłączenie części Górnego Śląska w Katowic w 1922 roku, a wraz z tym podziałem zakładów spółki Georg von Giesches Erben (pol. Spadkobiercy Jerzego von Giesche), gdyż część zakładów znalazła się po stronie polskiej, a część po niemieckiej. Dla zakładów położonych po polskiej stronie założono spółkę Giesche S.A. Działalność inwestycyjna spółki doprowadziła do pogorszenia sytuacji finansowej spółki i w związku z tym w 1926 roku zawarto porozumienie z firmami amerykańskimi – Anaconad Cooper Mining Co. oraz Averell Harrimann. W ramach porozumienia powstała spółka Silesian-American Corporation (SACO), w której 51% akcji należało do Amerykanów, a pozostałe do koncernu spadkobierców Gieschego[2][3][4].

W tym samym roku zmienił się też dyrektor spółki Giesche S.A. Został nim Amerykanin – George Sage Brooks, a pierwszym zastępcą Frederic Paul Gaehke. W związku ze zmianami kadrowymi postanowiono o przeprowadzce całych rodzin. Spółka dla nowych dyrektorów wybudowała w latach 1927–1928 kolonię sześciu domów typu angielskiego, a w sąsiedzie willi nr 6 (obecnie ulica Górniczego Stanu 6) w 1935 roku powstał parterowy budynek świetlicy dla dzieci[5][3][4].

Przy kolonii urządzono pole golfowe, posiadające dziewięć dołków. W północnej stronie znajdował się parterowy dom klubowy. Dnia 1 kwietnia 1931 roku powołano do życia Golf-Klub im. Kazimierza Pułaskiego, a z pola golfowego prócz amerykanów korzystali polscy inżynierowie. Po II wojnie światowej pole golfowe zlikwidowano[6][7].

Amerykanie zamieszkiwali kolonię do wybuchu II wojny światowej[3]. Po II wojnie światowej majątek został znacjonalizowany, a w kolonii zamieszkali robotnicy kopalni Staszic i Wieczorek[8].

Architektura i otoczenie

Kolonia amerykańska składa się z sześciu willi typu angielskiego o zróżnicowanej architekturze, otoczonych parkiem i ogrodzonych parkanem[5]. W willach pierwotnie znajdowały się obszerne hole, salony z kominkami i po kilka sypialni[4]. Kolonia ta od początku miała dostęp do energii elektrycznej, wodociągu i kanalizacji. Znajduje się ona na obrzeżu Giszowca, przy ulicy Górniczego Stanu 2, 4, 6, 8, 10 i 12, w pobliżu wieży wodnej[3].

W kolonii mieszkają obecnie osoby prywatne[8], a właścicielami budynków oraz ich zarządcą, z wyjątkiem willi numer 8, jest Administracja Staszic Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej[9]. Cały układ urbanistyczny kolonii został dnia 23 czerwca 1987 roku wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1348/87, a także 4 marca 2019 roku pod numerem A/513/2019[1].

Galeria

Przypisy

  1. a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2020-11-20].
  2. Tofilska 2016 ↓, s. 74.
  3. a b c d Kolonia amerykańska. www.giszowiec.info. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
  4. a b c 150 lat Katowic. Leśni bandyci i amerykańska kolonia. katowice.wyborcza.pl, 2015-11-13. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
  5. a b Tofilska 2016 ↓, s. 75-76.
  6. Tofilska 2016 ↓, s. 105-107.
  7. Dawne pole golfowe. www.giszowiec.info. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
  8. a b Kolonia amerykańska się sypie. "Pozwólcie nam zadbać o domy. katowice.wyborcza.pl, 2014-04-27. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
  9. Śląsko-Dąbrowska Spółka Mieszkaniowa. Administracja Staszic. www.sdsm.pl. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Katowice-Giszowiec 026.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Giszowiec. Ulica Górniczego Stanu. Kolonia amerykańska
Katowice-Giszowiec IV 086.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice-Giszowiec. Kolonia amerykańska
Katowice-Giszowiec 025.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Giszowiec. Ulica Górniczego Stanu. Kolonia amerykańska
Katowice-Giszowiec 030.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Giszowiec. Ulica Górniczego Stanu. Kolonia amerykańska
Katowice-Giszowiec IV 074.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice-Giszowiec. Kolonia amerykańska
Katowice Giszowiec.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Katowice-Giszowiec 024.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Giszowiec. Ulica Górniczego Stanu. Kolonia amerykańska
Katowice-Giszowiec 028.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Giszowiec. Ulica Górniczego Stanu. Kolonia amerykańska