Kolumna (architektura)

Kolumny egipskie
Kolumny wewnątrz krużganka
Kolumny podtrzymujące więźbę dachu w połowie przewiązane podwiązką. Kraków. Wawel. Krużganki

Kolumna – pionowa podpora architektoniczna o przekroju koła lub wielokąta foremnego[1][2]. Jeden z najstarszych i najpowszechniej stosowanych w architekturze elementów podporowych stosowany w budownictwie już od czasów starożytnych[2]. Pełni funkcje konstrukcyjne podpierając belkowanie lub łuk. Równocześnie dzięki plastycznemu opracowaniu jej części składowych (bazy, trzonu, głowicy) pełni funkcję dekoracyjną[1]. Wykonywane są z różnych materiałów: kamienia, cegły, drewna, stali, żelbetu i innych.

Innym zastosowaniem kolumny jest wykorzystanie jej jako części składowej pomnika, na głowicy której umieszcza się posąg. Jednym z najbardziej znanych pomników starożytnych tego typu jest Kolumna Trajana znajdująca się w Rzymie. Najbardziej znanym polskim pomnikiem z wykorzystaniem kolumny, jest barokowy pomnik Zygmunta III Wazy w Warszawie określany jako Kolumna Zygmunta.

Kolumna może również pełnić rolę typowo dekoracyjną np. w meblarstwie czy złotnictwie.

Budowa

Kolumna składa się z trzech zasadniczych części: bazy, trzonu i głowicy, a co najmniej z trzonu i głowicy[2][3].

Baza – podstawa kolumny, często profilowana.

Trzon – środkowa część kolumny, słup pomiędzy bazą a głowicą. Trzony kolumn mogą być monolitem lub składać się z połączonych czopami bębnów[1]. Trzon często jest lekko wybrzuszony (entazis), co ma na celu usunięcie złudzenia optycznego, polegającego na tym, że przy zastosowaniu prostego słupa wydaje się on wklęsły[2].

Głowica (kapitel) – część wieńcząca kolumnę, na niej wspiera się belkowanie, a od czasów rzymskich także łuk.

Historia

Historia kolumny sięga czasów starożytnych. Kolumny wywodzą się z drewnianego pnia podpierającego dach domu. Podpora taka wspierana była na kamiennym cokole. Pomiędzy poziomą belką dachu a słupem umieszczano dość często dodatkową drewnianą deskę, która dała początek abakusowi.

Kształty i proporcje kolumn zmieniały się w różnych okresach rozwoju architektury zgodnie z panującymi stylami architektonicznymi, ale stosowano je jako element konstrukcyjny we wszystkich epokach architektonicznych. Kolumny stosuje się w architekturze do dzisiaj w postaci wewnętrznych elementów konstrukcyjnych wielkokubaturowych obiektów budowlanych (np. w kościołach) oraz elementów zewnętrznych np. portyków czy ganków.

Starożytny Egipt

Kolumny w starożytnym Egipcie były niskie i przysadziste. Trzony ozdabiano płaskorzeźbami lub hieroglifami, głowice kształtowano w formie kwiatu lotosu lub palmy[2].

Starożytna Persja

Kolumny perskie były smukłe z rzeźbiarsko opracowanymi głowicami (np. w kształcie byków)[2].

Starożytna Grecja i Starożytny Rzym

Kolumny były szeroko stosowane w architekturze starożytnej greckiej i rzymskiej. Przykładami ich wykorzystania są propyleje, stoa, buleuteriony, łuki triumfalne.

W starożytności w ramach porządków architektonicznych stosowano kolumny[3]:

  • porządek dorycki – kolumna dorycka nie posiadała bazy, jej trzon ozdobiony był żłobkowaniem, a głowica składała się z dwóch części: echinusa i abakusa
  • porządek joński – kolumna jońska, smuklejsza niż dorycka, posiadała profilowaną bazę, trzon żłobkowany i głowicę ozdobioną wolutą
  • porządek koryncki – kolumna koryncka posiada profilowaną bazę, żłobkowany trzon i głowicę ozdobioną akantem
  • porządek kompozytowy – kolumna kompozytowa posiada głowicę ozdobioną wolutą i liśćmi akantu
  • porządek toskański – kolumna toskańska ma gładki trzon, profilowaną bazę i głowicę podobną do głowicy w kolumnie doryckiej
Kolumienki gotyckie zdobiące portal

Romanizm

Trzony kolumn romańskich były bogato zdobione różnymi technikami (płaskorzeźbione, wyłożone mozaiką, malowane, spiralne). Charakterystyczne dla romanizmu są kolumny o głowicach kostkowych i bazy zdobione żabkami[1][2].

Gotyk

Charakterystyczne dla gotyku są wąskie kolumienki oplatające filary (filar wiązkowy) czy zdobiące portale[2].

Renesans

Kolumny kandelabrowe

W okresie renesansu w architekturze chętnie stosowano kolumny o bogato rzeźbionych trzonach. W manieryzmie powstały tzw. kolumny kandelabrowe, w których trzon składał się z kilku części o różnych średnicach ozdobionych ornamentami[2]. Stosowano również tzw. "kolumny w okowach" o trzonach ujętych w poziome opaski.

Barok

Kolumna barokowa, spiralna

W baroku często stosowano kolumny o trzonach spiralnych i boniowanych[2].

Rodzaje kolumn ze względu na ich usytuowanie

  • kolumna wolno stojąca – kolumna pojedyncza[1]
  • kolumny bliźnie (parzyste) – kolumny ustawione parami blisko siebie[1]
  • wiązka kolumn – kilka kolumn stykających się ze sobą obwodami[3]
  • kolumna przyścienna – kolumna ustawiona bezpośrednio przy ścianie[2]
  • półkolumna – kolumna w połowie wtopiona w lico ściany[1]
  • ćwierćkolumna – kolumna częściowo wtopiona w lico ściany[1]

Rodzaje kolumn ze względu na dekorację trzonu

  • kolumna kanelowana (żłobkowana) – o trzonie pokrytym pionowymi rowkami
  • kolumna kandelabrowa – o trzonie składającym się z części o zróżnicowanych średnicach i różnie dekorowanych[1][3]
  • kolumna w okowach (kolumna boniowana) – o trzonie ujętym w poziome opaski, często boniowane[1]
  • kolumna spiralna (kolumna salomonowa) – o trzonie spiralnym[1]

Symbolika kolumny

Kolumna symbolizuje trwałość, stałość, siłę, zaufanie. Jako element pionowy jest symbolem połączenia nieba i ziemi[4]. W czasach antyku uważana była za symbol chwały i dostojeństwa[5]. W chrześcijaństwie kolumny są symbolem "filarów" kościoła: apostołów, kaznodziejów i głosicieli wiary, ale też mogą być symbolem Sakramentów Świętych lub darów Ducha Świętego[6]. Złamana kolumna jest symbolem przerwanego nagle życia[7]. Dwie kolumny są atrybutem Samsona[8].

W symbolice wolnomularskiej dwie kolumny symbolizują świątynię Salomona, na nich umieszczane są kule – symbole Ziemi i Niebios; złamana kolumna jest symbolem upadku człowieka[9].

Elementy i przykłady kolumn

Przykłady kolumn

Elementy składowe na przykładzie kolumny porządku jońskiego:

  • A – głowica (kapitel)
  • B – trzon
  • C – baza

Przykłady kolumn z różnych stylów architektonicznych:

  1. hinduska
  2. perska
  3. egipska
  4. kreteńska
  5. romańska parzysta
  6. gotycka
  7. renesansowa
  8. barokowa


Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k Bania i inni, Sztuka świata. T. 17, Słownik terminów : A -K, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 330, ISBN 978-83-213-4726-4, OCLC 829853214 [dostęp 2019-12-29].
  2. a b c d e f g h i j k Krystyna. Kubalska-Sulkiewicz, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, wyd. Wyd. 3, Warszawa: Wydawn. Nauk. PWN, 2002, s. 103, 193-195, ISBN 83-01-12365-6, OCLC 51024180 [dostęp 2019-12-29].
  3. a b c d Witold Szolginia, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo, Warszawa 1975, s. 163-164.
  4. Władysław. Kopaliński, Słownik symboli, wyd. Wyd. 2, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 151-153, ISBN 83-214-0746-3, OCLC 26989876 [dostęp 2020-01-02].
  5. Sekrety maryjnej kolumny, www.nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2020-01-02].
  6. Zakrzewska i inni, Świat symboliki chrześcijańskiej : leksykon, wyd. Wyd. 2, Warszawa: Pax, 2001, s. 381-383, ISBN 83-211-1626-4, OCLC 749565780 [dostęp 2020-01-02].
  7. Michel Feuillet, Leksykon symboli chrześcijańskich, Poznań 2006, s. 55, ISBN 978-83-7015-927-6.
  8. Lucyna. Rotter, Jak czytać wizerunki świętych : leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków: Universitas, 2009, s. 541, ISBN 978-83-242-0910-1, OCLC 505804409 [dostęp 2020-01-02].
  9. Tadeusz. Cegielski, Wolnomularstwo : sekrety i symbole masonów, ich historia i znaczenie, Warszawa: Arkady, 5 Lat, 2007, s. 14, 41, ISBN 978-83-213-4462-1, OCLC 277237658 [dostęp 2020-01-02].

Bibliografia

  • Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 75, 76. ISBN 83-85001-89-1.

Media użyte na tej stronie

Neuwiller StPierre-Paul 117.JPG
Autor: © Ralph Hammann - Wikimedia Commons, Licencja: CC BY-SA 4.0
This object is indexed in the base Palissy, database of the French furniture patrimony of the French ministry of culture, under the reference IM67014327.
LIEGE Palais des Princes Evêques (5).jpg
Autor: Promeneuse7, Licencja: CC BY-SA 3.0
This is a photo of a monument in Wallonia, number:
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 07.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
Luxor-Tempel Hof Amenophis III. 02.jpg
Autor: Olaf Tausch, Licencja: CC BY 3.0
Säulenreihe des Hofes des Königs Amenophis III. im Luxor-Tempel in Luxor, Ägypten
Kolumna Zygmunta III Wazy 2020.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie
Kolumna.PNG
Autor: Ented, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kolumna w architekturze - przykłady
Kraków. Wawel. A 7 zamek królewski krużganki podwiązka.jpg
Autor: Janusz Krzyżek (User:Januszk57), Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID