Komandorie Zakonu Joannitów

(c) Marco Zanoli, CC BY-SA 4.0
Mapa komandorii Zakonu św. Jana w roku 1300

Od późnego średniowiecza aż po czasy nowożytne Zakon św. Jana (Rycerze Maltańscy, Rycerze Szpitalnicy) był zorganizowany w system komandorii (komturii w części języka niemieckiego), które do pewnego stopnia przetrwały jako struktura organizacyjna kilku późniejszych zakonów rycerskich, powstałych po Reformacji.

W późnym średniowieczu znaczna część posiadłości Zakonu znajdowała się w Świętym Cesarstwie Rzymskim, Francji, Kastylii, Aragonii oraz Portugalii, ale również w Polsce, na Węgrzech, w południowych Włoszech, Anglii oraz Danii, z pojedynczymi posiadłościami w Irlandii, Szkocji, Szwecji oraz Grecji (główna siedziba Zakonu znajdowała się na Rodos od roku 1310 do 1522, oraz na Malcie od roku 1530 do 1798).

Czasy przed Reformacją

Przed protestancką Reformacją Zakon podzielony był na siedem języków (langues). Langues z kolei dzieliły się na wielkie przeoraty, z których część później podzielono na przeoraty i baliwaty, te zaś na (komandorie, komturie)[1].

Największym z tych langues był język Niemiec, w skład którego wchodziło nie tylko całe Święte Cesarstwo Rzymskie, lecz również nie-niemiecko-języczne (Słowianie i Węgrzy) terytoria wschodnich Niemiec. Był on podzielony na pięć wielkich przeoratów, z których największymi były Przeorat Czesko-Austriacki oraz Niemcy, z kolei podzielone na mniejsze przeoraty oraz baliwaty; jeden z największych uniezależnił się po Reformacji jako Zakon Świętego Jana (Baliwat Brandenburski).

Z drugiej strony część Europy łacińskiej była bardziej rozdrobniona, na langues Hiszpanii (półwysep Iberyjski, początkowo znany jako langue Aragonii, lecz w roku 1462 rozdzielony na języki Aragonii oraz Kastylii, z których ostatni zawierał terytoria Kastylii, Léon i Portugalii), Włoch, Prowansji, Owernii i Francji.

Na koniec langue Anglii, obejmujący posiadłości Zakonu na terenie Wysp Brytyjskich.

Język Niemiec

(c) Marco Zanoli, CC BY-SA 4.0
Komandorie języka Niemiec w roku 1300
  • Wielki Przeorat Czesko-Austriacki
  • Wielki Przeorat Niemiec: wielki przeorat Niemiec został podzielony na osiem baliwatów (niem. ballei). Od roku 1428 siedziba wielkiego przeoratu znajdowała się w Heitersheim w południowo-zachodnich Niemczech.
    • Baliwat Brandenburski (od roku 1538 niezależny od Zakonu Baliwat Brandenburski): komturie Brunszwik (dawniej Templariusze), Garlow, Goslar, Lage, Lagow, Lietzen, Mirow, Nemerow, Pansin, Quartschen, Rörchen, Schlave, Schivelbein, Schöneck, Schwiebus, Sonnenburg, Stargard, Sülzdorf, Süpplingenburg (dawniej Templariusze), Tempelhof (dawniej Templariusze), Tempelburg (dawniej Templariusze), Werben, Wietersheim, Wildenbruch, Zielenzig, Zachan
    • Baliwat Franken (Frankonia): komturie Reichardsroth, Rothenburg ob der Tauber, Würzburg, Biebelried, Mergentheim, Schwäbisch Hall
    • Baliwat Koloński
      • Bergisches Land: komturie Burg an der Wupper, Herkenrath, Herrenstrunden, Marienhagen
      • Niederrhein: komturie Dinslaken, Duisburg, Walsum,
      • Nadrenia: komturie Adenau, Velden bei Düren, Cologne, Niederbreisig (1312), Mechelen bei Aachen (1215), Akwizgran (1313)
    • Baliwat Oberdeutschland (Górne Niemcy)
      • Moguncja(1282)
      • Bryzgowia: Fryburg Bryzgowijski, Heitersheim
      • Szwabia: komturie Überlingen, Villingen, Rottweil
      • Alzacja: komturie Colmar (szpital od późnych lat XII wieku, komturia przed rokiem 1234), Dorlisheim (przed 1217), Hagenau, Mulhouse (1220), Rheinau (1260), Sulz (ok. 1250), Schlettstadt (1260), Strasbourg (1371)
      • Lotaryngii: komturie Metz (XII wiek), Puttelange-aux-Lacs
      • Eidgenossenschaft (Konfederacja Szwajcarska): Bazylea (ok. 1200), Bubikon (ok. 1192), Biberstein, Biel/Bienne, Fribourg, Hohenrain (ok. 1175), Klingnau, Küsnacht, Leuggern, Münchenbuchsee (1180–1528/29), Reiden (ok. 1284–1807), Rheinfelden (1212–1806), Salgesch (ok. 1235–1655), Thunstetten (ok. 1192–1528), Tobel (1226–1809), Wädenswil (ok. 1300–1549)
    • Baliwat Turyngii: Weißensee
    • Baliwat Utrechtu (Holandia): komturie Arnheim, Buren, Haarlem, Ingen, Kerkwerve, Middelburg, Nijmegen, Montfoort, Sneek, Utrecht, Waarder, Wemeldinge
    • Baliwat Westfalii: komturie Monaster, Herford, Bokelesch, Steinfurt
    • Baliwat Wetterau: komturie Mosbach im Bachgau (1218, przyłączona do Frankfurtu w 1400), Nidda, Frankfurt, Nieder-Weisel (ok. 1245–1809), Rüdigheim (Neuberg), Wiesenfeld (Burgwald), Wildungen
  • Wielki Przeorat Węgier: Bjelovar (dziś w Chorwacji), Buda, Csurgó, Ostrzyhom, Stuhlweissenburg, Újudvar
  • Wielki Przeorat Polski
  • Wielki Przeorat Danii: Antvorskov, Odense, Szlezwik, Viborg

Język Hiszpanii

  • Wielki Przeorat Portugalii: komandorie Aboim, Algoso, Amieira, Barrô, Belver, Chavão, Covilhã, Coimbra, Faia, Flor da Rosa, Fontelo, Leça do Bailio, Montenegro, Moura Morta, Oliveira do Hospital, Oleiros, Puerto Marin, Poiares, Sta. Marta Penaguião, Sertã, Sobral, Távora, Trancoso, Vera Cruz, Santarém
  • Wielki Przeorat Amposty
  • Wielki Przeorat Kastylii
  • Wielki Przeorat Nawarry

Język Włoch

  • Wielki Przeorat Barletty
  • Wielki Przeorat Capui
  • Wielki Przeorat Sycylii
  • Wielki Przeorat Rzymu
  • Wielki Przeorat Pisy
  • Wielki Przeorat Lombardii
  • Wielki Przeorat Wenecji

Język Prowansji

  • Wielki Przeorat St. Gilles
  • Wielki Przeorat Toulouse

Język Owernii

  • Wielki Przeorat Owernii

Język Francji

  • Wielki Przeorat Francji
  • Wielki Przeorat Akwitanii
  • Wielki Przeorat Szampanii

Język Anglii

  • Wielki Przeorat Anglii
  • Wielki Przeorat Szkocji
  • Wielki Przeorat Irlandii

Czasy po Reformacji

"Wielki Przeorat Rosji” z ilością komandorii nie mniejszą niż 118, został ustanowiony przez cara Pawła I po zajęciu Malty przez Francuzów w roku 1798, inicjując rosyjski „rozdział” w historii Zakonu św. Jana(ang.). Wybór cara Pawła I na Wielkiego Mistrza nie był nigdy ratyfikowany przez rzymskokatolickie prawo kanoniczne, więc był on Wielkim Mistrzem Zakonu de facto raczej, niż de jure.

System komandorii przetrwał do czasów dzisiejszych, lecz od czasów protestanckiej Reformacji zakon podzielony jest na cztery Zakony sojusznicze: niemiecki Baliwat Brandenburski, brytyjski Najczcigodniejszy Zakon Szpitala Świętego Jana z Jerozolimy, szwedzki Johanniterorden i Sverige, i holenderski Johanniter Orde in Nederland, które tworzą Przymierze Zakonów św. Jana Jerozolimskiego, oraz rzymskokatolicki Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty.

Zakon niemiecki (Brandenburgia) jednoczy siedemnaście komturii w Niemczech, po jednej w Austrii, Finlandii, Francji, na Węgrzech i w Szwajcarii, oraz komandorie w dwunastu innych krajach (Australia, Belgia, Kanada, Kolumbia, Dania, Włochy, Namibia, Polska, RPA, Wielka Brytania, USA i Wenezuela)[2].

Po zmianach konstytucyjnych dokonanych w roku 1999 utworzony został Przeorat Anglii i Wysp (z włączeniem komandorii Ards w Irlandii Północnej), na równi z istniejącymi już przeoratami Walii, Szkocji, Kanady, Australii (z włączeniem komandorii Australii Zachodniej), Nowej Zelandii, RPA oraz USA[3]. W roku 2013 utworzony został przeorat Kenii, a w 2014 przeorat Singapuru. Każdy kraj spoza przeoratu lub komandorii jest przyjęty do „home priory” Anglii i Wysp, wiele z nich to małe kraje brytyjskiej Wspólnoty Narodów, w których Zakon jest obecny w bardzo małym stopniu[4]

Przypisy

  1. ↑ Dariusz Markowski, Sebastian Smagłowski. Tajemnicze losy joannickich tablic herbowych ze Słońska oraz ich problematyka konserwatorska. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XXXVIII, s. 90, 2010. 
  2. ↑ Verzeichnis der Mitglieder der Balley Brandenburg des Ritterlichen Ordens St. Johannis vom Spital zu Jerusalem. Berlin: Johanniterorden, 10.2011, s. 22-23. (niem.).
  3. ↑ a b Canada Wide > About Us > The Order of St. John, St. John Ambulance Canada [dostęp 2009-08-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-27].
  4. ↑ Kraje w Associations of the Order of St. John: Antigua i Barbuda, Barbados, Bermudy, Cypr, Dominika, Fidżi, Ghana, Gibraltar, Grenada, Gujana, Hongkong, Indie, Jamajka, Malawi, Malezja, Malta, Mauritius, Montserrat, Namibia, Nigeria, Pakistan, Papua-Nowa Gwinea, Saint Lucia, Wyspy Salomona, Sri Lanka, Suazi, Tanzania, Trynidad i Tobago, Uganda, Zambia oraz Zimbabwe.[3]

Media użyte na tej stronie

Johanniterorden in Europa 1300.png
(c) Marco Zanoli, CC BY-SA 4.0
Die Niederlassungen des Johanniterordens in Europa um 1300. Karte aus der Saisonausstellung 2008 im Ritterhaus Bubikon, Schweiz ("Die Kreuzzüge eine Spurensuche: Die Ritterorden in der Schweiz").
Johanniterorden Mitteleuropa 1300.png
(c) Marco Zanoli, CC BY-SA 4.0
Die Kommenden des Johanniterordens in Mitteleuropa um 1300