Komenda Rejonu Uzupełnień Grudziądz
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | 1920 |
Rozformowanie | 1939 |
Tradycje | |
Rodowód | PKU Grudziądz |
Działania zbrojne | |
kampania wrześniowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Podległość | DOGen. „Pomorze” |
Skład | PKU typ I |
Komenda Rejonu Uzupełnień Grudziądz (KRU Grudziądz) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[1].
Historia komendy
W czerwcu 1921 roku Powiatowa Komenda Uzupełnień Grudziądz była podporządkowana Dowództwu Okręgu Generalnego „Pomorze” w Grudziądzu i obejmowała swoją właściwością powiaty: chełmiński, grudziądzki i świecki[2][3].
Z dniem 15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów i wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, PKU Grudziądz została podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr VIII w Grudziądzu (od następnego roku w Toruniu)[4]. Okręg poborowy PKU Grudziądz nadal obejmował powiaty: chełmiński, grudziądzki i świecki[5][6][7].
Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Grudziądz[8].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[9], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[7]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[10][11]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[12].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[10]. W skład PKU Grudziądz wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki[10]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[13][14][15].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[16].
Z dniem 10 stycznia 1927 roku dokonano zmian w podziale terytorialnym Okręgu Korpusu Nr VIII. PKU Grudziądz zostały podporządkowane powiaty: brodnicki i lubawski z PKU Toruń oraz powiat tucholski z PKU Starogard, natomiast powiat chełmiński został wyłączony i podporządkowany PKU Toruń[17].
W marcu 1930 roku PKU Grudziądz obejmowała swoją właściwością miasto Grudziądz oraz powiaty: grudziądzki, świecki, tucholski, brodnicki i lubawski[18]. W grudniu tego roku PKU posiadała skład osobowy typ I[19].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Grudziądz została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Grudziądz przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[20], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[21]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Grudziądz normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[22].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień obejmował miasto Grudziądz oraz powiaty: grudziądzki, świecki i tucholski. Ponadto KRU Grudziądz tymczasowo administrowała powiatami brodnickim i lubawskim. Powiaty te miały wejść w skład KRU Brodnica, która do lutego 1939 roku nie została utworzona[1].
KRU Grudziądz była jednostką mobilizującą, przydzieloną pod względem mobilizacji materiałowej do 64 pp w Grudziądzu. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” komendant Rejonu Uzupełnień był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji baonu wartowniczego nr 83 w składzie: dowództwo, trzy kompanie wartownicze i pluton karabinów maszynowych. Wymieniony batalion miał być zmobilizowany w Grudziądzu, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim[23]. KRU Grudziądz w razie mobilizacji funkcjonowała w oparciu o etat pokojowy. W czasie wojny miała być przydzielona pod względem ewidencyjnym i uzupełnienia do Ośrodka Zapasowego 15 Dywizji Piechoty[24].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Grudziądz, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
- Komendanci
- ppłk piech. Witold Dunin-Wąsowicz (od 22 V 1920[25][3])
- ppłk piech. Wiktor Aleksander Józef Marian Senft[a] (do 1 XI 1922 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK VIII[38])
- mjr piech. Henryk Gąsiorowski (1 XI 1922[38] – II 1927[39])
- mjr art. Józef I Kozłowski (II 1927[40] – 30 VI 1930 → stan spoczynku[41])
- mjr piech. Antoni Czyż (VI 1930[42][43] – XI 1932 → dyspozycja dowódcy OK VIII[44][45])
- mjr piech. Julian Roman Dotzauer (VIII 1933[46] – VII 1935[47])
- mjr piech. Mieczysław Marian Mroczkowski[b] (VIII 1935[50] – 1939[51] → niemiecka niewola)
- referent – por. piech. Leonard Starostecki (1923 – 1924)
- referent – por. kanc. Eugeniusz Tuszyński (1923 – 1924)
- oficer instrukcyjny
- oficer ewidencyjny na powiat chełmiński – urzędnik wojsk. X rangi / por. kanc. Stefan III Zieliński (1923 – 28 II 1926[55] → stan spoczynku)
- oficer ewidencyjny na powiat grudziądzki
- por. piech. Eugeniusz Tuszyński (1 X 1922[56] – ? → referent)
- urzędnik wojsk. X rangi / por. kanc. Wincenty Mazak (1923 – 1924)
- oficer ewidencyjny na powiat świecki – urzędnik wojsk. X rangi Jan Filipowicz (od IV 1923[57])
- kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta – kpt. piech. Józef Paweł Rachfahl[c] (był w 1928 – 31 VIII 1935[64] → stan spoczynku)
- kierownik II referatu poborowego
- por. piech. Leonard Starostecki (II 1926 – IX 1927 → referent inwalidzki[65])
- kpt. piech. Eugeniusz Krassowski (IX 1927 – IX 1930[66] → kierownik I referatu PKU Gdynia)
- por. kanc. Władysław Kierzkowski[d] (IX 1930 – 1 VIII 1932[69] → praktyka u płatnika 65 pp)
- kpt. piech. Józef Antoni Pronay (1932[70] – był w VI 1935)
- referent
- por. kanc. Wincenty Mazak (od II 1926)
- por. kanc. Władysław Kierzkowski (do IX 1930[71] → kierownik II referatu)
- referent inwalidzki
- kierownik I referatu ewidencji – kpt. adm. (piech.) Józef Antoni Pronay[f]
- kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Leonard Stanisław Starostecki[g]
Uwagi
- ↑ Ppłk piech. Wiktor Aleksander Józef Marian Senft ur. 26 lutego 1880. Od 1899 do 1918 służył w c. i k. Galicyjskim Pułku Piechoty Nr 80 we Lwowie[26][27]. W 1914 był przydzielony z macierzystego pułku do Komendy Okręgu Uzupełnień Złoczów na stanowisko oficera okręgu uzupełnień[28]. Awansował na kolejne stopnie: kadeta-zastępcy oficera ze starszeństwem z 1 września 1899[29], porucznika ze starszeństwem z 1 listopada 1900[30], nadporucznika ze starszeństwem z 1 maja 1907[31] i kapitana ze starszeństwem z 1 maja 1914[32]. Otrzymał Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej, Krzyż Wojskowy Karola, Krzyż Jubileuszowy Wojskowy i Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913[27]. 20 maja 1919 został wyznaczony na stanowisko zastępcy komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Jarosław[33]. 15 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej i nadal pełnił służbę w PKU Jarosław[34]. 1 czerwca 1921, w stopniu majora, pełnił służbę w PKU Rzeszów, a jego oddziałem macierzystym był 17 pułk piechoty[35]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 67. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 17 pp[36]. Zmarł 17 grudnia 1923 w Grudziądzu[37].
- ↑ Mieczysław Marian Mroczkowski (wcześniej Mieczysław I) ur. 10 grudnia 1893 roku w Mikuszewie[48]. Od 7 października 1939 roku przebywał w niemieckiej niewoli, w Oflagach II B Arnswalde i II D Gross-Born[49].
- ↑ Józef Paweł Rachfahl ur. 5 czerwca 1889 roku. Został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[63].
- ↑ Kpt. int. Władysław Kierzkowski ur. 23 maja 1890 roku we wsi Krasiniec. Z dniem 1 sierpnia 1932 roku skierowany został na czteromiesięczną praktykę u płatnika 65 pp. Po zakończeniu praktyki został przeniesiony do 16 pal na stanowisko płatnika[67], a z dniem 15 sierpnia 1933 roku przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[68]. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku był płatnikiem bsap. WBPM. Dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde, a od 17 września 1940 roku w Oflagu II C Woldenberg[49].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939 roku, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939 roku[74].
- ↑ Józef Antoni Pronay ur. 12 czerwca 1893 roku, mianowany kapitanem ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty, był oficerem 64 pp[75].
- ↑ Leonard Stanisław Starostecki ur. 6 listopada 1891 roku[76], mianowany porucznikiem ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty. W kwietniu 1929 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska referenta inwalidzkiego z równoczesnym przydziałem do dyspozycji Ministra Pracy i Opieki Społecznej, do dnia 31 marca 1930 roku[73]. W 1932 roku pełnił służbę w Komendzie Obozu Ćwiczeń Grupa[77], a w 1935 roku w 64 pp.
Przypisy
- ↑ a b Dz.U. z 1939 r. nr 20, poz. 131.
- ↑ Rozkaz DOGen. Kielce ↓, Nr 69 z 23 czerwca 1921 roku, zał. nr 2 do pkt 11.
- ↑ a b Mierzejewski i Sadowski 1994 ↓, s. 35.
- ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 36.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1464.
- ↑ a b Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1332.
- ↑ a b Dz.U. z 1925 r. nr 37, poz. 252.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 6 czerwca 1922 roku, poz. 346.
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 61, poz. 609.
- ↑ a b c Jarno 2001 ↓, s. 169.
- ↑ Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
- ↑ Moczyński 1928 ↓, s. 393–394.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 7-20.
- ↑ Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 1-10.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 21 stycznia 1927 roku, poz. 15.
- ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 31, poz. 270.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 40 z 23 grudnia 1930 roku, poz. 471.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 173.
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220.
- ↑ Historia WKU Suwałki ↓.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 733.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 799.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 9 czerwca 1920 roku, s. 433, 448.
- ↑ Schematismus 1900 ↓, s. 547.
- ↑ a b Ranglisten 1918 ↓, s. 723.
- ↑ Schematismus 1914 ↓, s. 238, 538.
- ↑ Schematismus 1900 ↓, s. 307.
- ↑ Schematismus 1901 ↓, s. 307.
- ↑ Schematismus 1908 ↓, s. 298.
- ↑ Ranglisten 1918 ↓, s. 118.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 58 z 27 maja 1919, poz. 1840, jako Zenft.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 21 lipca 1920, s. 592.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 70.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 23.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 7 lutego 1924, s. 52.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 43 z 11 listopada 1922 roku, s. 827.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 38, 44.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 lutego 1927 roku, s. 65.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 31 grudnia 1929 roku, s. 441.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 18 czerwca 1930 roku, s. 207.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 226, zatwierdzony na stanowisku komendanta.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 15 listopada 1932 roku, s. 397.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 20 maja 1933 roku, s. 132, z dniem 30 kwietnia 1933 roku został przeniesiony w stan spoczynku.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 28 września 1933 roku, s. 195.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 90.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 31, 599.
- ↑ a b Straty ↓.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 97.
- ↑ a b Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 847.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1464, 1556, 1562, 1571.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 71 z 8 lipca 1925 roku, s. 365.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 8.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 51.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 16 września 1922 roku, s. 721.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 18 kwietnia 1923 roku, s. 258.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 17.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 129, 134, 143, 432, 832.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. XII, 513.
- ↑ Lista starszeństwa 1933 ↓, s. 36, 38.
- ↑ Lista starszeństwa 1935 ↓, s. 26, 35, 37.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 41.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 86.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 24 z 26 września 1927 roku, s. 283.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930 roku, s. 297.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 89.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 15 września 1933 roku, s. 184.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 436.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 417.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 30.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 4, przydzielony ze zlikwidowanego stanowiska OE Cieszyn w PKU Biała-Bielsko.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 113.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 43, 592.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 260, sprostowano imiona i datę urodzenia z „Leonard ur. 6 listopada 1897” na „Leonard Stanisław ur. 6 listopada 1891”.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 80, 506.
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Dodatek bezpłatny dla prenumeratorów „Przeglądu Piechoty”. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, 1935. [dostęp 2016-06-05].
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
- Jarosław Kowalewski: Historia Wojskowej Komendy Uzupełnień w Suwałkach. Wojskowa Komenda Uzupełnień w Suwałkach. [dostęp 2019-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-18)].
- Donat Mierzejewski, Sławomir Sadowski: Zarys historii Pomorskiego Okręgu Wojskowego 1919–1994. Bydgoszcz: Pomorski Okręg Wojskowy, 1994.
- Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].
Media użyte na tej stronie
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Komendy rejonów uzupełnień OK VIII