Komitat Bihar

Bihar

komitat
Herb
Państwo	Węgry
Siedziba	Belényes, Nagyvárad, a w czasie okupacji tureckiej Debreczyn
Data likwidacji	1950
Powierzchnia	10 657 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	646 300 (1910)[1]
Plan
Położenie na mapie Węgier Bihar
47°03′N 21°56′E/47,050000 21,933333
Portal Węgry

Mapa administracyjna komitatu Bihar z 1910 r.

Komitat Bihar (rum.: Comitatul Bihor, niem.: Komitat Bihar; łac.: Comitatus Bihariensis) – jednostka administracyjna Węgier do 1950 r. Trzy czwarte terytorium komitatu sprzed traktatu trianońskiego znajduje się obecnie w Rumunii, podczas gdy jego zachodnia ćwiartka jest częścią Węgier.

Geografia

Komitat Bihar były trzecim do wielkości powierzchni komitatem Węgier. Południowo-wschodnia część komitatu leży w Górach Zachodniorumuńskich, podczas gdy jego część północno-zachodnia znajduje się na Wielkiej Nizinie Węgierskiej. Ważniejsze rzeki to Keresz i Berettyó. Komitat graniczył od północy z komitatami Hajdú, Szabolcs i Szatmár, od wschodu z komitatami Szilágy, Kolozs i Torda-Aranyos, od południa z komitatem Arad, a od zachodu z komitatami Békés i Szolnok. Ze względu na rozmiary nazywano go często państwem Bihar (Biharország).

W południowo-wschodniej części byłego komitatu znajdował się szczyt Nagy-Bihar (1849 m n.p.m.), najwyższe wzniesienie Masywu Biharu. Licząca ok. 3000 lat jaskinia lodowa Scărișoara jest największą tego typu jaskinią w Rumunii, która została odkryta prawdopodobnie w 1847 r. Do jaskini można dojechać drogą o długości 200 m. Położona na wysokości 580 m n.p.m. przełęcz Pasul Craiului (węg. Király-hágó) była przez stulecia granicą komitatów Bihar i Kolozs, a w latach 1552–1867 również Siedmiogrodu i Węgier.

Historia

Komitat Bihar na pierwszej mapie wojskowej, 1782-85

Według nieznanego autora, w czasach Arpada, ziemie między Cisą, Maruszą, Samoszem i lasem Igfon znajdowały się w posiadaniu biharskiego wodza Ménmaróta. Najmłodszy syn Arpada, Zoltán stanął później na czele Ducatusu Biharskiego, który był według tradycji terytorium zarządzanym przez następcę tronu. Jego stolicą był Biharvár, znajdujący się 14 km na północ od Nagyváradu. Ducatus Biharski (węg. (Bihari Dukátus), jak również Ducatus Nitrzański (węg. (Nyitrai Dukátus) oraz Ducatus Somogy (węg. (Somogyi Dukátus) został zniesiony przez Kolomana Uczonego ok. 1110 r.

Bihar należy do najwcześniej utworzonych komitatów. Utworzył go Stefan I ze stolicą w Biharze. Po najeździe tatarskim stolicą został Nagyvárad. W średniowieczu do komitatu należały również tereny źródłowe Szybkiego Kereszu i region Kalotaszeg. Podczas rozpadu Węgier na trzy części, stał się częścią Partium. W latach 1660-92 większa część komitatu wraz z zamkami znalazła się pod okupacją turecką. W latach 1849-60 podzielono komitat na Północny i Południowy Bihar z Debreczynem i Nagyváradem jako stolicami, a sytuacja się nieco zmieniła po utworzeniu w 1876 r. komitatu Hajdú.

Część historycznego komitatu Bihar w obecnych granicach Węgier

W 1914 r. jego powierzchnia wynosiła 10 678 km², z czego w 1918 r. 7874 km² znalazło się w Rumunii. Siedzibą władz węgierskiego komitatu Bihar do 1950 r. (z wyjątkiem okresu 1940-44) było Berettyóújfalu, a po przyłączeniu w wyniku drugiego arbitrażu wiedeńskiego Północnego Siedmiogrodu, znowu Nagyvárad. W okresie po przyłączeniu powierzchnia węgierskiej części komitatu wynosiła 6511 km². Stolicą rumuńskiej jego części był Beiuș.

Zachodnia, pozostała w granicach Węgier część została w 1950 r. w ramach reformy administracyjnej, połączona z dawnym komitatem Hajdú i w ten sposób powstał dzisiejszy komitat Hajdú-Bihar.

Ludność

Liczba mieszkańców w 1880 r. wynosiła 446 777. Wśród nich było:

• 233 135 Węgrów (52,18%),
• 4305 Niemców (0,96%),
• 4554 Słowaków (1,02%),
• 186 264 Rumunów (41,69%),
• 466 Karpatorusinów (0,1%),
• 62 Serbów i Chorwatów (0,01%)
• i 2095 (0,47%) osób innych narodowości.

Liczba mieszkańców w 1891 r. wynosiła 516 704 osób, z czego:

• 283 806 (54,93%) Węgrów
• 219 940 (42,57%) Rumunów
• 5957 (1,15%) Słowaków
• 3374 (0,65%) Niemców

Liczba mieszkańców w 1910 r. wynosiła 646 301 osób, z czego:

• 365 642 (56,57%) Węgrów
• 265 098 (41,02%) Rumunów
• 8457 (1,31%) Słowaków
• 3599 (0,56%) Niemców^[2]

Podział administracyjny

W 1913 r. komitat był podzielony na 17 powiatów:

Komitat Bihar

• powiat Bél
• powiat Belényes
• powiat Berettyóújfalu
• powiat Biharkeresztes
• powiat Cséffa
• powiat Derecske
• powiat Élesd
• powiat Érmihályfalva
• powiat Centralny (siedziba Nagyvárad)
• powiat Magyarcséke
• powiat Margitta
• powiat Nagyszalonta
• powiat Sárrét (siedziba Biharnagybajom)
• powiat Szalárd
• powiat Székelyhíd
• powiat Tenke
• powiat Vaskoh

Na terytorium komitatu leżał oprócz tego, nie będąc jego częścią, Nagyvárad jako miasto na prawie municypalnym.

Żupani komitatu Bihar

Przypisy

Bibliografia

• Hajdú-Moharos József: Partium, Nagyvárad 1997
• A Pallas nagy lexikona
• Magyar katolikus lexikon
• Erdély útikönyv, JEL-KÉP Bt.

Linki zewnętrzne

• Spis powszechny z 1880 r.

Literatura

• Borovszky Samu – Sziklay János: Magyarország vármegyéi és városai VI. Budapest: Országos Monografia Társaság. 1901.