Komitat Zemplén

Zemplén

komitat
Herb
Państwo	Węgry
Siedziba	Sátoraljaújhely
Data likwidacji	1918
Powierzchnia	6269,3 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	343 194
Plan
Położenie na mapie Królestwa Węgier
Portal Węgry

Zemplén (łac. Zemplinum lub comitatus Zempliniensis, niem. Semplin, Komitat Semplin lub Sempliner Gespanschaft, słow. Zemplín) – dawny komitat w północno-wschodniej części Królestwa Węgier (dzisiejsza wschodnia Słowacja i północno-wschodnie Węgry). Stolicą władz komitatu był do roku 1748 zamek Zemplín.

Węgierska ekspansja na teren dzisiejszego Zempléna następowała od południa, z doliny Cisy. Południowa i środkowa część wyodrębniła się w osobny komitat w 1018 roku, za panowania Stefana I. Północna granica komitatu z początkowej linii Latoricy przesuwała się na północ w miarę węgierskiej kolonizacji tych terenów, aż pod koniec XII wieku ustaliła się na najwyższym grzbiecie Karpat. Początkowo, w XIII i XIV wieku, komitat nosił nazwę „Potok” – od siedziby władz w Sárospatak (słow. Blatný Potok). Następną siedzibą żupana stał się zamek zempliński, a w późnym średniowieczu miasteczko Ziemno nad Bodrogiem. Pod koniec XIV wieku z komitatem zemplińskim połączył się istniejący do tej pory na południe od niego komitat Szerencs, który jeszcze do XVI wieku zachował pewną odrębność jako Dolny Zemplin. W XIII wieku w komitacie ukształtował się samorząd szlachecki. Władza i godność żupana spoczywała w rękach rodów Drugethów (w XVI i XVII wieku – niemal wyłącznie), Palóczych, Perényich i Rozgonyich.

Po upadku Węgier w XVI wieku Zemplin nie został zajęty przez Turków, znalazł się na wschodnich rubieżach ziem podległych Habsburgom. W latach 1538-1541, 1622-1629 i 1645-1648 Zemplén był włączony do Księstwa Siedmiogrodu. W XVI i XVII wieku ziemie Zempléna były polem walk powstań węgierskich przeciwko Habsburgom. W 1748 roku siedzibą władz komitatu stało się miasto Sátoraljaújhely. W 1910 roku komitat dzielił się na dziesięć powiatów i jedno miasto wydzielone Sátoraljaújhely.

Po powstaniu Czechosłowacji w 1918 roku północna część komitatu została do niej przyłączona i wkrótce utraciła samodzielność administracyjną, natomiast część południowa, pozostała w granicach Węgier, została połączona z węgierską częścią komitatu Abaúj-Torna i z komitatem Borsod w komitat Borsod-Abaúj-Zemplén. Komitat Zemplén był ponownie wyodrębniony w latach 1938-1945, po aneksji przez Węgry pasa ziem na południu i wschodzie Słowacji.

Na Słowacji potocznie używa się nazwy Zemplín na określenie tradycyjnego regionu obejmującego słowackie części dawnych komitatów Zemplén i Ung.