Komitet Słowiański w Polsce

Komitet Słowiański w Polsce – organizacja społeczno-polityczna powstała w 1945 roku[1], koncentrowała się na organizowaniu głównie działalności propagandowej, celem umacniania przyjaźni i ścisłego związku narodów słowiańskich z ZSRR[2][3]. Komitet Słowiański koordynował prace wszystkich Towarzystw Przyjaźni w Polsce, a ponadto współpracował dla realizacji swych zadań z innymi masowymi organizacjami społecznymi, jak związki zawodowe, organizacje młodzieżowe, Związek Nauczycielstwa Polskiego czy Liga Kobiet[4].

W okresie stalinizacji Polski był pierwszą instytucją pracująca nad pieriekowką (przekuwaniem dusz)[5] polskiej historii, będąc jednocześnie filią powołanego w sierpniu 1941 roku w Moskwie Komitetu Wszechsłowiańskiego z udziałem m.in. Aleksieja Tołstoja, Dmitrija Szostakowicza i Wandy Wasilewskiej, a pod przewodnictwem generała Aleksandra Siemionowicza Gundorowa (członek komisji Burdenki) oraz sekretarza generalnego tegoż Komitetu Walentina Władimirowicza Moczałowa[6]. W trakcie I Zjazdu Komitetu Wszechsłowiańskiego w Moskwie rzucono hasło „zespolenia się Słowian do walki z faszyzmem”[7][8]. Komitet, jak i jego propaganda wspólnoty słowiańskiej były w swojej istocie kamuflażem dla bolszewickiej koncepcji budowy europejskiej federacji komunistycznej[9].

W Polsce za centrum tego ruchu obrano Kraków. W Krakowie istniał utworzony jeszcze przed wojną ośrodek nauki o Słowiańszczyźnie skupiony w Instytucie Słowiańskim Uniwersytetu Jagielloń­skiego. Główną rolę wykreowania ruchu słowianofilskiego odegrali rektorzy i profesorowie krakowskich uczelni z Uniwersytetu Jagiellońskiego - prof. Tadeusz Lehr-Spławiński i Tadeusz Stanisław Grabowski oraz rektor Akademii Górniczej – prof. Walery Goetel[10].

We wrześniu 1946 zależność narodowych Komitetów Słowiańskich została wzmocniona ideologicznym nadzorem powołanego w Moskwie Instytutu Słowianoznawstwa Akademii Nauk ZSRR. Na czele Instytutu Słowianoznawstwa AN ZSRR stanęli ludzie bezpośrednio związani z Komitetem Wszechsłowiańskim, m.in. prof. Griekow i prof. Dierżawin (członek zał. K.W.), oni też poprzez Instytut kształtowali odtąd ideologię ruchu nowosłowiańskiego, nakreślając jego główne cele programowe. Właściwe zadaniom instytucje polskie, jak Instytut Badań Literackich PAN, Instytut Słowianoznawstwa PAN, czy IHKM PAN, nawiązywały ścisłą współpracę naukową na podstawie umów z delegaturami Instytutu Słowianoznawstwa AN ZSRR (następnie Instytutu Słowianoznawstwa i Bałkanistyki AN ZSRR)[11]. Bezpośrednią kontrolę partyjną nad poczynaniami nowo powołanej organizacji w Polsce stanowił udział pioniera Komitetu Wszechsłowiańskiego w Moskwie, członka KC PPR Edwarda Ochaba oraz innych wysokich rangą funkcjonariuszy aparatu PPR w tym Jakuba Bermana. Za kontakty z moskiewską centralą dyspozycyjną odpowiedzialna była Ambasada Polska w Moskwie, którą w okresie działalności Komitetu kierowali Stefan Jędrychowski, Zygmunt Modzelewski, Henryk Raabe, Henryk Wolpe oraz Marian Naszkowski[12].

Za datę zakończenia działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce przyjmuje się 3 sierpnia 1953 roku[13].

Władze Komitetu

Władzami KSwP były Walne Zjazdy Delegatów, Prezydium KSP, Komisja Rewizyjna oraz Sąd Organizacyjny. Ze strony PPR działania Komitetu Słowiańskiego w Polsce były nadzorowane przez Wydział Zagraniczny KC (WZ KC PZPR), oraz odpowiednie wydziały komitetów wojewódzkich tej partii w odniesieniu do oddziałów wojewódzkich Komitetu[14]. Organem prasowym Komitetu Słowiańskiego w Polsce był miesięcznik „Życie Słowiańskie”[15]. W skład kolegium redakcyjnego wchodzili Henryk Świątkowski, Jerzy Woźnicki i Kazimierz Dębnicki[16]

Historia

Zalecenia organizacyjne w lipcu 1945 roku dla utworzenia Komitetu Słowiańskiego w Polsce przedstawił w Krakowie gen. por. Gundorow. Wkrótce po jego wizycie, powołany został lokalny Komitet Słowiański. Na jego czele stanął prof. Tadeusz Stanisław Grabowski. Równocześnie w Warszawie rozpoczęły się prace nad powołaniem krajowego Komitetu Słowiańskiego. Pierwszą komisję organizacyjną KSwP tworzyli m.in. Władysław Kowalski, min. Henryk Świątkowski, Jan Wiktor, Wiesław Fijałkowski, prof. Jerzy Loth, prof. Stanisław Słoński, prof. Stanisław Pieńkowski, prof. Mieczysław Michałowicz, i płk Edward Ochab[17]. Komisja ta podjęła też decyzję o zwołaniu I Zjazdu Komitetu na 22 i 23 sierpnia 1945. Ostatecznie Komitet Słowiański w Polsce został powołany do życia w czasie trwania I Zjazdu w Warszawie na spotkaniu przedstawicieli świata nauki, oświaty i kultury, działaczy społecznych i politycznych[18]. Komitet został wpisany do Rejestru Stowarzyszeń i Związków na mocy decyzji Prezydenta m. st. Warszawy z dnia 30 stycznia 1946 pod Nr 46[19]

Członkowie Komitetu

Na szczeblu centralnym zaangażowani byli w prace Komitetu Słowiańskiego bezpośrednio m.in.[14]:

W trakcie swojej działalności w prace Komitetu zaangażowała się znaczna część znanych postaci nauki polskiej m.in. jako członkowie Komitetu[14][18]:

Krytyka

Oficjalna propagowana idea solidarności wszechsłowiańskiej rozmijała się z sytuacją polityczną w stosunkach między narodami. Na terenie Ukrainy i płd.-wsch. Polski trwały walki z ukraińskimi nacjonalistami, dążącymi do budowy niepodległej Ukrainy. W latach 1941 do 1947 miały również miejsce wysiedlenia i wymiany ludności polskiej z terenów zajętych przez ZSRR oraz ludności ukraińskiej i łemkowskiej w ramach Akcji Wisła. Zmuszano do wyjazdów autochtoniczną ludność z terenu Śląska, Pomorza, Warmii i Mazur. Krytycznie na temat działalności Komitetu wypowiadała się największa polonijna gazeta londyńska „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, określająca ruch słowiański w Polsce i jego działaczy mianem „piątej kolumny sowieckiej”. W kręgu polskiej opozycji politycznej najbardziej krytyczne stanowisko zajął Zygmunt Żuławski, w artykule pt. Nacjonalizm i rasizm w warszawskim wydaniu „Gazety Ludowej”, który ostrzegał przed słowiańskim rasizmem[21].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Komitet stanowił jeden z czynników, który obok instytucjonalnej współpracy rządów był inicjatorem i przyczynił się do kształtowania nowej polityki naukowej i kulturalnej wśród narodów słowiańskich” w : Otilda Wyszomirska-Kuźmińska. Więzi humanistów polskich i radzieckich: 1944-1980 1988 str. 15
  2. ↑ „Odrodzona Demokratyczna Polska, powróciwszy na odwieczne słowiańskie ziemie nad Odrą, Nysą i Bałtykiem, podjęła mozolne dzieło odbudowy zniszczonego kraju, świadoma swych obowiązków jako zachodni bastion Słowiańszczyzny od strony zawsze groźnej zaborczości niemieckiej. Pozdrawiam wszystkich Braci Słowian, zjednoczonych wczoraj w walce z faszyzmem, a dziś we wspólnej pracy nad stworzeniem trwałego pokoju” Bolesław Bierut, Kongres Słowiański w Belgradzie w: Życie słowiańskie t. 2
  3. ↑ „Etniczne państwo narodowe to takie którego podstawową częścią struktury jest naród etniczny. Państwo etniczne przywiązuje podstawowe znaczenie do wyposażenia kulturowego mieszańców i na tej podstawie wypracowuje poczucie łączności grupowej. Państwo staje się instrumentem działań grupy dominującej. Przeciwieństwem etnicznego państwa narodowego jest polityczne państwo narodowe.” w: Andrzej Sadowski. Narody polityczne a narody etniczne w warunkach Europy Środkowo-Wschodniej. 2015
  4. ↑ Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu LXXI, 1974, str. 58
  5. ↑ „Pieriekowka dusz i wykuwanie kadr. Jedno z najokrutniejszych doświadczeń Pawłowa: człowiek polewa psa wrzątkiem – pies wyje i ucieka. Człowiek woła psa – pies przychodzi – znów zostaje polany wrzątkiem, niemal złazi mu skóra. Ucieka. Lecz przeczołguje się na następnie wołanie. I tak aż do śmierci. Bo jest psem” w: Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, albo, Uśmiech Stalina 1995 str. 72
  6. ↑ Życie słowiańskie, 1947 t. 2 str. 81
  7. ↑ Paweł Skibiński, Tomasz Wiścicki. Polityka czy propaganda: PRL wobec historii, Muzeum Historii Polski - 2009 Strona 41
  8. ↑ Jego genezy należy bowiem dopatrywać się w sterowanej przez Wandę Wasilewską Sekcji Polskiej KW. Wasilewska jeszcze w toku obrad I Kongresu Wszechsłowiańskiego (11 VIII 1941 r.) „Rozgorzała straszliwa walka, walka o jakiej nie śniła jeszcze historia. Walka o świat. W tej walce muszą stanąć jak jeden wszystkie słowiańskie narody” w: Grzegorz Strauchold Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945-1957 2003
  9. ↑ Acta Universitatis Lodziensis: Folia historica, Wyd. 67-69 str. 175
  10. ↑ Wrocławski Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju.
  11. ↑ Kwartalnik historii kultury materialnej, Tom 3, 1955 str. 497
  12. ↑ Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej, t. 40, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2005, str. 304
  13. ↑ Pismo sekretarza generalnego Komitetu Słowiańskiego J. Woźnickiego do ZG TPPR z dnia VIII 1953 w: Maciej Olejniczak. Polsko-radzieckie kontakty kulturalne po II wojnie światowej: fakty-problemy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977 str. 169
  14. ↑ a b c d Rocznik. Akademia Rolnicza w Poznaniu LXXI 1974, z.3 str.55
  15. ↑ „Życie Słowiańskie, wydawany pod redakcją prof. dr Henryka Batowskiego od marca 1946 do 1953 miesięcznik poświęcony sprawom słowiańskim, organ Prezydium Komitetu Słowiańskiego w Polsce” w: Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-czechosłowackich, Tom 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985, str.15
  16. ↑ „[...] Adres Redakcji i Administracji: Warszawa, ul. Stalina 12.” w: Życie słowianskie t. 8, str. 52, 1953
  17. ↑ Acta Universitatis Lodziensis: Folia historica, Wyd. 69-71. 2000, str. 178
  18. ↑ a b c Sylwester Fertacz. Komitet Wszechsłowiański w Moskwie, 1941-1947, 1991, str. 99
  19. ↑ Wiesław Balcerak. Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1944-1949: dokumenty i materiały, PWN, 1984 str. 100
  20. ↑ W pierwszym składzie Komitetu Słowiańskiego w Polsce znaleźli się: prof. Henryk Batowski (I zastępca przewodniczącego Komitetu), prof. Józef Kostrzewski (II zastępca przewodniczącego), Władysław Kowalski (III zastępca) w: Acta Universitatis Lodziensis: Folia historica, 2000.
  21. ↑ „Dla świata jest rzeczą zupełnie obojętną, czy rasizm przejawi się w nienawiści do mitów, czy w pretensjach rasy germańskiej do panowania nad światem, czy wreszcie w apoteozowaniu rasy słowiańskiej i w jakiejś specyficznej solidarności narodów słowiańskich. Taki rasizm jest nie mniej zły»”Życie słowiańskie. 1947, t.2 str. 121