Komitet do Spraw Nauki i Postępu Technicznego

Komitet do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów – kolegialny naczelny organ administracji państwowej działający w Polsce w latach 1985–1991, mający na celu wspierać rozwój prac naukowych i przyspieszać wdrażanie postępu naukowo-technicznego. Aparatem wykonawczym Komitetu był funkcjonujący w tym samym okresie Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń. W 1991 r. w miejsce tych struktur utworzony został Komitet Badań Naukowych oraz obsługujący go Urząd Komitetu Badań Naukowych.

Utworzenie Komitetu

Komitet powołano na podstawie ustawy z 3 grudnia 1984 r. o utworzeniu Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów oraz Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń[1].

Zakres działania Komitetu

Komitet działał w zakresie programowania, organizowania, nadzorowania realizacji prac rozwojowych oraz badań naukowych służących bezpośrednio gospodarce narodowej i zapewniania efektywnego wykorzystywania osiągnięć naukowo-technicznych w praktyce gospodarczej. Komitet, we współdziałaniu z właściwymi organami, przygotowywał podstawowe założenia polityki naukowo-technicznej rządu.

Komitet, w zakresie realizacji polityki naukowo-technicznej państwa, koordynował działalność naczelnych i centralnych organów administracji państwowej. Komitet oddziaływał na programowanie badań i kształcenie wysoko kwalifikowanych kadr niezbędnych dla potrzeb gospodarki narodowej oraz inspiruje prace rozwojowe i wdrożeniowe.

Komitet w zakresie swego działania rozpatrywał i opiniował wnioski dotyczące założeń inwestycyjnych, stosowania instrumentów ekonomiczno-finansowych, zatrudnienia i płac, normalizacji, metrologii, wynalazczości i racjonalizacji, współpracy naukowo-technicznej z zagranicą oraz eksportu polskiej myśli naukowo-technicznej[1].

Szczegółowy zakres działania Komitetu

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 marca 1985 r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu działania Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów, jego Prezydium oraz Przewodniczącego Komitetu[2] do zakresu działania Komitetu należały w szczególności sprawy:

  • inicjowania, koordynowania i kontroli wdrażania i upowszechniania osiągnięć naukowo-badawczych w gospodarce narodowej,
  • inicjowania oraz opiniowania kierunków i zakresu badań podstawowych mających istotne znaczenie dla postępu naukowo-technicznego,
  • określania zasad tworzenia i znoszenia centralnych programów badawczych o podstawowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju,
  • inicjowania i opiniowania zasad finansowania prac rozwojowych i wdrożeniowych wykonywanych na rzecz gospodarki narodowej,
  • ustalania kierunków i instrumentów rozbudowy bazy materialnej służącej działalności badawczej oraz rozwojowej i wdrożeniowej dla potrzeb postępu naukowo-technicznego,
  • inspirowania rozwoju systemu informacji w zakresie nauki, techniki i informatyki,
  • dokonywania ocen dotyczących wykorzystania kadr naukowych, inżynieryjno-technicznych i innych, mających podstawowe znaczenie dla postępu naukowo-technicznego,
  • upowszechniania osiągnięć naukowo-technicznych oraz oddziaływania na rozwój kultury technicznej w społeczeństwie,
  • upowszechniania metod i technik służących poprawie efektywności postępu naukowo-technicznego, a w szczególności w zakresie realizacji polityki patentowej,
  • inicjowania, oceniania i koordynowania współpracy naukowo-technicznej z zagranicą, w tym polityki licencyjnej i postlicencyjnej oraz eksportu osiągnięć naukowo-technicznych.

Do zakresu działania Komitetu należy ponadto inicjowanie i opracowywanie projektów aktów prawnych regulujących zasady działania i rozwoju placówek naukowo-badawczych oraz naukowo-technicznych, z wyłączeniem szkół wyższych i jednostek organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk.

Skład Komitetu

Zgodnie z ustawą powołującą Komitet w jego skład wchodzili:

  • Przewodniczący,
  • zastępcy Przewodniczącego,
  • Sekretarz (wprowadzony ustawą z 27 kwietnia 1989 r.[3]),
  • członkowie.

Przewodniczącym Komitetu był Prezes Rady Ministrów lub wyznaczony przez niego Wiceprezes Rady Ministrów, a od 28 kwietnia 1989 r. Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń (wprowadzony ustawą z 27 kwietnia 1989 r.[3]).

Zastępcami Przewodniczącego byli:

  • Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń jako I Zastępca Przewodniczącego, jeżeli nie pełnił funkcji Przewodniczącego,
  • Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a od 24 października 1987 r. Minister Edukacji Narodowej (wprowadzony ustawą z 23 października 1987 r.[4]),
  • Minister Przemysłu (wprowadzony ustawą z 23 października 1987 r.[4]),
  • Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów (do czasu zniesienia Komisji 1 stycznia 1989 r.[5]),
  • Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk.

Prezydium Komitetu

W skład Prezydium Komitetu wchodzili początkowo Przewodniczący Komitetu i zastępcy Przewodniczącego Komitetu[1], a od 28 kwietnia 1989 r. również powołani przez Prezesa Rady Ministrów – Sekretarz Komitetu oraz członkowie Komitetu w liczbie nie większej od sześciu, w tym Minister-Kierownik Centralnego Urzędu Planowania, przedstawiciel Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz przedstawiciel Naczelnej Organizacji Technicznej[3].

Członkowie Komitetu

Członkami Komitetu były osoby powoływane przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek Prezydium Komitetu, spośród członków Rady Ministrów, kierowników urzędów centralnych, działaczy gospodarczych i społecznych, przedstawicieli nauki i techniki oraz organizacji naukowo-technicznych. W skład Komitetu wchodził również przedstawiciel Komitetu Obrony Kraju[1].

Kierowanie Komitetem

Przewodniczący Komitetu kierował pracami Komitetu i jego Prezydium oraz reprezentował Komitet na zewnątrz. Przewodniczący Komitetu, na podstawie ustaw i w celu ich wykonania, wydawał rozporządzenia i zarządzenia oraz wykonywał w zakresie objętym ustawą, inne zadania nie zastrzeżone dla Komitetu i jego Prezydium.

Przewodniczący Komitetu w zakresie swojej właściwości:

  • współdziałał z naczelnymi i centralnymi organami administracji państwowej oraz Polską Akademią Nauk,
  • współdziałał ze stowarzyszeniami naukowymi i naukowo-technicznymi oraz przedstawicielstwami środowisk społecznych,
  • zapewniał opracowywanie ekspertyz, ocen i wniosków dotyczących stanu nauki, techniki i postępu naukowo-technicznego[1].

Zadania Prezydium Komitetu

Prezydium Komitetu:

  • określało potrzeby w zakresie przygotowywania prognoz i ekspertyz dotyczących stanu nauki, techniki, wykorzystania kadr i upowszechniania postępu naukowo-technicznego,
  • tworzyło i znosiło centralne programy badawcze o podstawowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, po zasięgnięciu opinii Komitetu,
  • dokonywało podziału wyodrębnionych centralnie środków finansowych przeznaczonych na działalność naukowo-badawczą oraz wdrożeniową,
  • ustalało zasady zawierania porozumień i umów przez naczelne i centralne organy administracji państwowej z organizacjami badawczymi, szkołami wyższymi, przedsiębiorstwami państwowymi i innymi jednostkami gospodarki uspołecznionej i jednostkami gospodarki nie uspołecznionej oraz wzajemnie między nimi w sprawach realizacji programów i tematów prac badawczych i rozwojowych, wdrażania i upowszechniania postępu naukowo-technicznego,
  • tworzyło warunki aktywizacji twórców nauki i postępu naukowo-technicznego oraz wykorzystywania w praktyce ich osiągnięć,
  • przyznawało nagrody za szczególne osiągnięcia w dziedzinie nauki i postępu naukowo-technicznego, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,
  • przedstawiało na kolejnych posiedzeniach plenarnych Komitetu informacje o decyzjach Przewodniczącego i Prezydium Komitetu[1].

Zadania Komitetu na posiedzeniach plenarnych

Komitet na posiedzeniach plenarnych:

  • rozpatrywał założenia polityki naukowo-technicznej państwa,
  • rozpatrywał główne kierunki postępu naukowo-technicznego,
  • opiniował zasady doskonalenia kadr technicznych,
  • opiniował prognozy, projekty programów i planów dotyczących rozwoju nauki techniki i działalności ogólnotechnicznej, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb gospodarki narodowej,
  • oceniał wyniki realizacji programów badawczych i rozwojowych oraz działalność wdrożeniową.
  • rozpatrywał inne sprawy dotyczące postępu naukowo-technicznego i wdrożeń, a w szczególności projekty opracowywane przez Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń[1].

Zniesienie Komitetu

Komitet do Spraw Nauki i Postępu Technicznego zniesiono na podstawie ustawy z 12 stycznia 1991 r. o Komitecie Badań Naukowych[6].

Kierownictwo Komitetu

Przewodniczący Komitetu:

  • Zbigniew Szałajda (28 grudnia 1984 r. – 14 października 1988 r.), Wiceprezes Rady Ministrów
  • Mieczysław Rakowski (14 października 1988 r. – 2 sierpnia 1989 r.), Prezes Rady Ministrów
  • Jan Janowski (12 września 1989 r. – 12 stycznia 1991 r.), Wiceprezes Rady Ministrów, Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń

I Zastępcy Przewodniczącego Komitetu:

  • Konrad Tott (28 grudnia 1984 r. – 14 października 1988 r.), Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń
  • Zbigniew Grabowski (14 października 1988 r. – 12 września 1989 r.), Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń

Zastępcy Przewodniczącego Komitetu:

  • Edward Łukosz (1 stycznia 1985 r. – 22 listopada 1986 r.), Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów
  • Benon Miśkiewicz (1 stycznia 1985 r. – 24 października 1987 r.), Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
  • Zdzisław Kaczmarek (1 stycznia 1985 r. – 17 listopada 1988 r.), Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk
  • Józef Zajchowski (22 listopada 1986 r. – 1 stycznia 1989 r.), Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów
  • Henryk Bednarski (24 października 1987 r. – 14 października 1988 r.), Minister Edukacji Narodowej
  • Jerzy Bilip (24 października 1987 r. – 14 października 1988 r.), Minister Przemysłu
  • Jacek Fisiak (14 października 1988 r. – 12 września 1989 r.), Minister Edukacji Narodowej
  • Mieczysław Wilczek (14 października 1988 r. – 12 września 1989 r.), Minister Przemysłu
  • Roman Ney (17 listopada 1988 r. – styczeń 1990 r.), Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk
  • Henryk Samsonowicz (12 września 1989 r. – 12 stycznia 1991 r.), Minister Edukacji Narodowej
  • Tadeusz Syryjczyk (12 września 1989 r. – 12 stycznia 1991 r.), Minister Przemysłu
  • Leszek Kuźnicki (styczeń 1990 r. – marzec 1991 r.), Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk
  • Robert Głębocki (12 stycznia 1991 r. – marzec 1991 r.), Minister Edukacji Narodowej
  • Andrzej Zawiślak (12 stycznia 1991 r. – marzec 1991 r.), Minister Przemysłu[7]

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Dz.U. z 1984 r. nr 55, poz. 280
  2. ↑ Dz.U. z 1985 r. nr 21, poz. 92
  3. ↑ a b c Dz.U. z 1989 r. nr 25, poz. 135
  4. ↑ a b Dz.U. z 1987 r. nr 33, poz. 180
  5. ↑ Dz.U. z 1988 r. nr 41, poz. 327
  6. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 8, poz. 28
  7. ↑ Listę członków kierownictwa Komitetu oraz daty pełnienia przez nich funkcji opracowano na podstawie następujących publikacji: Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991, s. 149, 154–161, 215 oraz Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny. Struktury i ludzie, część 1–2, Warszawa 2022, s. 222, 237, 257, 266, 1039.


Bibliografia

  • Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny. Struktury i ludzie, część 1–2, Warszawa 2022
  • Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991