Komorowice (Bielsko-Biała)

Komorowice
Dzielnica Bielska-Białej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Bielsko-Biała

Data założenia

koniec XIII w.

W granicach Bielska-Białej

1977

Powierzchnia

15,305 km²

Populacja (2007)
• liczba ludności


10 112

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-346

Tablice rejestracyjne

SB

Położenie na mapie Bielska-Białej
Położenie na mapie
49°51′16″N 19°02′26″E/49,854444 19,040556
Portal Polska

Komorowice (niem. pierwotnie Mückendorf, później Batzdorf) – wysunięta najbardziej na północ część Bielska-Białej, położona w dolinie rzeki Białej.

Pod koniec XIII w. (według tradycji w 1293) założone zostały w tym miejscu dwie wsie: jedna pod nazwą Bertoldowice, później też Biertułtowice, a druga pod nazwą Mückendorf. Te dwie wsie w dużej mierze zrosły się, ale zostały w 1457 rozdzielone granicą habsbursko-polską na rzece Białej. Nazwa Mückendorf została spolonizowana jako Komarowice (Mücke – komar), a w XVI wieku pojawiła się niemiecka nazwa Batzdorf, wywodząca się z dawnej ale zanikający nazwy Biertułtowic, której jako polski odpowiednik również utrwaliła się nazwa Komorowice. Nazwy te były często stosowane zamiennie po obu stronach granicy. W 1955 doszło do połączenia wsi K. Niemieckie, potem Śląskie i K. Polskie, potem Krakowskie, w jedną będącą w latach 19731976 siedzibą gminy Komorowice, a w 1977 wcieloną do Bielska-Białej.

Od 2002 r. obszar dzielnicy wchodzi w skład dwóch osiedli (jednostek pomocniczych gminy): część lewobrzeżna – Komorowice Śląskie, część prawobrzeżna – Komorowice Krakowskie.

Jest to dzielnica o funkcji przede wszystkim mieszkalnej i przemysłowej.

Położenie

Komorowice leżą w północnej części Bielska-Białej, po obu stronach rzeki Białej. Lewobrzeżne Komorowice Śląskie historycznie należą do Śląska Cieszyńskiego, natomiast prawobrzeżne Komorowice Krakowskie do Małopolski, a ściślej ziemi krakowskiej.

Pod względem geograficznym znajdują się na Pogórzu Śląskim, które jest częścią Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Obszar dzielnicy wchodzi w skład Działu Bielskiego (część lewobrzeżna) i Działu Pisarzowickiego (część prawobrzeżna) – mikroregionów Pogórza Śląskiego[1].

Współrzędne geograficzne dla centrum Komorowic[2] wynoszą 49° 51′ 16″ szer. geogr. płn. i 19° 02′ 26″ dł. geogr. wsch.

Granice dzielnicy wyznaczają:

  • od północy i północnego zachodu – dzisiejsza granica miasta
  • od południowego zachodu – droga ekspresowa S1, ul. Warszawska (DW 942)
  • od południa – linie kolejowe: nr 190 i nr 117, rzeka Biała, ul. Daszyńskiego, ul. Niepodległości (DK 52)
  • od wschodu – potok Kromparek.

Komorowice od północy graniczą z miastem Czechowice-Dziedzice i Bestwiną, od zachodu ze wsią Mazańcowice i dzielnicą Stare Bielsko, a od południa i wschodu z Dolnym Przedmieściem, Obszarami i Hałcnowem – również dzielnicami Bielska-Białej.

Rozciągłość dzielnicy w kierunku równoleżnikowym wynosi 4,2 km, a południkowym 5,2 km.

W Komorowicach znajduje się najniższy punkt Bielska-Białej. Są nim Stawy Komorowickie położone na wysokości 262 m n.p.m.[3]

Odległość w linii prostej z Komorowic do ścisłego centrum miasta[4] wynosi ok. 3,7 km.

Komorowice jako osiedle

Podział administracyjny Bielska-Białej. Komorowice Śląskie zaznaczone u góry na zielono, Krakowskie na niebiesko

Obszar dzielnicy wchodzi w skład dwóch osiedlijednostek pomocniczych gminy Bielsko-Biała, powołanych w 2002 r. Część lewobrzeżna to osiedle Komorowice Śląskie, a część prawobrzeżna – Komorowice Krakowskie.

Osiedle Komorowice Śląskie ma powierzchnię 5,699 km², liczba ludności wynosi 2,3 tys. osób[5]. Graniczy na północy z Czechowicami-Dziedzicami, na zachodzie z sołectwem Mazańcowice i osiedlem Stare Bielsko, na południu z osiedlem Dolne Przedmieście, a na wschodzie z Komorowicami Krakowskimi. Jest to najmniejsze pod względem ludności bielskie osiedle[5]. Siedziba rady osiedla mieści się przy ul. Katowickiej 65. Jej przewodniczącym jest Rymwid Mikulski[6].

Osiedle Komorowice Krakowskie ma powierzchnię 9,615 km², liczba ludności wynosi 7,7 tys. osób[5]. Graniczy na północy z Bestwiną, na wschodzie i południu z osiedlami Hałcnów i Obszary, a na zachodzie z Komorowicami Śląskimi i miastem Czechowice-Dziedzice. Siedziba rady osiedla mieści się przy ul. Olimpijskiej 16. Jej przewodniczącym jest Leszek Wieczorek[7].

Granice administracyjnych osiedli niemal w całości pokrywają się z historycznymi granicami dzielnicy.

Środowisko naturalne

Zbiorniki i cieki wodne

Widok z lotu ptaka na rzekę Białą w południowej części Komorowic
Potok Kromparek

Główną rzeką przepływającą przez dzielnicę jest Biała, prawy dopływ Wisły o długości 28,6 km, biorący źródła na stoku Klimczoka w Bystrej. Stanowi historyczną granicę między Śląskiem a Małopolską. Na przestrzeni lat była granicą państw, diecezji, województw i prowincji. Od 1457 aż do 1954 r. rozgraniczała Komorowice Niemieckie (Śląskie) od Polskich (Krakowskich).

Prawym dopływem Białej jest potok Kromparek. Bierze on źródła w tzw. Parku Rosta (niewielkim lesie między Obszarami a Hałcnowską Kępą), następnie płynie u podnóża wzgórza Bark, rozgraniczając Komorowice i Hałcnów, i wpada do Białej w północnej części dzielnicy, w pobliżu Stawów Komorowickich.

Przez północno-zachodni kraniec Komorowic Śląskich przepływa potok Świerkówka, biorący źródła we wsi Mazańcowice i wpadający do Białej w Czechowicach-Dziedzicach.

W Komorowicach jest także wiele bezimiennych strumieni, będących w większości dopływami Kromparku.

Największym skupiskiem stawów są Stawy Komorowickie – zespół osiemnastu zbiorników hodowlanych (z tego cztery poza granicami miasta) nad rzeką Białą, będących także miejscem gniazdowania ptaków wodnych oraz rozrodu płazów. Położone są na wysokości 262 m n.p.m. (najniższy punkt Bielska-Białej)[3][8].

Pozostałe zespoły stawów to: Stawy Barkowskie (cztery zbiorniki) i Stawy Nyczowe (dwa zbiorniki) nad Kromparkiem, w zachodniej części dzielnicy, a także osiem niewielkich wodozbiorów nad Świerkówką, na północno-zachodnim krańcu Komorowic Śląskich (przy granicy miasta).

Fauna i flora

Komorowice są dzielnicą dość silnie zurbanizowaną i uprzemysłowioną, a przez to w dużej mierze pozbawioną cennych przyrodniczo obszarów. Naturalny ekosystem zachował się jedynie we wschodniej części Komorowic Krakowskich, na wzgórzu Bark (333 m n.p.m.)[9], którego jednak tylko niewielka część (nad potokiem Kromparek) wchodzi w skład dzielnicy (pozostała należy do Hałcnowa).

Teren ten wyróżnia się rolniczo-leśnym krajobrazem oraz dobrze zachowanymi i zróżnicowanymi zbiorowiskami roślinnymi zarówno leśnymi, jak i nieleśnymi[9]. Występuje tutaj łęg jesionowo-olszowy, nadrzeczna olszyna górska, grąd subkontynentalny, buczyna kwaśna (górska i niżowa) oraz żyzna buczyna karpacka. Nie brakuje drzew o wymiarach pomnikowych. Z flory roślin naczyniowych w komorowickiej części wzgórza dominują różne gatunki storczyków (głównie kukułka szerokolistna). Na groblach Stawów Nyczowych znajduje się także największe w Bielsku-Białej stanowisko skrzypu olbrzymiego. Duże ssaki w barkowskich lasach najliczniej reprezentuje sarna[9].

W planach jest utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Bark obejmującego większą część wzgórza[9].

Stawy Komorowickie są nie tylko zbiornikami hodowlanymi, ale także miejscem gniazdowania wielu gatunków ptaków wodnych oraz rozrodu płazów (żaby, ropuchy, traszki, rzekotki, kumaki i grzebiuszki). Otacza je roślinność szuwarowa[3][8].

Historia

Historia wsi

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Bertoltowitz[10][11][12][13]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową), za inicjatora której w tej jego części uważa się księcia Mieszka. Według tradycji jeden z niemieckich kolonistów, Bertold, w 1293 r. założył nową osadę – Villa Bertholdi, po niemiecku zwaną Bertholdsdorf[14]. Z czasem upowszechniła się jej polska nazwa – Biertułtowice, obok której funkcjonowała nazwa Komorowice, która w XV w. zaczęła wypierać tę pierwotną.

Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, obejmującego również kasztelanię oświęcimską. Po śmierci Mieszka w 1315 lub 1316 nastąpił podział księstwa na cieszyńskie i oświęcimskie a nowa granica została ustanowiona na rzece białej dzieląc Komorowice.

Wieś położona na prawym brzegu Białej została wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą villa Bertholdi[15].

W 1327 oba księstwa zostały lennem Królestwa Czech. W 1457 księstwo oświęcimskie zostało wykupione przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka. W towarzyszącym temu dokumencie sprzedaży księstwa Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 pośród miejscowości na jego terenie wymienione zostały zarówno Byertholtowicze jak i Komorowicze[16]. Na rzece Białej ustanowiono nową granicę między Polską a Czechami. Komorowice uległy wówczas podziałowi. Z czasem lewobrzeżna (czeska) część wsi została nazwana Komorowicami Niemieckimi (zdecydowaną większość jej mieszkańców stanowili wówczas Niemcy, była częścią bielsko-bialskiej wyspy językowej), a prawobrzeżna (polska) Komorowicami Polskimi.

W 1471 r. Komorowice Polskie stały się, z nadania Kazimierza Jagiellończyka, własnością magnackiej rodziny Komorowskich z Żywca, którzy ufundowali we wsi zbór kalwiński (zlikwidowany w 1658[10]). W 1493 r. erygowano parafię w Komorowicach Polskich, w której skład, poza jej siedzibą, weszła także wieś Hałcnów, część Bestwiny, a także leżące po drugiej stronie granicy państwowej: Komorowice Niemieckie i częściowo Czechowice[14]. W centrum wsi wybudowano w stylu śląsko-małopolskim drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela[10].

Od końca XVI w. właścicielami Komorowic Polskich byli Hałcnowscy, następnie Drohojowscy herbu Korczak, a w XVIII w. Małachowscy i Starowiejscy. Z kolei Komorowice Niemieckie weszły w 1572 r. w skład bielskiego wolnego państwa stanowego, przekształconego w 1754 r. w księstwo. Od 1742 r. państwo bielskie, a więc także Komorowice Niemieckie, należało do nowo utworzonej austriackiej prowincji – Śląska Austriackiego, natomiast prawobrzeżna część wsi w wyniku I rozbioru Polski stała się w 1772 r. częścią Galicji.

Mückendorf/Komorowice i Batzdorf/Komorowice na mapie z 1763, kiedy lewy brzeg rzeki Białej znajdował się w Monarchii Habsburgów, a prawy w Polsce

W XVI w. we wschodniej części Komorowic Polskich powstał przysiółek o nazwie Bark (niemieckojęzycznego pochodzenia), w którym rozwinęła się gospodarka rybna, będąca ważnym źródłem dochodów mieszkańców wsi aż do XX stulecia (pozostałością są Stawy Barkowskie)[10]. W 1789 r. Bark stał się samodzielną gminą wiejską, którą zlikwidowano w 1918 r., dzieląc ją pomiędzy Komorowice Krakowskie i Hałcnów.

Mapa Komorowic z ok. 1860 r.

W 1822 r. Komorowice Polskie zakupił arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, który utworzył we wsi rozległy folwark. Mniejszy folwark założyli także Sułkowscy herbu Sulima na zachód od Komorowic Niemieckich, którego zabudowania, w przeciwieństwie do folwarku Habsburgów, nie zachowały się do czasów współczesnych. W miejscowości znajdowały się wówczas również liczne młyny zbożowe, które usunięto w II poł. XX w.[10]

W latach 30. XIX wieku w Komorowicach, podobnie jak i w innych miejscowościach okręgu bielsko-bialskiego, zaczęły się lokować pierwsze zakłady przemysłowe, z których największym stała się pod koniec wieku fabryka zapałek[10].

Od 1849 r., kiedy przeprowadzono w Austrii reformę administracji, likwidując stare struktury feudalne (m.in. księstwo bielskie), Komorowice Niemieckie weszły w skład powiatu bielskiego (niem. Bezirk Bielitz), natomiast Komorowice Polskie należały od 1855 r. do nowo utworzonego powiatu bialskiego, będącego do 1867 r. częścią obwodu wadowickiego.

W 1855 r. zostało zbudowane odgałęzienie C.K. Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda z Dziedzic do Bielska przez Komorowice Niemieckie, dzięki czemu uzyskały one bezpośrednie połączenie z Wiedniem i Krakowem. Stacja kolejowa powstała w północnej części wsi.

Podczas wojny siedmiotygodniowej w 1866 r. Komorowice, podobnie jak Bielsko i inne sąsiednie miejscowości, było okupowane przez Prusaków. Przydrożny krzyż koło mostu na Krzywej w południowej części dzielnicy upamiętnia stoczoną tu potyczkę między wojskami austriackimi a pruskimi[10].

Według austriackiego spisu ludności z 1900 Komorowice miały łączną powierzchnię 1531 hektarów zamieszkałą przez 3263 osób w 285 budynkach, a z tego w Komorowicach (Krakowskich) leżących w prowincji Galicja i powiecie Biała 2737 osób (w tym 465 w przysiółku Bark) w 231 budynkach (w tym 41 w przysiółku Bark) na obszarze 1109 hektarów (gęstość zaludnienia 246,8 os./km²), z czego 2661 było katolikami, 73 (2,7%) wyznawcami judaizmu a 3 innej religii lub wyznania, 2615 (95,5%) polsko-, 110 (4%) niemieckojęzycznimi a 1 osoba posługiwała się innym językiem[17]. Zaś w Komorowicach Niemieckich w 54 budynkach na obszarze 422 hektarów mieszkało 526 (gęstość zaludnienia 124,6 os./km²), z czego 272 (51,7%) było katolikami, 249 (47,3%) ewangelikami a 5 (1%) żydami, 262 (49,8%) polsko-, 257 (48,9%) niemiecko- a 1 czeskojęzycznymi[18]. Do 1910 liczba budynków w Komorowicach Niemieckich wzrosła do 57 a mieszkańców do 656, z czego 655 zameldowanych było na stałe, 460 (70,1%) było katolikami, 195 (29,7%) ewangelikami a 1 innej religii lub wyznania, 494 (75,3%) niemiecko- a 161 (24,5%) polskojęzycznymi[19]. W pierwszym Powszechnym Spisie Ludności w II Rzeczypospolitej Komorowice (Śląskie) miały 721 mieszkańców z czego Polacy stanowili 82,8% a Niemcy – 17,2%[20], z kolei Komorowice (Krakowskie) miały 3273 mieszkańców z czego 98,6% stanowili Polacy[21].

Z racji mieszanego składu ludności Komorowice Niemieckie stały się w XIX w. areną konfliktów na tle narodowościowym, powszechnych wówczas na całym Śląsku Cieszyńskim. Całkiem odmienna sytuacja miała miejsce w prawobrzeżnej części wsi, zamieszkanej prawie wyłącznie przez Polaków, w której aktywnie działały liczne polskie organizacje zarówno chrześcijańskie (skupione wokół ks. S. Stojałowskiego), jak i socjalistyczne. W 1909 r. zostało tu także założone gniazdo Sokoła, a w 1914 r. grupa komorowiczan wstąpiła do Legionów Polskich[10].

W 1918 r. Komorowice Polskie znalazły się w granicach państwa polskiego, wchodząc w skład województwa krakowskiego. O przynależności państwowej Komorowic Niemieckich, i całego Śląska Cieszyńskiego, miał z kolei zdecydować plebiscyt. Nie doszedł on jednak do skutku, a w wyniku decyzji Rady Ambasadorów z lipca 1920 r. wschodnia część regionu, wraz z Komorowicami, przypadła Polsce i stała się w 1922 r. częścią województwa śląskiego.

Jednocześnie zmianie uległy nazwy obu wsi – Komorowice Polskie przemianowano na Komorowice Krakowskie, a Komorowice Niemieckie na Śląskie[10].

W latach 20. XX w. rozparcelowano folwark Habsburgów, obejmujący znaczną część Komorowic Krakowskich, po którym jedyną pozostałością są dziś dwa parterowe budynki przy pl. J. Niemczyka[10].

Stary i nowy kościół w Komorowicach. Zdjęcie z okresu międzywojennego.

W okresie międzywojennym w obu częściach Komorowic powstało kilka budynków użyteczności publicznej, m.in. dom kultury w Komorowicach Krakowskich (1919), szkoła w Komorowicach Śląskich (1922), dziś Gimnazjum nr 14) i nowa szkoła w Komorowicach Krakowskich ([937–1946, dziś SP 29).

W 1921 r. przystąpiono także do budowy nowego kościoła parafialnego. Świątynia stanęła w sąsiedztwie starego, XVI-wiecznego kościoła. Budowa trwała dziesięć lat, natomiast zabytek przeniesiono w 1949 r. do Woli Justowskiej, dzielnicy Krakowa, gdzie został postawiony na terenie przeznaczonym przez władze wojewódzkie na, nigdy nie utworzone, Muzeum Budownictwa Drewnianego „Skansen” jako eksponat, ale równocześnie kościół parafialny miejscowej parafii[22]. Cenny obiekt spłonął w 2002 r.

W czasie aneksji Górnego Śląska przez III Rzeszę we wrześniu 1939 r. obszar powiatu bielskiego (Landkreis Bielitz), do którego należały Komorowice Śląskie, włączono w skład III Rzeszy (prowincja górnośląska), powiększając go jednocześnie o część powiatu bialskiego, którego częścią były Komorowice Krakowskie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej w lutym 1945 r. i ustanowieniu tymczasowej administracji, powiat bielski powrócił do przedwojennych granic i wszedł w skład województwa śląskiego, natomiast powiat bialski, również w przedwojennych granicach, powrócił do województwa krakowskiego.

W okresie II wojny światowej komorowicki kościół stał się ostoją polskości na tych terenach, ponieważ władze niemieckie zezwoliły na odprawianie mszy i nabożeństw w języku polskim. W lutym 1945 r. Komorowice były miejscowością przyfrontową, a na wieży nowego kościoła Niemcy urządzili punkt obserwacyjny. Podczas ostrzału artyleryjskiego świątynia uległa poważnym uszkodzeniom, wkrótce po wojnie została jednak odbudowana[14].

Na wiosnę 1945 r. na terenie dzisiejszego Bielska-Białej swoją działalność rozpoczęło podziemie antykomunistyczne. Już w marcu w Mikuszowicach, Hałcnowie oraz Komorowicach rozpoczęły działalność małe oddziały poakowskie identyfikowane z ruchem oporu Armii Krajowej, które jednak nie działały na tym terenie zbyt długo. Działalność na większą skalę rozpoczęły oddziały Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ). Komorowice stały się jedną z głównych baz rekrutacyjnych oddziału „Bartka”, którego dowódcą był Henryk Flame. 13 lutego 1946 r. oddział NSZ zamordował w Komorowicach Śląskich funkcjonariusza MO A. Stasickiego, co było jedną z przyczyn utworzenia w Bielsku oddziału ORMO. 25 maja tego samego roku Urząd Bezpieczeństwa urządził w Komorowicach Śląskich zasadzkę na oddział „Burza”. Działalność podziemia zakończyła się na przełomie 1947 i 1948 r.[23]

W 1950 r., wraz z połączeniem Bielska i Białej Krakowskiej w jedno miasto, powiat bialski został zniesiony, a jego zachodnia część (w tym Komorowice Krakowskie) włączona do powiatu bielskiego. W 1954 r., kiedy zlikwidowano gminy i wprowadzono w ich miejsce gromady, zarówno Komorowice Śląskie, jak i Krakowskie weszły w skład gromady Komorowice. Podczas kolejnej reformy administracyjnej w 1973 r. utworzono gminę Komorowice, w której skład weszły gromady Komorowice i Hałcnów. Od 1975 r. gmina należała do województwa bielskiego.

W 1971 r. w południowej części Komorowic, przy granicy z Bielskiem-Białą, rozpoczęto budowę Fabryki Samochodów Małolitrażowych (FSM). Fabryka, w której wyprodukowano kilka milionów sztuk samochodów (m.in. Fiat 126p), była wówczas największym zakładem przemysłowym w regionie. Wraz z budową fabryki powstały stacje kolejowe Bielsko-Biała Północ i Bielsko-Biała Zachód, a także nowy układ komunikacyjny południowej części dzielnicy (ul. Grażyńskiego[24] i Kwiatkowskiego[25]). 28 maja 1992 r. 90% akcji firmy przejął Fiat Auto, rok później zmieniając nazwę na Fiat Auto Poland.

W latach 70. XX w. Komorowice przecięły nowe drogi szybkiego ruchu. Wybudowano trasę z Katowic do Cieszyna (dziś DK 1 i S1) oraz trzyipółkilometrowy odcinek niedokończonej północnej obwodnicy miasta (ul. Niepodległości, DK 52), a także nową drogę wyjazdową z Bielska-Białej w kierunku Katowic (ul. Warszawska[26]), co odciążyło starą drogę biegnącą ul. Węglową i Katowicką. Drogi te krzyżują się na wybudowanym wtedy węźle drogowym Bielsko-Biała–Komorowice, znajdującym się w południowo-zachodniej części Komorowic Śląskich.

Historia dzielnicy

Widok na współczesną część Komorowic – zakłady Fiata, ul. Warszawska i Niepodległości, hipermarkety, a w drugim planie os. Komorowickie

1 stycznia 1977 r. obszar gminy Komorowice (Komorowice i Hałcnów) został włączony w granice administracyjne Bielska-Białej[27].

Lata 70. i 80. XX w. to okres intensywnej urbanizacji i industrializacji północnej dzielnicy miasta. W Komorowicach Śląskich powstał szereg nowoczesnych zakładów przemysłowych (głównie przy ul. Konwojowej, Grażyńskiego i Kwiatkowskiego[28]), przy ul. Bestwińskiej oczyszczalnia ścieków, a w centrum Komorowic Krakowskich wielkopłytowe osiedle mieszkaniowe (osiedle Komorowickie). W zachodniej części Komorowic Śląskich, w rejonie d. folwarku Sułkowskich, oraz w Komorowicach Krakowskich, na wschodnim stoku wzgórza Bark, zaczęły także powstawać osiedla domów jednorodzinnych (pierwsze z nich zwane jest os. Mekkiego).

W 2000 r. w Bielsku-Białej utworzono podstrefę Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w której skład weszły cztery obszary na terenie miasta, m.in. obszar Fiat Auto Poland S.A. (w 2000 r.), obejmujący budynki i hale produkcyjne należące do Fiat Auto Poland S.A., oraz obszar Komorowice Krakowskie (w 2005 r.) położony w północnej części dzielnicy, między oczyszczalnią ścieków a Stawami Komorowickimi[29].

W 2002 r. przy ul. Warszawskiej, w sąsiedztwie węzła drogowego Bielsko-Biała – Komorowice powstały dwa hipermarkety: Tesco (przebudowany w 2008 r. na centrum handlowe Pasaż Tesco) oraz Castorama. Wcześniej, bo od końca lat 90., w Komorowicach istniały supermarkety Spar (dziś Intermarché) przy ul. Olimpijskiej i Biedronka na os. Komorowickim. W planach jest budowa parku handlowego Koniczynka, położonego naprzeciw Pasażu Tesco[30].

W 2002 r. wprowadzono także nowy podział administracyjny Bielska-Białej. Miasto zostało podzielone na trzydzieści osiedlijednostek pomocniczych gminy. Komorowice weszły w skład dwóch osiedli: część lewobrzeżna do Komorowic Śląskich, a prawobrzeżna do Komorowic Krakowskich.

Boom budowlany w pierwszej dekadzie XXI wieku doprowadził do powstania dwóch osiedli willowych – Nowe Domy na północno-zachodnim krańcu Komorowic Śląskich i nienazwanego, położonego na stoku wzgórza Bark.

W 2005 r. zakończono przebudowę, przebiegającego od węzła Komorowice w kierunku Cieszyna, odcinka DK 1 do parametrów drogi ekspresowej, oddając do użytku drogę ekspresową S1, docelowo łączącą Cieszyn z Pyrzowicami. W październiku 2008 r. rozpoczęto budowę odcinka drogi ekspresowej S69 o długości 9,1 km, stanowiącego północno-wschodnią obwodnicę Bielska-Białej. Jej częścią będzie przebudowana ul. Niepodległości[31].

W lipcu 2008 r. wyburzono tzw. „szkieletora”, czyli niedokończoną konstrukcję 64-metrowego biurowca FSM, którego budowę przerwano w latach 80 XX w.

Zabytki

Kościół św. Jana Chrzciciela

Na terenie Komorowic znajdują się następujące zabytki nierejestrowane (nie znajdujące się w rejestrze NID)[10]:

  • Kościół św. Jana Chrzciciela – katolicki kościół parafialny zbudowany w latach 19211931 w stylu neogotycko-modernistycznym według projektu Emanuela Rosta jun.; jego architektura wzorowana jest na bielskiej katedrze; usytuowany jest w centrum Komorowic Krakowskich, przy ul. św. Jana Chrzciciela, w miejscu drewnianej świątyni z XVI w., po której pozostałością jest późnogotycki obraz w ołtarzu głównym; w sąsiedztwie znajduje się cmentarz parafialny
  • Dom kultury – zbudowany przy pl. J. Niemczyka w 1919 r.; przy wejściu znajduje się tablica poświęcona Ignacemu Janowi Paderewskiemu
  • Szkoła podstawowa nr 29 – d. nowa szkoła w Komorowicach Krakowskich, zbudowana w latach 19371946; położona jest przy ul. Czereśniowej
  • Szkoła podstawowa nr 30 (wcześniej Gimnazjum nr 14) – d. szkoła w Komorowicach Śląskich, zbudowana w 1922 r.; położona jest przy ul. Mazańcowickiej.
  • Zabudowania folwarku Habsburgów – dwa parterowe budynki z lat 20. XIX w., położone przy pl. J. Niemczyka; są jedyną pozostałością założonego w 1822 r. folwarku Habsburgów
  • Chałupy wiejskie – murowane, parterowe, wybudowane na przełomie XVIII i XIX wieku; zachowały się przy ul. Komorowickiej i Hałcnowskiej
  • Piekarnia – piętrowy budynek z XVIII w. przy ul. Komorowickiej

Kultura i media

Na terenie dzielnicy działalność prowadzi Dom Kultury w Komorowicach – jedna z dziesięciu placówek Miejskiego Domu Kultury w Bielsku-Białej. Jego siedzibą jest zabytkowy budynek przy ul. Olimpijskiej 16 (róg placu J. Niemczyka).

W ramach domu kultury działa osiem zespołów artystycznych[32]:

  • Zespół Wokalny "Kontrasty"
  • Dziecięcy Chórek „Pinokio”
  • Męski Chór "Harfa"
  • Zespół Taneczny "Wirek - Junior"
  • Zespół Taneczny "Wirek"
  • Cheerleaderki "Cheers"
  • Młodzieżowa Grupa Wokalna
  • Młodzieżowa Orkiestra Dęta
  • Młodzieżowy Zespół Taneczny „Entice”
  • Teatr Młodzieżowy.

W tym samym budynku, co dom kultury znajduje się jedna z siedemnastu dzielnicowych filii Książnicy Beskidzkiej. Zbiory komorowickiej filii to około 25 tys. książek, a ponadto czasopisma i multimedia. Z usług biblioteki korzysta rocznie ok. 2 tys. czytelników[33].

W tym samym budynku również znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Komorowicach Krakowskich, która to czuwa nad bezpieczeństwem mieszkańców od 1899 roku. Na wyposażeniu jednostki są trzy wozy bojowe, warto również nadmienić że jednostka należy do KSRG.

W Domu parafialnym im. ks. Franciszka Smolarka znajduje się studio katolickiej rozgłośni radiowej diecezji bielsko-żywieckiejradia Anioł Beskidów, utworzonego w 1998 r.

Na stronie internetowej działa również portal komorowice.pl.

Edukacja

Szkoła podstawowa nr 29 z lotu ptaka

W Komorowicach znajdują się:

  • Przedszkole nr 39 przy ul. Mazańcowickiej 37
  • Przedszkole nr 40 przy ul. Komorowickiej 338
  • Szkoła Podstawowa nr 29 im. Janusza Korczaka przy ul. Czereśniowej 20, zał. w 1918 r., w obecnym budynku od 1946 r.
  • Szkoła Podstawowa nr 30 im. Jana Pawła II przy ul. Mazańcowickiej 34, zał w 2019 r. (wcześniej Gimnazjum nr 14 im. Jana Pawła II, zał. w 1999), jeszcze wcześniej Szkoła Podstawowa nr 30 im. Mikołaja Kopernika, zał. w 1936 r.

Przemysł

Pierwsze zakłady przemysłowe w Komorowicach powstały w latach 30. XIX w. Proces industrializacji został przyspieszony po przyłączeniu wsi do Bielska-Białej.

Komorowice są obecnie, obok Wapienicy, najbardziej uprzemysłowioną dzielnicą miasta. Poza strefą ekonomiczną zakłady koncentrują się w północnej oraz południowo-wschodniej części Komorowic Śląskich (w rejonie ul. Konwojowej, Chochołowskiej, Centralnej i M. Grażyńskiego). Największe z nich to: „Befared” (fabryka reduktorów i motoreduktorów), „TNT” (logistyka i przewóz przesyłek), „Marbet” (materiały dekoracyjne, płyty izolacyjne, opakowania), „Indukta” (fabryka maszyn elektrycznych), „Ceramed” (materiały budowlane), Wytwórnia Wódek Gatunkowych „Nisskosher”, a także Fiat Auto Poland[34]. Przy ul. Grażyńskiego znajduje się także Przedsiębiorstwo Komunalne „Therma” (spółka zajmująca się energetyką cieplną na terenie Bielska-Białej), a przy ul. Bestwińskiej, w sąsiedztwie obszaru SSE Komorowice Krakowskie, zbudowana w latach 70. XX w. oczyszczalnia ścieków o przepustowości 95 tys. m³ na dobę[35], należąca od 1990 r. do spółki „Aqua S.A.”.

Specjalna Strefa Ekonomiczna

Obszar Fiat Auto Poland.
Zdjęcie z roku 2007

Na terenie Bielska-Białej znajdują się cztery obszary Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (Wapienica, Fiat Auto Poland, Komorowice Krakowskie i Lipnik), na których zainwestowało ponad 150 firm, stwarzając blisko 32 tys. miejsc pracy[29].

Obszar Fiat Auto Poland, włączony do strefy w 2000 r., obejmuje budynki i hale produkcyjne należące do Fiat Auto Poland S.A., położone w południowej części Komorowic Śląskich, między ul. Warszawską a rzeką Białą. Jego powierzchnia wynosi 27,4739 ha. Na terenie tym swoją działalność prowadzi siedem podmiotów gospodarczych: „Fiat-GM Powertrain Polska” (podzespoły samochodowe, silniki i skrzynie biegów), Zakład Usług Technicznych „Galwano-Technika I” (usługi obróbki powierzchniowej), „Avio Polska” (skrzynie przekładniowe i napędowe oraz moduły do turboodrzutowych silników lotniczych i napędów morskich), „Cornaglia” (części i akcesoria do pojazdów mechanicznych i ich silników), „Fiat Services Polska” (usługi księgowe i przetwarzania danych), „Henkel Polska” (branża chemiczna) oraz „Magneti Marelli Suspension Systems Bielsko” (części i akcesoria do pojazdów samochodowych i ich silników). Łącznie zatrudniają one ok. 3750 pracowników[29].

Obszar Komorowice Krakowskie, włączony do strefy w 2005 r., położony jest w północnej części Komorowic Krakowskich, między oczyszczalnią ścieków a Stawami Komorowickimi. Jego powierzchnia wynosi 13,6876 ha. Teren obszaru został podzielony na sześć działek inwestycyjnych. Dotychczas rozstrzygnięto przetargi na trzy parcele, wyłaniając trzech inwestorów: „Vertex Polska” (linie do montażu i produkcji rolet zewnętrznych, bram segmentowych, markiz oraz okien), „Polmotors – Strefa” (części i podzespoły dla przemysłu motoryzacyjnego) oraz „Takoni” (wyroby z tworzyw sztucznych, gumy i metalu dla motoryzacji). Łącznie zatrudnią one ok. 250 pracowników[29].

W 2013 roku w Komorowicach Krakowskich oddano do użytku nowy zakład producenta zabudów samochodowych Szczęśniak Pojazdy Specjalne[36].

Handel

Przy ul. Warszawskiej 180 znajduje się galeria handlowa Pasaż Tesco powstała we wrześniu 2008 r. w ramach rozbudowy istniejącego od września 2002 r. hipermarketu Tesco. W całym obiekcie o powierzchni 14 000 m², funkcjonuje 41 sklepów i hipermarket. Przed galerią znajduje się parking na 980 miejsc.

W sąsiedztwie Pasażu Tesco (ul. Warszawska 186) znajduje się hipermarket remontowo-budowlany Castorama.

Naprzeciw Pasażu Tesco, w miejscu d. motelu Ondraszek, powstaje park handlowy Koniczynka. Powierzchnia tego obiektu ma wynieść 28 000 m². Nie będzie tu hipermarketu, za to około 100 średnich i mniejszych sklepów oraz punktów usługowych, a także część rekreacyjna na sąsiednich terenach zielonych. Otwarcie planowane jest rok 2010[30].

W centrum Komorowic Krakowskich znajdują się supermarkety: Biedronka (przy ul. Komorowickiej) oraz Intermarché (przy ul. Olimpijskiej). Zostały otwarte pod koniec lat 90 (w miejscu Intermarché do 2003 r. znajdował się sklep sieci Spar).

Przy ul. Warszawskiej, stanowiącej główną drogę wylotową z miasta w kierunku północnym, położonych jest kilkanaście salonów samochodowych różnych marek.

Ponadto w Komorowicach istnieje kilka stacji benzynowych oraz szereg mniejszych, osiedlowych sklepów.

Sport i turystyka

Obecnie w Komorowicach nie ma żadnego klubu sportowego, jednak istniejący tu niegdyś Dzielnicowy Klub Sportowy Komorowice jest jednym z protoplastów, grającego dziś w I Lidze, Podbeskidzia Bielsko-Biała.

Dzielnicowy Klub Sportowy Komorowice powstał w 1995 r. Zimą 1996 r. doszło do sfinalizowania współpracy pomiędzy grającym w C-klasie DKS-em a grającym w lidze okręgowej Bielskim Klubem Sportowym Inter poprzez ich fuzję w postaci DKS-Inter Komorowice, który ukończył sezon w strefie spadkowej. W przerwie letniej, 11 lipca 1997 r., doszło do porozumienia działaczy DKS-Inter z BBTS Włókniarz w sprawie fuzji i w sezonie 1997/1998 do rozgrywek V ligi (nowej) przystąpił już BBTS Ceramed Komorowice. W lutym 2001 r. do klubu wszedł nowy inwestor, więc dokonano następnej zmiany nazwy, tym razem na BBTS Marbet-Ceramed Bielsko-Biała. Po awansie do IV ligi nastąpiły przenosiny klubu, przemianowanego na MC Podbeskidzie Bielsko-Biała (od 2003 r. TS Podbeskidzie Bielsko-Biała), ze stadionu w Komorowicach na Stadion Miejski, na którym gra do dziś.

Stadion DKS-u, na którym mecze ligowe rozgrywano do 2001 r., znajduje się przy ul. Laurowej w Komorowicach Krakowskich.

Jedynym obiektem turystycznym na terenie dzielnicy jest pensjonat Nico położony przy ul. Młynówka w Komorowicach Krakowskich. W miejscu, gdzie powstaje Koniczynka do 2001 r. znajdował się także trzygwiazdkowy motel Ondraszek.

Na terenie Komorowic powstała również grupa RozBBiegane Komorowice.

Religia

Parafia katolicka pw. św. Jana Chrzciciela w Komorowicach została erygowana w 1493 r. Od początku istnienia należała do diecezji krakowskiej, w 1992 r. weszła w skład diecezji bielsko-żywieckiej (dekanat Bielsko-Biała I – Centrum). Pierwotnie obejmowała Komorowice Polskie (Krakowskie), Hałcnów, część Bestwiny, a także leżące po drugiej stronie granicy: Komorowice Niemieckie (Śląskie) i częściowo Czechowice. Współcześnie należy do niej podobny obszar, oprócz Hałcnowa (parafia Nawiedzenia NMP), i liczy ona blisko 10 tys. wiernych[14].

Kościół parafialny został zbudowany w latach 19211931. Usytuowany jest w centrum Komorowic Krakowskich, przy ul. św. Jana Chrzciciela, w miejscu drewnianej świątyni z XVI w. W sąsiedztwie znajduje się cmentarz parafialny oraz Dom parafialny im. ks. Franciszka Smolarka, wybudowany w latach 20012002, w którym mieszczą się m.in. kancelaria parafialna, poradnia rodzinna, biblioteka parafialna i studio radia Anioł Beskidów[37].

Do 1658 r. w Komorowicach Polskich znajdował się także zbór kalwiński, ufundowany przez Komorowskich – właścicieli wsi od 1471 r.

Komunikacja

Transport drogowy

Węzeł drogowy Bielsko-Biała – Komorowice

Przez północną dzielnicę Bielska-Białej przebiegają:

Droga ekspresowa w granicach miasta nosi nazwę ul. Bohaterów Monte Cassino, komorowicki odcinek DK 52 to ul. Niepodległości, natomiast DK 1 i DW 942 – ul. Warszawska.

Drogi te krzyżują się, a zarazem biorą początek, na (największym w mieście) węźle drogowym Bielsko-Biała – Komorowice, znajdującym się w południowo-zachodniej części Komorowic Śląskich.

W październiku 2008 r. rozpoczęto budowę odcinka drogi ekspresowej S69 o długości 9,1 km, stanowiącego północno-wschodnią obwodnicę Bielska-Białej[31]. Jej częścią będzie przebudowana ul. Niepodległości oraz węzeł drogowy Bielsko-Biała – Rosta, na którym droga ekspresowa będzie się krzyżować z drogami miejskimi. W fazie projektu jest także przedłużenie S1 do Mysłowic, gdzie połączy się z już istniejącym odcinkiem z Tychów do Pyrzowic. Wówczas ul. Niepodległości stanie się częścią tej właśnie drogi, a S69 będzie się zaczynać w Hałcnowie.

Status drogi powiatowej mają:

  • ul. Bestwińska, prowadząca z centrum Komorowic Krakowskich do Bestwiny
  • ul. I. Daszyńskiego – przedłużenie ul. Bestwińskiej w kierunku południowym (do ul. Komorowickiej i dalej do centrum miasta)
  • ul. Komorowicka (odcinek między ul. Bestwińską a Mazańcowicką oraz na południe od ul. Daszyńskiego)
  • ul. Mazańcowicka, prowadząca z centrum Komorowic Krakowskich przez Komorowice Śląskie do Mazańcowic
  • ul. Katowicka, prowadząca od ul. Niepodległości do Czechowic-Dziedzic (przed 1972 r. część drogi wylotowej z Bielska-Białej)
  • ul. E. Kwiatkowskiego, prowadząca od Ronda im. NSZZ „Solidarność” (w ciągu ul. Warszawskiej) do skrzyżowania z ul. Komorowicką i Czerwoną (w dzielnicy Obszary)

Inne główne ulice przebiegające przez Komorowice to:

  • ul. Hałcnowska, łącząca Komorowice Krakowskie (ul. Daszyńskiego) z Hałcnowem
  • ul. Komorowicka (odcinek między ul. Daszyńskiego a Mazańcowicką)
  • ul. Olimpijska, łącząca ul. Komorowicką i Daszyńskiego; w jej ciągu znajduje się pl. J. Niemczyka – rynek Komorowic Krakowskich
  • ul. M. Grażyńskiego – równoległa do rzeki Białej, biegnąca od Galerii Sfera w kierunku północnym aż do granicy miasta z Czechowicami-Dziedzicami
  • ul. Węglowa – przedłużenie ul. Katowickiej od ul. Niepodległości do Ronda im. NSZZ „Solidarność” (przed 1972 r. część drogi wylotowej z Bielska-Białej)
  • ul. Matyldy Linert[38][39] ("Nowohałcnowska"), łącząca Komorowice Krakowskie oraz Hałcnów z centrum miasta oraz drogami ekspresowymi.

Kolej

Przez Komorowice przebiega linia kolejowa nr 139 z Katowic przez Bielsko-Białą i Żywiec do słowackiej miejscowości Skalité, której przebiegający przez dzielnicę odcinek powstał w 1855 r. jako odnoga Kolei Północnej. Jest to linia dwutorowa, w całości zelektryfikowana.

Przy ul. Chochołowskiej, w północnej części Komorowic Śląskich, znajduje się przystanek kolejowy Bielsko-Biała Komorowice. Ma jeden peron. Budynek stacyjny jest zdewastowany, a przez to zamknięty[40]. Ze stacji odchodzi bocznica do złomowiska „Silscrap”.

W południowej części dzielnicy, przy ul. Kwiatkowskiego, w sąsiedztwie hal fabrycznych Fiata znajduje się przystanek Bielsko-Biała Północ. Powstał w 1973 r. wraz z budową Fabryki Samochodów Małolitrażowych i miał za zadanie zapewnić wygodny dojazd pracownikom zakładu[41]. Ma jeden peron, połączony z fabryką przejściem podziemnym.

Stacje docelowe, do których kursują pociągi ze stacji Bielsko-Biała Komorowice i Bielsko-Biała Północ:

Komunikacja miejska i lokalna

Do Komorowic dociera dziewiętnaście linii autobusowych MZK Bielsko-Biała: 3, 8, 11, 13, 13w, 16, 17, 19, 22, 25, 29, 32, 33, 50, 51, 57, oraz 5 i VII, obsługiwane przez PKM Czechowice-Dziedzice.

Trasa „trójki”, pierwszej linii MZK dojeżdzającej do Komorowic (od 1971 r.), biegnie ul. Komorowicką, Olimpijską, Daszyńskiego i Bestwińską do pętli Sosna w pobliżu Stawów Komorowickich. Tam też dociera linia nr 29, której trasa prowadzi ul. Bestwińską, Daszyńskiego, Olimpijską, Komorowicką, Mazańcowicką, Grażyńskiego i Kwiatkowskiego (wybrane kursy mają dodatkowe przystanki na ul. Konwojowej). Pętla „19” znajduje się na ul. Grażyńskiego, po wschodniej stronie hal Fiata (wybrane kursy są przedłużone do ul. Konwojowej). „32” kursuje ul. Hałcnowską, Olimpijską, Komorowicką, Mazańcowicką, Katowicką i dalej Warszawską przez Tesco. Podmiejska linia nr 50 kursuje ul. Warszawską (przez Tesco) i Katowicką do Czechowic-Dziedzic, natomiast „33" i „51” przez ul. Daszyńskiego, Olimpijską, Komorowicką i Mazańcowicką do Mazańcowic. Obsługiwana przez PKM „VII” kursuje ul. Katowicką, Mazańcowicką i Komorowicką (wybrane kursy przez Tesco, ul. Warszawską i Kwiatkowskiego). Pozostałe dwanaście linii dociera tylko do południowo-zachodnich krańców Komorowic Śląskich – do Pasażu Tesco i Fiata Auto Poland. Autobusami wszystkich linii, z wyjątkiem „3” i „19”, można dojechać do ścisłego centrum miasta.

Na terenie dzielnicy znajduje się dwadzieścia siedem przystanków MZK.

Przez północną dzielnicę Bielska-Białej przejeżdżają również liczne autobusy PKS, którymi można dojechać do wszystkich miejscowości północnej części powiatu bielskiego. W Komorowicach jest dziesięć przystanków PKS. Są one wspólne z MZK, jednak noszą inne nazwy.

Zobacz też

Przypisy

  1. Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 321. ISBN 83-01-12479-2.
  2. Skrzyżowanie ulic św. Jana Chrzciciela, Komorowickiej i Mazańcowickiej
  3. a b c Jacek Zachara, Wojciech Mikler: Przyroda Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie „Olszówka”, 2004, s. 88. ISBN 83-918676-0-9.
  4. Ze skrzyżowania ulic św. Jana Chrzciciela, Komorowickiej i Mazańcowickiej do pl. Chrobrego
  5. a b c Rada Miejska w Bielsku-Białej: Program rewitalizacji obszarów miejskich w Bielsku-Białej na lata 2007–2013. 21 grudnia 2007. [dostęp 2008-12-15].
  6. Super-Nowa: Rada osiedla Komorowice Śląskie. [dostęp 2009-01-14].
  7. Rada Miejska w Bielsku-Białej: Raport o stanie miasta Bielska-Białej za 2007 rok. październik 2008. [dostęp 2019-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 stycznia 2019)].
  8. a b Szyra D., Szyra R. 2005. Ptaki wodno-błotne Stawów Bestwińskich i Komorowickich w latach 1995–1999. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 61, 3: 45-59.
  9. a b c d Jacek Zachara, Wojciech Mikler: Przyroda Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie „Olszówka”, 2004, s. 77. ISBN 83-918676-0-9.
  10. a b c d e f g h i j k Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000, s. 131-133. ISBN 83-902079-0-7.
  11. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
  12. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
  13. H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
  14. a b c d Parafia św. Jana Chrzciciela w Bielsku-Białej – Komorowicach: Historia parafii. [dostęp 2019-01-21].
  15. Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147-150.
  16. Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 83-88857-31-2.
  17. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
  18. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906.
  19. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912.
  20. GUS: Skorowidz Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej Tom XII Województwo Krakowskie Śląsk Cieszyński. Warszawa: 1925.
  21. GUS: Skorowidz Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej Tom XII Województwo Krakowskie Śląsk Cieszyński. Warszawa: 1925.
  22. Historia kościoła. parafia.justowska.info. [dostęp 2009-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-17)].
  23. Aleksandra Namysło, Tomasz Kurpierz: Podziemie niepodległościowe na Podbeskidziu w latach 1939–1947. Bielsko-Biała: 2002. ISBN 83-908913-7-9.
  24. Wówczas Róży Luksemburg
  25. Wówczas Czerwona
  26. Wówczas Armii Czerwonej
  27. Dz.U. z 1976 r. nr 41, poz. 245
  28. Podano dzisiejsze nazwy ulic
  29. a b c d Urząd Miejski w Bielsku-Białej: Specjalna Strefa Ekonomiczna. [dostęp 2008-12-23].
  30. a b Marcin Czyżewski: Koniczynka stanie przy wjeździe do Bielska. Gazeta.pl, 14 kwietnia 2008.
  31. a b Marcin Czyżewski: Bielsko będzie miało obwodnicę za miliard. Gazeta.pl, 22 października 2008. [dostęp 2009-01-13].
  32. Miejski Dom Kultury w Bielsku-Białej: Dom Kultury w Komorowicach. [dostęp 2009-01-13].
  33. Książnica Beskidzka: Filie → Komorowice. [dostęp 2009-01-04].
  34. Tereny Fiata znajdują się na terenie SSE oraz przy ul. Konwojowej.
  35. Krzysztof Bąk: Czyszczą ścieki i hodują ryby. NaszeMiasto.pl. [dostęp 2009-01-07].
  36. Szczęśniak PS –30 lat na rzecz bezpieczeństwa. „Wojsko i Technika”. Nr 9/2022, s. 76-78, wrzesień 2022. Warszawa. 
  37. Parafia św. Jana Chrzciciela w Bielsku-Białej – Komorowicach: Dom parafialny. Idea powstania. [dostęp 2009-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 kwietnia 2009)].
  38. Propozycja została już też zaakceptowana przez prezydenta miasta. Nie ogłoszona jeszcze oficjalnie.
  39. o, bielsko.info: [WIDEO, ZDJĘCIA] Otwarto nową ulicę w północnej części miasta - Bielsko-Biała, bielsko.info [dostęp 2019-11-16] (pol.).
  40. Koleje Śląska Cieszyńskiego: Bielsko-Biała Komorowice. [dostęp 2009-01-13].
  41. Koleje Śląska Cieszyńskiego: Bielsko-Biała Północ. [dostęp 2009-01-13].

Bibliografia

  • Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
    – sekcje Historia i Zabytki
  • Szyra D., Szyra R. 2005. Ptaki wodno-błotne Stawów Bestwińskich i Komorowickich w latach 1995–1999. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 61, 3: 45-59. – sekcja Przyroda
  • Jacek Zachara, Wojciech Mikler: Przyroda Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie „Olszówka”, 2004. ISBN 83-918676-0-9.
    – sekcja Przyroda

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Bielsko-Biała, podział administracyjny 2.png
Podział administracyjny Bielska-Białej
Komorowice1763.png
Komorowice, now part of Bielsko-Biała on a map from 1763
Bielsko-Biała, Komorowice kościoły 1930.jpg
Stary i nowy kościół w Komorowicach (dzielnica Bielska-Białej), ok. 1931-1939
Bielsko-Biała, Komorowice - Fiat, hipermarkety, ul. Niepodległości.jpg
Autor: Marek Kocjan, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Zdjęcie lotnicze południowej części Komorowic, dzielnicy Bielska-Białej.
Opis (od góry, od lewej):
  • zabudowa jednorodzinna Komorowic Śląskich
  • rzeka Biała
  • kościół św. Jana Chrzciciela
  • stadion BBTS Ceramed Komorowice (dawna nazwa klubu Podbeskidzie)
  • wielkopłytowe osiedle mieszkaniowe (os. Komorowickie)
  • Castorama
  • Tesco
  • Fiat Auto Poland
  • Metalplast
  • ul. Warszawska
  • Fiat Auto Poland
  • PKP Bielsko-Biała Północ
  • Fiat Auto Poland
  • CH Sarni Stok
  • Rondo im. NSZZ Solidarność
  • ul. Kwiatkowskiego
  • salon samochodowy Volkswagena
  • PKP Bielsko-Biała Zachód
  • most kolejowy (linia nr 190)
  • os. Grażyńskiego i ul. Warszawska
Bielsko-Biała, Komorowice - szkoła podstawowa 2.jpg
Autor: Marek Kocjan, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Szkoła podstawowa w Komorowicach, dzielnicy Bielska-Białej
Map of Komorowice (Batzdorf), district of Bielsko-Biała, 1855.jpg
Austriacka mapa topograficzna Komorowic, dzielnicy Bielska-Białej.
Bielsko-Biała, Komorowice.png
Komorowice (Śląskie i Krakowskie) na planie Bielska-Białej.
Bielsko-Biała, Fiat Auto Poland 2007.jpg
Autor: Marek Kocjan, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Zdjęcie lotnicze zakładu Fiat Auto Poland (specjalna strefa ekonomiczna) w Bielsku-Białej. Zdjęcie z roku 2007.
Bielsko-Biała, Komorowice.jpg
Autor: Marek Kocjan, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bielsko-Biała, dzielnica Komorowice. Widok z lotu ptaka na rzekę Białą, ul. Niepodległości, linię kolejową nr 139, zakłady Fiat Auto Poland i osiedle domów jednorodzinnych.
Bielsko-Biała, węzeł drogowy Komorowice.jpg
Autor: Marek Kocjan, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Węzeł drogowy Komorowice w Bielsku-Białej na którym droga ekspresowa S52 krzyżuje się z drogami krajowymi nr 1 i 52 oraz drogą wojewódzką nr 942.
Bielsko-Biała, Kromparek.jpg
Potok Kromparek w Bielsku-Białej (dzielnica Komorowice).
Komorowice koścół.jpg
Autor: Łeba, Licencja: CC BY 3.0
Ulica Świętego Jana Chrzciciela w Komorowicach, widoczny kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela