Komosa biała

Komosa biała
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

szarłatowate

Rodzaj

komosa

Gatunek

komosa biała

Nazwa systematyczna
Chenopodium album L.
Sp. pl. 1:219. 1753[3]

Komosa biała (Chenopodium album L.), lebioda – gatunek rośliny jednorocznej zaliczany w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny komosowatych lub szarłatowatych[2].

Zasięg geograficzny

Jest gatunkiem kosmopolitycznym rozprzestrzenionym na całym świecie; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach (łącznie z Grenlandią i Spitsbergenem)[4]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. W górach występuje do tej wysokości, co uprawy rolnicze[5]. Status gatunku we florze Polski: gatunek autochtoniczny[6].

Morfologia

Pokrój
Roślina o bardzo zróżnicowanej wysokości; w zależności od warunków siedliskowych może osiągać wysokość od 5 cm do 3 m. Cała roślina jest mączysto owłosiona lub naga[5].
Liścienie
Mięsiste, owalne, na ogonku o długości do 15 cm. Dolna strona czerwonofioletowa, górna srebrzysta z mączystym nalotem[7].
Łodyga
Wzniesiona, czasami płożąca się, bruzdowana, w nasadzie ogonków liściowych często występuje purpurowa plama. Jest stosunkowo gruba i przeważnie pojedyncza, czasami rozgałęzia się[8].
Liście
O długości do 12 cm o kształcie[5] i barwie zmieniających się podczas rozwoju rośliny. Młode są podłużnie jajowate, z nierównie ząbkowanymi brzegami i niebieskosine z mączystym nalotem. Starsze mają kształt od owalnego do lancetowatego, są dłuższe jak szersze, długoogonkowe i bardzo zróżnicowane w kształcie. Najwyższe liście na pędzie są całobrzegie i lancetowate[7]. Charakterystyczne jest występowanie u niektórych młodych okazów purpurowoczerwonego zabarwienia wierzchołkowych liści w pobliżu ich nasady[5].
Kwiaty
Kwiatostan złożony, wyrastający na łodyżkach w kątach liści. Drobne, zielonawe kwiaty, wyrastają w kłębikach, które z kolei tworzą wiechę lub kłos. Kwiaty promieniste, bez podkwiatków. Zbudowane są z 4–5 działek okwiatu, 1 słupka i 5 pręcików. Zalążnia spłaszczona z dwoma znamionami krótszymi od szyjki[5].
Owoc
Jednonasienne drobne orzechy otoczone zmięśniałym okwiatem. Zawierają soczewkowate, spłaszczone nasiono o średnicy do 1,5 mm. Jest ono czarne, lśniące, gładkie, o ledwo widocznych promienistych żyłkach i drobnych wgłębieniach[5].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do października, jest wiatropylna. Jedna roślina wytwarza około 3 tysiące nasion, ale czasami nawet 20 tysięcy. W glebie zachowują one zdolność kiełkowania przez 10-15 lat[7], a czasami nawet kilkaset lat[5]. Kiełkują w temperaturze 2–30 °C, optymalna wynosi 15–20 °C[7].

Gatunek azotolubny i roślina ruderalna, szczególnie często rosnąca na żyznych siedliskach antropogenicznych, zwłaszcza ruderalnych; na przydrożach, śmietniskach, rowach, nieużytkach, terenach kolejowych i poprzemysłowych. Występuje także na siedliskach półnaturalnych: nadrzeczne aluwia i żwirowiska[5]. Jest częstym chwastem w uprawach rolniczych; w burakach, kukurydzy, ziemniakach, roślinach strączkowych, rzepaku jarym, zbożach jarych[7].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Polygono-Chenopodietalia[9].

Właściwości toksyczne

Roślina trująca: pędy nadziemne i nasiona zawierają saponiny, kwas szczawiowy, alkaloidy (betacyna, betaksantyna) i kwas oleanolowy. Roślina rosnąca na przeazotowanych glebach łatwo kumuluje azotany. U ludzi, którzy spożyli komosę i przebywali na słońcu pojawiało się uczulenie słoneczne, objawiające się obrzękiem skóry i zmianą jej barwy, biegunką i silnym podnieceniem. Zwierzęta zwykle omijają komosę, jednak stwierdzono przypadki zatruć. U koni następowały drgawki, niemożność przełykania, zaburzenia koordynacji ruchów, spadek ciśnienia krwi i zapaść. U bydła i owiec zatrucie objawiało się brakiem koordynacji ruchów, krwawieniem z pyska, nozdrzy i odbytu[10].

Zastosowanie

Roślina uprawna
  • W Europie była uprawiana przez ludzi od prehistorycznych czasów aż do XVIII wieku. Obecnie jest lokalnie uprawiana w Azji.
  • W uprawach buraków może być wykorzystywana jako roślina pułapkowa dla mszyc, które bardzo chętnie składają na niej jajka.
Roślina lecznicza
Roślina jadalna
Nasiona i młode liście są jadalne. Młode liście bywają stosowane zamiast szpinaku[8]. Mają dużo białka (16%), węglowodanów (49%), witaminy C, prowitaminy A. Starsze liście i nasiona są trujące. Łatwo jednak pozbawić ich trujących składników – przed spożyciem muszą być gotowane, a wodę po gotowaniu odlewa się. Z nasion można przyrządzać mąkę i kasze. W Europie na tzw. przednówku, oraz w czasie braków żywności podczas I i II wojny światowej była zbierana i wykorzystywana do spożycia, jako warzywo. Podczas oblężenia Leningradu uratowała wielu ludzi przed szkorbutem i śmiercią głodową[8]. Była zbierana i zjadana przez liczne plemiona Indian amerykańskich. W Ameryce Południowej uprawiana jest spokrewniona z nią komosa ryżowa, będąca źródłem pożywnych nasion zbieranych na kaszę[11].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105. 
  4. Discover Life Maps. [dostęp 2015-01-10].
  5. a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  6. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. a b c d e Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  8. a b c Czesław Bańkowski, Jan Serwatka: O chwastach i ich zastosowaniu. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1972.
  9. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
  11. Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Chenopodium album Sturm27.jpg

Chenopodium album L.

Original Caption
Acker-Melde, Chenopodium album
Chenopodium album subsp. album sl7.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stipe/branches

Taxonym: Chenopodium album subsp. album ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Groß-Jedlersdorf, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: sandheap
Melganzenvoet eironde bladeren Chenopodium album.jpg
Autor: Rasbak 06:01, 8 July 2007 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Melganzenvoet eivormige bladeren Chenopodium album
Melganzenvoet bloeiwijze Chenopodium album.jpg
Autor: Rasbak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Chenopodium album, otherwise known as lamb's quarters, melde, or white goosefoot
Melganzevoet vruchten Chenopodium album.jpg
Autor: Rasbak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Chenopodium album fruits