Komosa biała

Komosa biała

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	komosa
Gatunek	komosa biała
Nazwa systematyczna
Chenopodium album L. Sp. pl. 1:219. 1753[3]

Komosa biała (Chenopodium album L.), lebioda – gatunek rośliny jednorocznej zaliczany w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny komosowatych lub szarłatowatych^[2].

Zasięg geograficzny

Jest gatunkiem kosmopolitycznym rozprzestrzenionym na całym świecie; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach (łącznie z Grenlandią i Spitsbergenem)^[4]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. W górach występuje do tej wysokości, co uprawy rolnicze^[5]. Status gatunku we florze Polski: gatunek autochtoniczny^[6].

Morfologia

Pokrój

Roślina o bardzo zróżnicowanej wysokości; w zależności od warunków siedliskowych może osiągać wysokość od 5 cm do 3 m. Cała roślina jest mączysto owłosiona lub naga^[5].

Liścienie

Mięsiste, owalne, na ogonku o długości do 15 cm. Dolna strona czerwonofioletowa, górna srebrzysta z mączystym nalotem^[7].

Łodyga

Wzniesiona, czasami płożąca się, bruzdowana, w nasadzie ogonków liściowych często występuje purpurowa plama. Jest stosunkowo gruba i przeważnie pojedyncza, czasami rozgałęzia się^[8].

Liście

O długości do 12 cm o kształcie^[5] i barwie zmieniających się podczas rozwoju rośliny. Młode są podłużnie jajowate, z nierównie ząbkowanymi brzegami i niebieskosine z mączystym nalotem. Starsze mają kształt od owalnego do lancetowatego, są dłuższe jak szersze, długoogonkowe i bardzo zróżnicowane w kształcie. Najwyższe liście na pędzie są całobrzegie i lancetowate^[7]. Charakterystyczne jest występowanie u niektórych młodych okazów purpurowoczerwonego zabarwienia wierzchołkowych liści w pobliżu ich nasady^[5].

Kwiaty

Kwiatostan złożony, wyrastający na łodyżkach w kątach liści. Drobne, zielonawe kwiaty, wyrastają w kłębikach, które z kolei tworzą wiechę lub kłos. Kwiaty promieniste, bez podkwiatków. Zbudowane są z 4–5 działek okwiatu, 1 słupka i 5 pręcików. Zalążnia spłaszczona z dwoma znamionami krótszymi od szyjki^[5].

Owoc

Jednonasienne drobne orzechy otoczone zmięśniałym okwiatem. Zawierają soczewkowate, spłaszczone nasiono o średnicy do 1,5 mm. Jest ono czarne, lśniące, gładkie, o ledwo widocznych promienistych żyłkach i drobnych wgłębieniach^[5].

• 

  Młody okaz

• 

  Kwiatostan

• 

  Owoce

• 

  Nasiona

• 

  Łodyga

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do października, jest wiatropylna. Jedna roślina wytwarza około 3 tysiące nasion, ale czasami nawet 20 tysięcy. W glebie zachowują one zdolność kiełkowania przez 10-15 lat^[7], a czasami nawet kilkaset lat^[5]. Kiełkują w temperaturze 2–30 °C, optymalna wynosi 15–20 °C^[7].

Gatunek azotolubny i roślina ruderalna, szczególnie często rosnąca na żyznych siedliskach antropogenicznych, zwłaszcza ruderalnych; na przydrożach, śmietniskach, rowach, nieużytkach, terenach kolejowych i poprzemysłowych. Występuje także na siedliskach półnaturalnych: nadrzeczne aluwia i żwirowiska^[5]. Jest częstym chwastem w uprawach rolniczych; w burakach, kukurydzy, ziemniakach, roślinach strączkowych, rzepaku jarym, zbożach jarych^[7].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Polygono-Chenopodietalia^[9].

Właściwości toksyczne

Roślina trująca: pędy nadziemne i nasiona zawierają saponiny, kwas szczawiowy, alkaloidy (betacyna, betaksantyna) i kwas oleanolowy. Roślina rosnąca na przeazotowanych glebach łatwo kumuluje azotany. U ludzi, którzy spożyli komosę i przebywali na słońcu pojawiało się uczulenie słoneczne, objawiające się obrzękiem skóry i zmianą jej barwy, biegunką i silnym podnieceniem. Zwierzęta zwykle omijają komosę, jednak stwierdzono przypadki zatruć. U koni następowały drgawki, niemożność przełykania, zaburzenia koordynacji ruchów, spadek ciśnienia krwi i zapaść. U bydła i owiec zatrucie objawiało się brakiem koordynacji ruchów, krwawieniem z pyska, nozdrzy i odbytu^[10].

Zastosowanie

Roślina uprawna

• W Europie była uprawiana przez ludzi od prehistorycznych czasów aż do XVIII wieku. Obecnie jest lokalnie uprawiana w Azji.
• W uprawach buraków może być wykorzystywana jako roślina pułapkowa dla mszyc, które bardzo chętnie składają na niej jajka.

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski: korzeń i ziele (Herba Chenopodii albi).
• Działanie: wewnętrznie pomaga przy kaszlu i przewlekłym zapaleniu oskrzeli, zewnętrznie stosowana była na rany. Obecnie nie jest używana w ziołolecznictwie.
• Pyłki komosy u osób uczulonych powodują alergię.

Roślina jadalna

Nasiona i młode liście są jadalne. Młode liście bywają stosowane zamiast szpinaku^[8]. Mają dużo białka (16%), węglowodanów (49%), witaminy C, prowitaminy A. Starsze liście i nasiona są trujące. Łatwo jednak pozbawić ich trujących składników – przed spożyciem muszą być gotowane, a wodę po gotowaniu odlewa się. Z nasion można przyrządzać mąkę i kasze. W Europie na tzw. przednówku, oraz w czasie braków żywności podczas I i II wojny światowej była zbierana i wykorzystywana do spożycia, jako warzywo. Podczas oblężenia Leningradu uratowała wielu ludzi przed szkorbutem i śmiercią głodową^[8]. Była zbierana i zjadana przez liczne plemiona Indian amerykańskich. W Ameryce Południowej uprawiana jest spokrewniona z nią komosa ryżowa, będąca źródłem pożywnych nasion zbieranych na kaszę^[11].

Przypisy