Kompania Koszta

Natarcie na lokal „Esplanadaw” na rogu ulic Sienkiewicza i Marszałkowskiej. Atak został przeprowadzony przez żołnierzy kompanii „Kosztaw” 3 sierpnia 1944

Kpt. Stefan Mich „Kmitaw” na wysokim piętrze wieżowca Prudentialu przy placu Napoleona szuka ruchu wojsk za Wisłą

Powstańcy z „Kosztyw” na rogu Sienkiewicza i Marszałkowskiej, czytający ulotkę Generała von dem Bacha wzywającą do kapitulacji

Grupa powstańców „Kosztyw” z miotaczami ognia koło sklepu „Ulrichaw” przy ulicy Moniuszki 11 na rogu Marszałkowskiej 128

Odprawa żołnierzy 2 plutonu kompanii „Kosztaw” przy ulicy Moniuszki

Tablica upamiętniająca żołnierzy Kompanii Koszta na ul. Sienkiewicza w Warszawie

Kompania „Koszta” – Kompania Ochrony Sztabu Obszaru Warszawskiego Armii Krajowej – oddział Armii Krajowej funkcjonujący od 1943 do 1944. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim, w Śródmieściu Północnym. Po 20 września 1944 kompania weszła w skład 15 Pułku Piechoty „Wilków” AK.

Historia

Utworzenie kompanii zostało zainicjowane pod koniec 1942, z inicjatywy szefa Oddziału III Obszaru Warszawskiego AK kpt. Wojciecha Borzobohatego „Jelita”. Zalążek kompanii utworzyła grupa absolwentów utworzonego w tym celu Kursu Szkoły Podchorążych Piechoty Obszaru Warszawskiego „Ojców”-„Szkoła”, którzy odbyli kurs od grudnia 1942 do kwietnia 1943. W sierpniu 1943 do oddziału dołączyła grupa z rozwiązanego batalionu „Kadeckiego”, tworząc pierwszy pluton kompanii^[1]. Kompania prowadziła konspiracyjne szkolenia, zajmowała się także dozbrajaniem i współpracą z partyzantką Armii Krajowej w rejonie Klembowa, Tłuszcza, Mińska Mazowieckiego.

Drugi pluton powstał z sześcioosobowej grupy likwidacyjnej Oddziału II B Kontrwywiadu Komendy Obszaru Warszawskiego AK, dowodzonej przez por. Romana Rozmiłowskiego „Srebrny”, „Roman”^[2]. Grupa ta rozrosła się do 40 żołnierzy^[3], oddział ten do wybuchu powstania podlega bezpośrednio szefowi Oddziału II Komendy Obszaru^[4].

Skład kompanii 1 sierpnia 1944

W skład kompanii przed rozpoczęciem walk wchodziło: 2 oficerów i 108 podchorążych, podoficerów i żołnierzy (62 z 1 plutonu, 40 z drugiego, 8 z drużyny dowódcy), 2 lekarzy 14 sanitariuszek, 7 łączniczek^[5]. Pierwszy pluton (62 żołnierzy) dysponował 2 rkm Browning wz. 1928, 8 pistoletami maszynowymi STEN i Schmeisser, 15 kb oraz kilkudziesięcioma pistoletami^[6].

Dowództwo

• dowódca – kpt. Kazimierz Szelest „Korab”;
• szef kompanii – plut. pchor. Stanisław Arczyński „Adam”;
• drużyna dowódcy kompanii – kpr. pchor. Antoni Tuleja „Niedźwiedź”;
• I patrol sanitarny kierownik Malania Staniewicz-Wolska „Ewa Samarytanka”;
• II patrol sanitarny dr Zofia Lejmbach „Róża”;

Oddziały

• 1 pluton – dowódca plut. pchor. Włodzimierz Radajewski „Rataj”;
  • drużyna 1 – dowódca kpr. pchor. Jerzy Tyczyński „Jur”;
  • drużyna 2 – dowódca kpr. pchor. Bogdan Francki „Zbigniew”;
  • drużyna 3 – dowódca kpr. pchor. NN „Kmita”;
• 2 pluton – por. Roman Rozmiłowski „Zawada”;
  • drużyna 4 – dowódca plut. Antoni Wolski „Tolek”;
  • drużyna 5 – dowódca plut. Wacław Śpiewak „Stanisław”^[7].

Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, błędnie określa, stan kompanii na 3 plutony w dniu 1 sierpnia, podając że 3 pluton nie dotarł na koncentrację^[8]. W rzeczywistości 3 pluton powstał 2 sierpnia^[9].

Szlak bojowy

Kompania miała osłaniać Kwaterę Sztabu Obszaru Warszawskiego AK, który miał zająć gmach przy ul. Marszałkowskiej, pomiędzy ul. Moniuszki i Sienkiewicza. Miejscem koncentracji 2 plutonu była ul. Moniuszki 11. Z nieznanych powodów miejscem koncentracji 1 plutonu była ul. Rymarska 6 (obecnie nieistniejąca, równoległa do pl. Bankowego^[6]. Ponadto 1 pluton otrzymał rozkaz wymarszu około 16.20, co spowodowało starcie ze zmotoryzowaną kolumną Wehrmachtu wyjeżdżającą z ulicy Senatorskiej. Nie udały się kilkukrotne ataki na oddział niemiecki w ruinach pałacu Błękitnego. W trakcie walki zginęło czterech żołnierzy plutonu, zaś sześciu zostało rannych^[6]. Pluton przedarł się przez Ogród Saski w nocy z 1 na 2 sierpnia. W rejonie miejsca postoju Sztabu Obszaru znalazł się pluton 1 oraz drużyna dowódcy, która opanowała wskazane obiekty biorąc do niewoli jeńców^[10].

2 sierpnia, ok. godz. 11 oddział niemiecki na dwóch transporterach opancerzonych, pod osłoną działa szturmowego zaatakował stanowiska kompanii. Niemcy dotarli do skrzyżowania ul. Siennej i Sienkiewicza z Marszałkowską. Natarcie zostało odparte, podobnie jak następny atak dwóch czołgów^[10]. W trakcie tych walk zorganizowano liczący 16 żołnierzy 3 pluton pod dowództwem ppor. Jana Polaka „Polański”^[4].

3 sierpnia kompania zdobyła lokal „Esplanada” na ul. Sienkiewicza. 4 sierpnia zaatakowano przy ul. Marszałkowskiej grupę 118 żołnierzy niemieckich mordujących mieszkańców. Niemców wyparto zadając im duże straty^[8]. Od 7 do 17 sierpnia kompania pełniła funkcję wartowniczą przy Komendzie Obszaru Warszawskiego^[8]. 9 sierpnia dowództwo kompanii przejął rtm. Zygmunt Konopka „Nowina”. Podczas walk oddziałami dowodził kpt. dypl. Stefan Mich "Kmita".

19 i 20 sierpnia uczestniczyła w zdobyciu PAST-y przy ul. Zielnej 37 i Poczty Głównej na pl. Napoleona (obecnie plac Powstańców Warszawy). Na 23 i 24 sierpnia przypadły walki o Komendę Główną Policji i Kościół św. Krzyża przy ul. Krakowskie Przedmieście, zwyciężone przez oddziały powstańcze. 30 sierpnia ciężko został raniony dowódca 2 plutonu por. Rozmiłowski „Zawada” (zmarł 2 września), pluton objął ppor. Eugeniusz Lokajski „Brok”. W nocy z 29 na 30 sierpnia żołnierze kompanii „Koszta” uczestniczyli w ataku na pl. Grzybowski, mającym na celu połączenie z oddziałami Starego Miasta, zaś w dniach 2 – 10 września broniły ul. Grzybowskiej i ul. Wroniej.

5 września komendant Obszaru Warszawskiego przekazał kompanię bezpośrednio pod dowództwo Okręgu Warszawskiego^[11].

Następnie w dniach 6 – 8 września oddziały „Koszty” broniły ul. Nowy Świat (gdzie poniosły duże straty), Wareckiej i Poczty Głównej. 7 września poległ dowódca 1 plutonu pchor Radajewski „Rataj”, zaś dowództwo plutonu objął kpr. pchor. Janusz Hamnakiewicz „Kulik”.

Od 10 września kompania weszła w skład odwodu „Sosna” utworzonego dla odcinka północnego^[12]. 25 września zginął por. Lokajski „Brok”, na jego miejsce ze sztabu „Sosny” przydzielono ppor. Janusza Zawodnego „Miś”.

Od 25 września na rozkaz płk Karola Ziemskiego „Wachnowski”, kompania objęła funkcje ochrony sztabu dowódcy powstania gen Antoniego Chruściela „Monter”, którą pełniła do zakończenia walk^[13].

5 października kompania wraz z innymi oddziałami pułku złożyła broń i poszła do niewoli.

W trakcie powstania w kompanii poległo 43 żołnierzy, a 39 zostało rannych, co stanowiło 70% składu osobowego^[4].

Żołnierze kompanii

• Eugeniusz Lokajski
• Krystyna Dąbrowska

Przypisy

Bibliografia

• Jan Gozdawa-Gołębiowski: Obszar Warszawski Armii Krajowej. Lublin: 1992.
• Jan Gozdawa-Gołębiowski. Kompania sztabowa Obszaru Warszawskiego AK „Koszta”. „Rocznik Warszawski”. XX, 1988. 

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja Ostra Brama Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamach na Kurta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy