Kompania graniczna KOP „Dziwniki”

Kompania graniczna KOP „Dziwniki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 7 batalion graniczny ^[1][2], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 10 podoficerów, 6 nadterminowych i 115 żołnierzy służby zasadniczej^[a]. W 1939 roku 3 kompania graniczna KOP „Dziwniki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Podświle”^[3].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[4]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[5].

3 kompania graniczna „Dziwniki” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 23 kilometrów 746 metrów^[6]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Korowajewo” i „Kublicze” z komendantury „Kublicze”^[7].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 2 kompania graniczna KOP „Polewacze” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Czyste” – 1928^[8], 1929^[9], 1931^[7], 1932^[10]
• 2 kompania graniczna KOP „Prozoroki” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Krzyżówka” – 1934^[11], 1938^[12]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1929^[8][9]

• strażnica KOP „Cielesze”
• strażnica KOP „Karczemno”
• strażnica KOP „Osinówka”
• strażnica KOP „Jampol”
• strażnica KOP „Grazie”

Strażnice kompanii w latach 1931 – 1934^[7][13][11]

• (14)^[14] strażnica KOP „Karczemno”^[b]
• strażnica KOP „Horodek”^[c]
• strażnica KOP „Osinówka”^[d]
• strażnica KOP „Jampol”^[e]
• strażnica KOP „Grazie”^[f]
• strażnica KOP „Kamienny Wóz”^[g]

W 1934 strażnicę KOP „Karczemno” przesunięto do Jałówki^[11]

Strażnice kompanii przed 1937(nr 2)^[15][h]:

• strażnica KOP „Jałówka”
• strażnica KOP „Horodek” (folwark)
• strażnica KOP „Osinówka”
• strażnica KOP „Jampol” (majątek?)

Strażnice kompanii w 1938^[12]

• strażnica KOP „Jałówka”
• strażnica KOP „Osinówka”
• strażnica KOP „Kamienny Wóz”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[17][18]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Jałówka”^[i]
• 2 strażnica KOP „Osinówka”
• 3 strażnica KOP „Kamienny Wóz”

Dowódcy kompanii

• kpt. Jan Grankowski (był 30 IX 1928 − 24 III 1931)^[19]
• kpt. Marian Barerlein (12 III 1931 − był 31 X 1932)^[20]
• por. Franciszek Chmura (6 VII 1933 −)^[21]
• kpt. Franciszek Osmakiewicz (– 1939)^[22]

Walki we wrześniu 1939

17 września 1939 strażnice 3 kompanii granicznej „Dziwniki” por. Bronisława Olecha zaatakowane zostały przez jednostki 5 Dywizji Strzeleckiej i 13 oddziału ochrony pogranicza NKWD. Po krótkiej walce uległy przeważającym siłom przeciwnika. Zniszczone zostały strażnice „Osinówka”, „Kamienny Wóz” i „Jałówka”. W obronie strażnicy „Kamienny Wóz” poległ plut. Pełczyński^[23].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Podświle” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.