Kompania graniczna KOP „Hnieździłów”

Rozmieszczeniebatalionu KOP „Budsław” w 1931

Kompania graniczna KOP „Hnieździłów” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Dokszycach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 31 batalionu celnego. W Hnieździłowie stacjonowała jego 1 kompania celna. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Hnieździłów” służbę graniczną pełniły pododdziały 31 batalionu Straży Granicznej. W Hnieździłowie stacjonowała 1 kompania Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 1 batalion graniczny ^[8][9], a w jego składzie 7 kompanię graniczną KOP^[10]. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej^[b]. W 1939 roku 2 kompania graniczna KOP „Hnieździłów” (Gnieździnów) podlegała dowódcy batalionu KOP „Budsław”^[12].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[13]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[14].

2 kompania graniczna „Hnieździłów” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 29 kilometrów 40 metrów^[15]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniał zastaw „Beztrosk” z komendantury „Wolberowicze”^[16].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 4 kompania graniczna KOP „Dokszyce” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Dołhinów” – 1928^[17], 1929^[18], 1931^[16], 1932^[19], 1934^[20], 1938^[21]

Walki kompanii w 1939

Strażnice 2 kompanii granicznej „Hnieździłów”, atakowane przez pododdziały 4 KS i 13 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD, prawdopodobnie nie podjęły walki. Rozbite zostały też odwody kompanijne^[22]. Niewielka część macierzystego baonu przeszła na Litwę i tam została internowana^[23].

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934^{[17][18][16][19][20][24][c]}:

• strażnica KOP „Smolarnia I”
• strażnica KOP „Wiereciejka” (Wieretejki)^[d][e]
• strażnica KOP „Worony”^[f]
• (28)^[10] strażnica KOP „Wardomicze”^[g]

Strażnice kompanii w 1938^[21]

• strażnica KOP „Wiereciejka”
• strażnica KOP „Worony”
• strażnica KOP „Wardomicze”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[25][26]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Wierotejka”^[h]
• 2 strażnica KOP „Worony”
• 3 strażnica KOP „Wardomicze”

Dowódcy kompanii

• kpt. Sroka (był w 1928 − 22 III 1931 → przeniesiony do Komendy Garnizonu Gniezno)^[27]
• kpt. Kazimierz Kruczkowski (25 III 1931^[27] − 11 III 1932)
• kpt. Mikołaj Jezierski (26 III 1934^[28] − )
• kpt. Władysław Halka^[i] (IX 1939)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Budsław” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.