Kompania graniczna KOP „Korzec”

Strażnica KOP w Korcu (Cukrownia) na Wołyniu

Rozmieszczenie baonu KOP „Hoszcza” w 1931

Kompania graniczna KOP „Korzec” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Korcu rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 9 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Korzec” służbę graniczną pełniły pododdziały 9 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 3 batalion graniczny ^[8][9], a w jego składzie 28 kompanię graniczną KOP^[10]. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

W 1939 roku 2 kompania graniczna KOP „Korzec” podlegała dowódcy batalionu KOP „Hoszcza”^[11].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[12]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[13].

2 kompania graniczna „Korzec” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 26 kilometrów 681 metrów^[14]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Szytnia”, „Deraźnia” i „Mucharów” z komendantury „Piszczów”^[15].

Wydarzenia

• W meldunku sytuacyjnym z 29 stycznia 1925 roku napisano: Na pododcinku kompanii za nielegalne przekroczenie granicy z Bolszewji przytrzymano trzy osoby^[16].
• W meldunku sytuacyjnym z 30 stycznia 1925 roku napisano:

27 stycznia 1925 roku o godz. 24.00 na strażnicy nr 98 zatrzymano dwie kobiety, które między słupami 1572-1573 usiłowały przejść na stronę Rosji^[17].

28 stycznia 1925 roku o godz. 3.15 zatrzymano niejakiego Ryczkę, który między słupami 1571-1572 przekroczył granicę z Rosji^[17].

Kompanie sąsiednie:

• 1 kompania graniczna KOP „Hołyczówka” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Sapożyn” – 1928^[18], 1929^[19], 1931^[15], 1932^[20], 1934^[21], 1938^[22]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1929^[23][c]:

• 96 strażnica KOP „Korzec «Cukrownia»” (Cukrownia^[18])
• 97 strażnica KOP „Chutor Parfima”^[d]
• 98 strażnica KOP „Chutor Krale”
• 99 strażnica KOP „Babin”
• 100 strażnica KOP „Bogdanówka”^[e]

Strażnice kompanii w latach 1931 – 1934^{[15][20][24][f]}

• strażnica KOP „Cukrownia”
• strażnica KOP „Parfimy”
• strażnica KOP „Krale”^[g][h]
• strażnica KOP „Babin”^[i]

Strażnice kompanii w 1938^[22]

• strażnica KOP „Cukrownia”
• strażnica KOP „Krale”
• strażnica KOP „Babin”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[25]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Cukrownia”
• 2 strażnica KOP „Krale”
• 3 strażnica KOP „Babin”

Dowódcy kompanii

• kpt. Mieczysław Duch (od 5 października 1924, był 2 lutego 1925)^[26]
• kpt. Jan Masternak (był 31 lipca 1928 − 20 marca 1929 → przeniesiony do 26 b KOP)^[27]
• kpt. Władysław Węgrzyński (29 marca 1929 − 1 kwietnia 1931 → kwatermistrz batalionu)^[27]
• kpt. Władysław Majerski (1 kwietnia 1931 − )^[27]
• kpt. Stefan Jesionek (był 1 kwietnia 1932 − kwietnia 1932 → dowódca kompanii odwodowej)^[27]
• kpt. Władysław Grodnicki (był 1 maja 1932 − )^[27]
• kpt. Marcin Zalewski (17 lipca 1932 − )^[27]
• kpt. Stanisław Nowicki^[j] (- 1939)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Graficzny wykaz budynków zajmowanych przez oddziały 1 Brygady KOP nr L.dz.KOP 272/1.Br.Op.Wyszk.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Hoszcza” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.