Kompania graniczna KOP „Przewłoka”

Kompania graniczna KOP „Przewłoka” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Wielkim Rożynie rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 37 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Wysiłek” służbę graniczną pełniły pododdziały 37 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 1600/tjn./O.de B/25, w drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w terminie do 1 marca 1925 roku sformowano 15 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 2 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 98 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Z dniem 24 listopada 1938 dowódca KOP, zarządzeniem nr L.6990/tj.og.org/38, przeniósł dowództwo 2 kompanii granicznej z Wysiłka do Przewłoki.

14 sierpnia 1939 roku Stanisław Sławiński „przedłożył końcowe dokumenty rozliczeniowe z budowy koszar dla kompanii granicznej w Przewłokach i kościoła garnizonowego w Ludwikowie. Tego samego dnia spisano komisyjnie protokół ostatecznego odbioru obiektów i udzielono mu absolutorium”^[9].

W 1939 roku 2 kompania graniczna KOP „Przewłoka” podlegała dowódcy batalionu KOP „Ludwikowo”^[10].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[11]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[12].

2 kompania graniczna „Wysiłek” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 33 kilometrów 850 metrów^[13]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Wołczok” i „Mały Rożyn” z komendantury „Krasnaja Słoboda”^[14].

Wydarzenia

13 listopada 1928 roku odbyło się uroczyste poświęcenie i oddanie do użytku koszar i budynków gospodarczych odwodu i dowództwa kompanii „Wielki Rożyn”, w gminie Czuczewicze. Koszary odwodu i budynki gospodarcze zostały wzniesione siłami własnymi batalionu. Kierownictwo budowy spoczywało w rękach dowódcy batalionu. Jednocześnie zmieniono nazwę miejsca odwodu z „Wielki Rożyn” na „Wysiłek”^[15].

Kompanie sąsiednie

• 1 kompania graniczna KOP „Chominka” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Hawrylczyce” – 1928^[16], 1929^[17], 1931^[14], 1932^[18], 1934^[19], 1938^[20]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934^{[21][22][14][23][24][c]}

• strażnica KOP „Belina”^[d]
• strażnica KOP „Nowy Rożan”^[e] (Nowy Rożyn^{[21][22][14][23][24]})
• strażnica KOP „Wołma I”^[f]
• strażnica KOP „Borowa”^[g]

Strażnice kompanii w 1938^[25]

• strażnica KOP „Belina”
• strażnica KOP „Nowy Rożan”
• strażnica KOP „Wołma I”

Organizacja kompanii „Przewłoka” 17 września 1939^[26][27]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Bielina”
• 2 strażnica KOP „Różan Nowy”
• 3 strażnica KOP „Wołma I”

Dowódcy kompanii

• kpt. Walerian Iwanowski^[h]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Stanisław Sławiński: Od Borów Tucholskich do Kampinosu. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1977.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.