Kompania graniczna KOP „Raków”

Kompania graniczna KOP „Raków”
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1924

Rozformowanie

1939

Organizacja
Dyslokacja

Raków[a]

Formacja

Korpus Ochrony Pogranicza

Podległość

batalion KOP „Iwieniec”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Iwieniec” w 1931
Kompania KOP Raków w 1934.png
Kapitan 14 pp Antoni Berger – w połowie lat 30. dowodził kompanią graniczną KOP „Raków”
Kapitan 14 pp Emil Zawisza – w latach 1935–1936 dowodził kompanią graniczną KOP „Raków”

Kompania graniczna KOP „Raków” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Rakowie rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 32 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Raków” służbę graniczną pełniły pododdziały 32 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 6 batalion graniczny [8][9], a w jego składzie 13 kompanię graniczną KOP „Raków”[10]. W 1930 kompanii nadano imię 41 Suwalskiego pułku piechoty[11].

W 1934 w batalionie KOP „Iwieniec” dokonano pewnych zmian strukturalnych. Z dniem 1 grudnia 1934 kompanii przybyła strażnica „Kuczkuny”[12]. Latem 1936 roku dowódca KOP polecił wyłączyć ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączyć ją jako 4 kompanię graniczną batalionu KOP „Stołpce”. Odcinek ochraniany przez kompanię włączono w rejon odpowiedzialności dowódcy batalionu KOP „Stołpce”. Dotychczasowa 4 kompania graniczna KOP „Raków” batalionu KOP „Iwieniec” otrzymała numer 2[13]. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 5 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej[b].

W 1939 roku 2 kompania graniczna KOP „Raków” podlegała nadal dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”[14].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[15]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[16].

4 kompania graniczna „Raków” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 14 kilometrów 955 metrów[17]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Nowe Pole” i „Malawki” z komendantury „Nowe Pole”[18].

Wydarzenia
  • 19 stycznia 1928 dowódca strażnicy Duszków sierż. zaw. Aleksander Ucikin zastrzelił żołnierza sowieckiego w pasie neutralnym. Dochodzenie prowadził posterunek żandarmerii KOP[19].
  • W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 roku napisano:
21 stycznia 1925 roku o godz. 3.00 rano na pododcinku nr 13 Raków obok słupa 647 patrol zatrzymał dwóch osobników, którzy usiłowali przekroczyć granicę do Polski. Po zatrzymaniu próbowali przekupić żołnierzy. Przekazani zostali wraz z towarem do ekspozytury celnej w Rakowie[20].

Kompanie sąsiednie:

Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna kompanii granicznej KOP „Raków”
Lata1928-1934[21][26][18][27][28][c]1938[29]17 września 1939[30][31]
Strażnicestrażnica KOP „Kuczkuny”[d]strażnica KOP „Kuczkuny”strażnica KOP „Kuczkuny”
strażnica KOP „Mińska”strażnica KOP „Pomorszczyzna”strażnica KOP „Pomorszczyzna”
strażnica KOP „Pomorszczyzna”[e]
strażnica KOP „Duszków”[f]
Innepluton odwodowy

Dowódcy kompanii

stopieńImię i nazwiskookres pełnienia służbykolejne stanowisko
kapitanLucjan Stokowskibył IV 1927 dowódcą 4 kg[32]
kapitanJan Wachowskbył 30 IV 1930 −[33]
kapitanJan I Szczepaniak8 III 1931 − 30 VI 1933(chory) przeniesiony w stan spoczynku[33]
kapitanZdzisław Dunikowski[g]był I 1933 -kwatermistrz batalionu[32]
kapitanAntoni Bergerbył 1 IV 1934 -adiutant batalionu[32]
kapitanZdzisław DunikowskiV 1934 - 4 V 1935[32]kwatermistrz batalionu[32]
kapitanEmil Zawisza5 V 1935 - 8 X 1936[32]dowódca 2 kompanii granicznej „Rubieżewice”
kapitanEdward Hecht[h]VI 1937 – 1939 [34]

Uwagi

  1. ↑ miasto Raków, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
  2. ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366
  3. ↑ W 2000 roku Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 roku odnoszą się do stanu sprzed 1937 roku → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Kuczkuny”, „Mińska”, „Pomorszczyzna” → Szubański 1993 ↓, s. 277
  4. ↑ wieś Kuczkuny, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
  5. ↑ folwark Pomorszczyzna, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
  6. ↑ wieś Duszkowo, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
  7. ↑ Zdzisław Habdank-Dunikowski ur. 26 marca 1894, uczestnik obrony Lwowa w 1918, podczas II wojny światowej jeniec oflagu w Murnau, zm. 10 sierpnia 1961 w Londynie. Z żałobnej karty. Ś. p. Zdzisław Habdank-Dunikowski. „Biuletyn”. Nr 1 (2), s. 60, Marzec 1962. Koło Lwowian w Londynie. 
  8. ↑ Hecht Edward (1899-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 2 kompanii granicznej „Raków”. Przydział mobilizacyjny nieznany. Więzień obozu w Ostaszkowie. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 720

Przypisy

  1. ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
  2. ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
  3. ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
  4. ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
  5. ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
  6. ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
  7. ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
  8. ↑ Prochwicz 3/1994 ↓, s. 152.
  9. ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
  10. ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 15/25.
  11. ↑ Głowiński 2018 ↓, s. 85.
  12. ↑ Głowiński 2009 ↓, s. 21.
  13. ↑ Zarządzenie nr Ldz. 3499/tj./og.org./36 ↓.
  14. ↑ Szubański 2000 ↓, s. 88.
  15. ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
  16. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
  17. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 298.
  18. ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
  19. ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 4/28.
  20. ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 15/1925.
  21. ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
  22. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8 i 10/1929.
  23. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 21 i 23/1932.
  24. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 54 i 55/1934.
  25. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 84 i 85/1938.
  26. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1929.
  27. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 23/1932.
  28. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 55/1934.
  29. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 85/1938.
  30. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 307.
  31. ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 186.
  32. ↑ a b c d e f Listy płac bg „Iwieniec” ↓.
  33. ↑ a b Obsada oficerska bg „Iwieniec” ↓.
  34. ↑ Głowiński 2009 ↓, s. 167.

Bibliografia

  • Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
  • Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
  • Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
  • Tomasz Głowiński: Pułk KOP „Wołożyn” i chroniona przezeń granica (1929–1939). W: [red.] Artur Ochał, Michał Ruczyński, Paweł Skubisz: U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-528-5.
  • Tomasz Głowiński: Pułk KOP „Wołożyn” i chroniona przezeń granica (1929–1939). W: [red.] Artur Ochał, Michał Ruczyński, Paweł Skubisz: U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-528-5.
  • Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
  • Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
  • Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
  • Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
  • Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
  • Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
  • Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
  • Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
  • Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
  • Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
  • Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
  • Meldunki sytuacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
  • Listy płac batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1925-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Korpus Ochrony Pogranicza
Brygady
Pułki
piechoty
Bataliony
graniczne
odwodowe
forteczne
Kawaleria
szwadrony
Artyleria
Saperzy
Wywiad
Placówki wywiadowcze KOP nr
Ekspozytury Oddziału II Szt. Gen.
Jednostki
sformowane
przez KOP
Kompanie
graniczne
Strażnice

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Kpt. 14 pp Emil Zawisza.jpg
Autor: Szczur14pp, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kpt. 14 pp Emil Zawisza - przetworzone zdjęcie z archiwum Mariana Ropejko
Kpt. 14 pp Antoni Berger.jpg
Autor: Szczur14pp, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kpt. 14 pp Antoni Berger, we wrześniu 1939 dowódca kompanii przeciwpancernej 14 pułku piechoty - przetworzone zdjęcie ze zbiorów Mariana Ropejko
Batalion KOP Iwieniec.JPG
Szkic rozmieszczenia batalionu KOP Iwieniec w 1931