Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Iwieniec” w 1931

Kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Rubieżewicach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 12 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Rubieżewicze” służbę graniczną pełniły pododdziały 12 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 8 batalion graniczny ^[8][9], a w jego składzie 16 kompanię graniczną KOP „Rubieżewicze”^[10].

Potem kompania przeszła w podporządkowanie dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”. W 1930 strażnicy nadano imię Władysława Syrokomli^[11]. W 1934 w batalionie KOP „Iwieniec” dokonano pewnych zmian strukturalnych. Z dniem 1 grudnia 1934 w kompanii pozostały tylko strażnice „Lichacz”, „Oleszkowo” i „Borkowszczyzna”^[12]. Latem 1936 roku dowódca KOP polecił wyłączyć ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączyć ją jako 4 kompanię graniczną batalionu KOP „Stołpce”. Odcinek ochraniany przez kompanię włączono w rejon odpowiedzialności dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[13]. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 4 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

W 1939 roku 4 kompania graniczna KOP „Rubieżewicze” podlegała dowódcy batalionu KOP „Stołpce”^[14].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[15]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[16].

2 kompania graniczna „Rubieżewicze” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 16 kilometrów 811 metrów^[17]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Popki” i „Połoniewicze” z komendantury „Połoniewicze”^[18].

Wydarzenia:

• W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 roku napisano:

W rejonie kompanii miało miejsce samobójstwo osoby cywilnej Alekszndry Kaczanowicz, która zastrzeliła się z rewolweru kpr. Romualda Mackiewicza z 1 komp. VIII baonu^[19].

Kompanie sąsiednie:

• 3 kompania graniczna KOP „Stasiewszczyzna” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Kołosowo” – 1928^[20], 1929^[21], 1931^[18], 1932^[22], 1934^[23], 1938^[24]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1932^{[25][21][18][26]}

• strażnica KOP „Mikulicze”^[c]
• strażnica KOP „Lichacze”^[d]
• strażnica KOP „Oleszkowo”^[e]
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Strażnice kompanii w 1934^[23]

• strażnica KOP „Rubieżewicze”
• strażnica KOP „Lichacze”
• strażnica KOP „Oleszkowo”
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

W 1934 roku strażnica KOP „Mikulicze” przeniesiona została do Rubieżewicz^[23].

Strażnice kompanii w 1938^[24]

• strażnica KOP „Rubieżewicze”
• strażnica KOP „Oleszkowo”
• strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[27][28]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Rubieżewicze”
• 2 strażnica KOP „Oleszkowo”
• 3 strażnica KOP „Borkowszczyzna”

Dowódcy kompanii

• kpt. Stanisław Wajczak (był IV 1927 dowódcą 2 kg)^[29]
• kpt. Stanisław Rychter(był VII 1927 dowódcą 2 kg)^[29]
• kpt. Stanisław Wolnowski (5 X 1928 − 14 III 1930 → przeniesiony do batalionu KOP „Wołożyn”)^[30]
• kpt. Stanisław Bałka (17 IV 1930 − III 1931)^[30]
• kpt. Kazimierz Przeradzki (20 III 1931 −)^[30][29]
• p.o. por. Władysław Monkosa (był 31 X 1931 −)^[30]
• kpt. Tadeusz Stawicki (był I 1933 − IV 1935)^[29]
• kpt. Józef Kojder (był VIII 1935 - 21 VI 1936)^[29]

Latem 1936 roku wyłączono ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączono ją jako 4 kompanię graniczną do batalionu KOP „Stołpce”.

• kpt. / mjr Emil Zawisza (9 X 1936 - 30 IV 1937 → przeniesiony do 84 pułku piechoty)^[f]
• kpt. Franciszek Barszczewski^[g] (- 1939)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Listy płac batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1925-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.