Kompania graniczna KOP „Skała”

Rozmieszczenie batalionu KOP „Kopyczyńce” w 1931

Kompania graniczna KOP „Skała” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 1600/tjn./O.de B/25, w drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w terminie do 1 marca 1925 roku sformowano 13 batalion graniczny ^[1], a w jego składzie 2 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[a].

W 1939 roku 4 kompania graniczna KOP „Skała” podlegała dowódcy batalionu KOP „Borszczów”^[2].

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[3]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[4].

2 kompania graniczna „Skała” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 28 kilometrów 675 metrów^[5]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Żabińce”, „Wołochy”, „Piatniczany” i „Bereżanka” z komendantury „Huków”^[6].

Kompanie sąsiednie:

• 1 kompania graniczna KOP „Kociubińczyki” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Turylcze” – 1928^[7], 1929^[8], 1931^[6], 1932^[9], 1934^[10], 1938^[11]

Działania kompanii we wrześniu 1939

17 września 1939 na batalion KOP „Borszczów” kpt. Krakowskiego, strzegący granicy polsko-radzieckiej i polsko-rumuńskiej uderzyły główne siły 5 Korpusu Kawalerii komdiwa Ganina, 13 Korpusu Strzeleckiego komdiwa Nikołaja Kiriłłowa, część sił 25 Korpusu Pancernego komdiwa Riepina i 23 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD^[12].

4 kompania graniczna „Skała” atakowana była głównie przez pododdziały 5 KK. Zaskoczona atakiem strażnica „Bereżanka” w trakcie walki została zniszczona. Zginął dowódca strażnicy i prawdopodobnie cała załoga. Również strażnica „Zbrzyż” została zniszczona w walce. Dowódca z częścią załogi dostał się do niewoli^[12]. Strażnica „Skała” oraz pluton odwodowy przed godziną 6:00 17 września wycofywały się w kierunku Borszczowa tocząc walki z pododdziałami kawalerii nieprzyjaciela^[12]. Dowódca kompanii w swej relacji sporządzonej w Szwajcarii tak opisuje wydarzenia w dniu 17 września^[12]:

W godzinach południowych 17 września dowódca kompanii rozwiązał złożony przeważnie z junaków pododdział^[12].

Struktura organizacyjna kompanii

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934^{[7][6][13][b]}

• strażnica KOP „Zbrzyż”^[c]
• strażnica KOP „Skała”^[d]
• strażnica KOP „Bereżanka”^[e]
• strażnica KOP „Trójca”^[f]

Strażnice kompanii w 1938^[11]

• strażnica KOP „Zbrzyż”
• strażnica KOP „Skała”
• strażnica KOP „Bereżanka”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[14]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Zbrzyż” - plut. Kazimierz Lenarczyk^[12]
• 2 strażnica KOP „Skała” - st. sierż. Cwojdziński^[12]
• 3 strażnica KOP „Bereżanka” - plut. Józef Nowak^[12]

Dowódcy kompanii

• kpt. Marian Tomaszewski (był 30 VIII 1928 − był 10 XII 1928 → oficer wywiadowczy batalionu)^[15]
• por./kpt. Karol Różycki (był 30 IV 1929 − 24 III 1931 → przeniesiony do 3 pp Leg)^[15]
• kpt. Zbigniew Adwent (22 III 1931 −)^[15]
• kpt. / mjr Jan Światłowski (do III 1934)
• kpt. Jan Zgrzebnicki (22 III 1934 −)^[15]
• kpt. Stefan Kożan^[g] (- 1939)
• por. Jan Nowosad (1939)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Kopyczyńce” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.