Koncert skrzypcowy

(c) Bundesarchiv, Bild 183-77066-0002 / Hochneder, Christa; Eckleben, Ir / CC-BY-SA 3.0
Dawid Ojstrach podczas wykonywania koncertu skrzypcowego
Berlin, Deutsche Staatsoper, 1960

Koncert skrzypcowy – utwór muzyczny na skrzypce (czasem na dwoje lub więcej skrzypiec) i zespół orkiestralny (kameralny lub symfoniczny). Jako solowa forma instrumentalna, koncert skrzypcowy został zapoczątkowany przez Giovanniego Battistę Bononciniego (1677)[1]. Następnie chętnie podjęty i rozwijany w warstwie wirtuozowskiej przez takich kompozytorów jak Antonio Vivaldi, Francesco Maria Veracini, Giuseppe Tartini, Pietro Locatelli[2].

Koncert skrzypcowy ma zazwyczaj klasyczną budowę trzyczęściową, opartą na cyklu sonatowym, z opuszczeniem menueta lub scherza. Pod koniec jednej z części (zwykle pierwszej) znajduje się wirtuozowska partia solisty, zwana kadencją. W muzyce współczesnej zdarzają się koncerty czteroczęściowe, np. Dmitrija Szostakowicza, Igora Strawińskiego, czy nawet dwuczęściowe, jak u dodekafonisty Albana Berga[a][3].

Słynne koncerty skrzypcowe

Najsłynniejsze koncerty skrzypcowe są dziełami Vivaldiego, Beethovena, Mozarta, Mendelssohna, Brahmsa, Czajkowskiego i Sibeliusa. Kompozycje te można określić jako kanon repertuaru skrzypcowego. Są one najczęściej wykonywanymi dziełami tego gatunku podczas koncertów filharmonicznych.

Dziesięć najbardziej znanych koncertów skrzypcowych wg angielskiego miesięcznika Gramophone to[4]:

  1. III koncert skrzypcowy Mozarta G-dur
  2. Koncert skrzypcowy Beethovena D-dur
  3. Koncert skrzypcowy Mendelssohna e-moll
  4. Koncert skrzypcowy Brahmsa D-dur
  5. Koncert skrzypcowy Czajkowskiego D-dur
  6. I koncert skrzypcowy Maxa Brucha g-moll
  7. Koncert skrzypcowy Sibeliusa d-moll
  8. Koncert skrzypcowy Berga
  9. II koncert skrzypcowy Bartóka
  10. I koncert skrzypcowy Szostakowicza

Repertuar chronologicznie

Barok

Antonio Vivaldi (1678–1741)
L'Estro Armonico, op. 3 (1711) – zbiór 12 koncertów skrzypcowych, na dwoje skrzypiec i na czworo skrzypiec, wśród nich
Rękopis J.S. Bacha. Transkrypcja podwójnego koncertu skrzypcowego A. Vivaldiego Op.3. No.11.
  • Koncert na 2 skrzypiec a-moll, RV 522 – ósmy koncert w zbiorze
  • Koncert na 4 skrzypiec h-moll, RV 580 – dziesiąty koncert w zbiorze, wykonywany niekiedy jako Koncert na 4 skrzypiec i wiolonczelę b-moll
La Stravaganza, op. 4 (1714) – zbiór 12 koncertów, wśród których jeden to typowe concerto grosso, cztery to koncerty na dwoje skrzypiec, zaś pozostałych 7 – to koncerty solowe
Cztery pory roku (Le quattro stagioni) – cykl 4 koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)
  • Koncert nr 1 E-dur „Wiosna” („La Primavera”), RV 269
  • Koncert nr 2 g-moll „Lato” („L’Estate”), RV 315
  • Koncert nr 3 F-dur „Jesień” („L’Autunno”), RV 293
  • Koncert nr 4 f-moll „Zima” („L’Inverno”), RV 297
Koncert Es-Dur „Burza na morzu” („La Tempesta di mare”), RV 253 – piąty z koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)
Koncert C-Dur „Przyjemność” („Il Piacere”), RV 180 – szósty z koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)
Koncert B-Dur „Polowanie” („La Caccia”), RV 362 – dziesiąty z koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)
La cetra, Op. 9 (1727) – zbiór 12 koncertów skrzypcowych i na dwoje skrzypiec
Koncert D-dur „Wielki mogoł” („Grosso mogul”), RV 208
Koncert A-dur „Kukułka”, RV 335 – istnieje również inna wersja tego utworu jako Koncert A-dur „Słowik” („Il rossignuolo”), RV 335a
Koncert na 3 skrzypiec F-dur, RV 551
Johann Sebastian Bach (1685–1750)
Koncert skrzypcowy a-moll, BWV 1041 (ok. 1720) – transkrybowany przez Bacha na klawesyn jako Koncert klawesynowy g-moll, BWV 1058
Koncert skrzypcowy E-dur, BWV 1042 (ok. 1720) – transkrybowany przez Bacha na klawesyn jako Koncert klawesynowy D-dur, BWV 1054
Koncert na 2 skrzypiec d-moll, BWV 1043 (ok. 1730) – transkrybowany przez Bacha na klawesyn jako Koncert na 2 klawesyny c-moll, BWV 1062

Klasycyzm

Giovanni Battista Viotti (1755–1824)
XXII koncert skrzypcowy a-moll (ok. 1792–1797)
Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791)
I koncert skrzypcowy B-dur KV 207 (1775)
II koncert skrzypcowy D-dur KV 211 (1775)
III koncert skrzypcowy G-dur KV 216 (1775)
IV koncert skrzypcowy D-dur KV 218 (1775)
V koncert skrzypcowy A-dur KV 219 (1775)
VI koncert skrzypcowy Es-dur KV 268 (1780)?
VII koncert skrzypcowy D-dur KV 271a (1777)? (niedokończony)
Symfonia koncertująca Es-dur na skrzypce i orkiestrę KV 364 (1779)
Ludwig van Beethoven (1770–1827)
Koncert skrzypcowy D-dur, op. 61 (1806)

Romantyzm i neoromantyzm

Nicolo Paganini (dagerotyp)
Niccolò Paganini (1782–1840)
I koncert skrzypcowy D-dur, op. 6, MS 21 (1816)[b]
II koncert skrzypcowy h-moll , op. 7, MS 28 (1826)[c]
III koncert skrzypcowy E-dur, MS 50 (1826)
IV koncert skrzypcowy d-moll, MS 60 (1829–1830)
V koncert skrzypcowy a-moll, MS 78 (1830)[d]
VI koncert skrzypcowy e-moll (1815)[e][f]
Louis Spohr (1784–1859)
VIII Koncert skrzypcowy a-moll „In modo d’una scena cantante” („Koncert w formie sceny wokalnej”), op. 47 (1816)
Karol Lipiński (1790–1861)
I Koncert skrzypcowy fis-moll, op. 14
II Koncert skrzypcowy D-dur „Wojskowy”, op. 21 (ok. 1826)
Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809–1847)
Koncert skrzypcowy d-moll op. posth. (1821–1823)
Koncert skrzypcowy e-moll, op. 64 (1844)
Robert Schumann (1810–1856)
Koncert skrzypcowy d-moll, WoO 23 (1853)
Koncert skrzypcowy a-moll, op. 129 (1853/1854)[g]
Henri Vieuxtemps (1820–1881)
V Koncert skrzypcowy a-moll „Grétry”, op. 37 (1860)
Johannes Brahms (1833–1897)
Koncert skrzypcowy D-dur, op. 77 (1878)[h]
Henri Vieuxtemps, litografia z 1834
Camille Saint-Saëns (1835–1921)
III Koncert skrzypcowy h-moll, op. 61 (1880)[i]
Henryk Wieniawski (1835–1880)
I Koncert skrzypcowy fis-moll, op. 14 (1852–1853)[j]
II Koncert skrzypcowy d-moll, op. 22 (1856–1870)[i]
Max Bruch (1838–1920)
I Koncert skrzypcowy g-moll, op. 26 (1864–1867)
Piotr Czajkowski (1840–1893)
Koncert skrzypcowy D-dur, op. 35 (1878)[k]
Antonín Dvořák (1841–1904)
Koncert skrzypcowy a-moll, op. 53 (1879–1880)
Mieczysław Karłowicz (1876–1909)
Koncert skrzypcowy A-dur, op. 8 (1902)
Aleksandr Głazunow (1865–1938)
Koncert skrzypcowy a-moll, op. 82 (1904)
Jean Sibelius (1865–1957)
Koncert skrzypcowy d-moll, op. 47 (1905)
Edward Elgar (1857–1934)
Koncert skrzypcowy h-moll, op. 61 (1910)

Muzyka współczesna

Arnold Schönberg (1874–1951)
Koncert skrzypcowy, op. 36 (1936)[l]
Ottorino Respighi (1879–1936)
Concerto gregoriano na skrzypce i orkiestrę (1921)
Koncert skrzypcowy Schönberga.
Pierwsze 8 taktów
Béla Bartók (1881–1945)
II koncert skrzypcowy (1938)[m]
Nikołaj Miaskowski (1881–1950)
Koncert skrzypcowy d-moll, op.44[n]
Karol Szymanowski (1882–1937)
I koncert skrzypcowy, op. 35 (1916)[o]
II koncert skrzypcowy, op. 61 (1932)[o]
Igor Strawinski (1882–1971)
Koncert skrzypcowy D-dur (1931)
Alban Berg (1885–1935)
Koncert skrzypcowy „Pamięci anioła” (1935)[p]
Skrzypaczka Weriko Czumburidze, Aralık 2016
Siergiej Prokofjew (1891–1953)
I koncert skrzypcowy D-dur, op. 19 (1916–1917)
II koncert skrzypcowy g-moll, op. 63 (1935)
Erich Wolfgang Korngold (1897–1957)
Koncert skrzypcowy D-dur, op. 35 (1945)
William Walton (1902–1983)
Koncert skrzypcowy (1939)
Aram Chaczaturian (1903–1978)
Koncert skrzypcowy d-moll (1940)
Dmitrij Kabalewski (1904–1987)
Koncert skrzypcowy C-dur, op. 48 (1948)
Dmitrij Szostakowicz (1906–1975)
I koncert skrzypcowy a-moll, op. 77 (1947–1948)[q]
II koncert skrzypcowy cis-moll, op. 129 (1947)[n]
Grażyna Bacewicz (1909–1969)
III koncert skrzypcowy (1948)
Benjamin Britten (1913–1976)
Koncert skrzypcowy d-moll, op. 15 (1939)
Andrzej Panufnik (1914–1991)
Koncert na skrzypce i orkiestrę (1971)
Kameraliści Daniel Hope, Erin Keefe
i Paul Neubauer
Mieczysław Wajnberg (1919–1996)
Koncert skrzypcowy g-moll, op.67
György Ligeti (1923–2006)
Koncert skrzypcowy (1990-92)
Alfred Sznitke (1934–1998)
IV koncert skrzypcowy (1984)
Krzysztof Penderecki (1933–2020)
I koncert skrzypcowy (1977)[r]
II koncert skrzypcowy „Metamorfozy” (1995)[s]
Philip Glass (ur. 1937)
I koncert skrzypcowy (1987)
II koncert skrzypcowy „Amerykańskie cztery pory roku“ (2009)
Krzysztof Meyer (ur. 1943)
I koncert skrzypcowy (1965)
II koncert skrzypcowy (1996)

Uwagi

  1. ↑ W rzeczywistości są to cztery części zgrupowane po dwie: część I Andante + Allegretto oraz część II Allegro (kadencja) + Adagio.
  2. ↑ Koncert napisany w tonacji Es-dur, ale zwykle transponowany do D-dur. Za: Nicolo Paganini. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Stanley Sadie (red.), John Tyrrell (red.). Londyn: Oxford University Press, 2001. ISBN 0-333-60800-3. (ang.).
  3. ↑ Z uwagi na finałowe „rondo dzwonkowe” koncert ten jest zwany „La Clochette” lub „La Campanella” („Dzwonek”).
  4. ↑ Brak oryginalnej partytury (zaginęła, nie została ukończona lub odnaleziona); w 1959 Federico Mompellio zorkiestrował koncert z partii solowej. Za: Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)
  5. ↑ Koncert ten zwany jest niekiedy koncertem nr 0, z racji daty swojego powstania.
  6. ↑ Brak oryginalnej partytury (zaginęła, nie została ukończona lub odnaleziona); koncert zorkiestrowany w 1973 przez Federica Mompellio i Francesca Fiore na podstawie manuskryptu gitarowego. Za: Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)
  7. ↑ Koncert jest transkrypcją Koncertu wiolonczelowego a-moll, op.129.
  8. ↑ Dedykowany skrzypkowi Józefowi Joachimowi.
  9. ↑ a b Dedykowany Pablowi Sarasatemu.
  10. ↑ Dedykowany królowi pruskiemu.
  11. ↑ Dedykowany skrzypkowi Adolfowi Brodskiemu (pierwotnie innemu skrzypkowi Leopoldowi Auerowi).
  12. ↑ Dedykowany Antonowi Webernowi.
  13. ↑ Utwór ten znany powszechnie jako Koncert skrzypcowy, jako że I koncert skrzypcowy z 1908 r. przez długi czas pozostawał w zapomnieniu i nie był wykonywany.
  14. ↑ a b Dedykowany skrzypkowi Dawidowi Ojstrachowi.
  15. ↑ a b Dedykowany skrzypkowi Pawłowi Kochańskiemu.
  16. ↑ Dedykowany Manon, zmarłej w wieku 18 lat córce Almy Mahler.
  17. ↑ Dedykowany Dawidowi Ojstrachowi. Druga wersja koncertu opublikowana została jako op. 99 (1955).
  18. ↑ Dedykowany Isaacowi Sternowi.
  19. ↑ Dedykowany Anne-Sophie Mutter.

Przypisy

  1. ↑ Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 1995, s. 456. ISBN 83-01-11390-1.
  2. ↑ tamże. s. 456.
  3. ↑ Anthony Pople: Berg: Violin Concerto. Cambridge and New York: Cambridge University Press: Cambridge University Press, 1991, s. 47-60. ISBN 0-521-39066-4. (ang.)
  4. ↑ Top 10 violin concertos (ang.). Gramophone, 2016-03-07. [dostęp 2017-01-10].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Gnome-mime-sound-openclipart.svg
An audio speaker emitting sound waves, in the Gnome style
021212 Dress Rehearsal -Cr Tristan Cook.jpg
Autor: Cmslc, Licencja: CC BY-SA 3.0
(Left to right) Chamber Music Society artists Daniel Hope, Erin Keefe, and Paul Neubauer. Photo by Tristan Cook.
Wolfgang Amadeus Mozart - Sinfonia Concertante für Violine, Viola und Orchester - 1. Allegro mæstoso.ogg
Autor: Wolfgang Amadeus Mozart , Licencja: EEF OAL-1
Work
Köchel-Verzeichnis number: 364 (320d)
Title: Sinfonia Concertante für Violine, Viola und Orchester
Movement: 1. Allegro mæstoso

Performance

Conductor: Simon Schindler
Ensemble: Fulda Symphonic Orchestra
Violinist: Rebekka Herrmann
Violist: Kristina Rill
Location: Grosser Saal der Orangerie Fulda
Bundesarchiv Bild 183-77066-0002, Berlin, Deutsche Staatsoper, Festkonzert David Oistrach.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-77066-0002 / Hochneder, Christa; Eckleben, Ir / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Zentralbild-Hochneder-Eckleben Eckl-Noe 15.10.1960 Berliner Festtage 1960 Festkonzert mit David Oistrach in der Deutschen Staatsoper Zum größten künstlerischen Ereignis während der Berliner Festtage wurde am 14.10.1960 das Auftreten des weltbekannten sowjetischen Geigers David Oistrach in der Deutschen Staatsoper zu Berlin. Der Meister interpretierte unterstützt von der Staatskapelle unter Franz Konwitschny Beethovens Violinkonzert. Das Publikum dankte mit minutenlangem Beifall. UBz: David Oistirach während des Konzerts.
Veriko Tchumburidze.jpg
Autor: Basak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Veriko Tchumburidze, Aralık 2016, Bursa
Paganinidaug.png
Daguerreotype of Niccolo Paganini
BWV596-1-autograph.jpg
Autograph score of the first movement of BWV 596, Johann Sebastian Bach's transcription of Vivaldi's double violin concerto Op.3. No.11.
Ex 4 - Schoenberg Violin Concerto - bars 1-8.png
Autor: Daman, Licencja: CC BY-SA 4.0
Schoenberg Violin Concert