Koniczyna

Koniczyna
Ilustracja
Morfologia gatunku typowego
– koniczyny łąkowej
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

koniczyna

Nazwa systematyczna
Trifolium L.
Sp. Pl. 764. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Trifolium pratense L.[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Koniczyna biała
Koniczyna białoróżowa
Koniczyna brunatna
Koniczyna długokłosowa
Koniczyna pannońska
Koniczyna rozdęta

Koniczyna (Trifolium L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje ok. 250 gatunków[4]. Rośliny te występują naturalnie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii[5]. W Polsce rośnie dziko ponad 20 gatunków, kilka jest uprawianych. Koniczyny rosną na różnych siedliskach, najczęściej w miejscach skalistych, na klifach i wydmach piaszczystych, w murawach i na stepach[5]. Szereg gatunków pełni ważną rolę w gospodarce rolnej, jako rośliny pastewne rosnące na łąkach i pastwiskach oraz wysiewane w polowych mieszankach pastewnych. Uprawiane na polach są zarówno w celach paszowych, ale też w płodozmianie, ze względu na korzystne oddziaływanie na strukturę i skład gleby[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj rozprzestrzeniony na wszystkich kontynentach w strefach klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego, z wyjątkiem Australii[7]. Centra największego zróżnicowania to okolice Morza Śródziemnego (w Europie 99 gatunków[5]), Etiopia, Kalifornia i Chile (18 gatunków[8])[9].

Gatunki rodzime we florze Polski[10]
Gatunki uprawiane i dziczejące w Polsce[10]
  • koniczyna aleksandryjska (Trifolium alexandrinum L.) – efemerofit
  • koniczyna gwiazdkowata (Trifolium stellatum L.) – efemerofit
  • koniczyna kolczasta (Trifolium echinatum M.Bieb.) – efemerofit
  • koniczyna krwistoczerwona (Trifolium incarnatum L.) – gatunek uprawiany
  • koniczyna kutnerowata (Trifolium tomentosum L.) – efemerofit
  • koniczyna łopianowata (Trifolium lappaceum L.) – efemerofit
  • koniczyna odstająca (Trifolium patens Schreb.) – antropofit zadomowiony
  • koniczyna skręcona, k. perska (T. resupinatum var. majus) – efemerofit
  • koniczyna skupiona (Trifolium glomeratum L.) – efemerofit
  • koniczyna wąskolistna (Trifolium angustifolium L.) – efemerofit
  • koniczyna zmienna (Trifolium ambiguum M. Bieb.) – gatunek uprawiany

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 70 cm wysokości[5]. Nagie lub owłosione. Łodygi prosto wzniesione, podnoszące się lub płożące[7].
Liście
Trójlistkowe (rzadko z 5–9 listkami) podzielonymi pierzaście lub dłoniasto. Listki całobrzegie lub ząbkowane. Przylistki zwykle drobne, przynajmniej częściowo przyrosłe do ogonka liściowego[7][5].
Kwiaty
Motylkowe, drobne i zebrane w gęste główki, rzadziej w wydłużonych gronach lub wyrastają pojedynczo. Poszczególne kwiaty siedzące lub drobnoogonkowe. Działki w liczbie 5 równej długości tworzą kielich dzwonkowaty, zwykle trwały. Płatki korony białe, różowe, czerwone i żółte. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka otulające łódeczkę, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną zalążnią zawierającą od 1 do 12 zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[5][7].
Owoce
Strąki zamknięte zwykle w trwałych kielichu. Zawierają zazwyczaj 1–2 nasiona, rzadko do 9. Nasiona są jajowate, kuliste lub nerkowate[7][5].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Trifolieae[11].

Pozycja systematyczna rodzaju według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), podrodzina Trifolioideae F. Schwarz, plemię Trifolieae Endl., podplemię Trifoliinae Bronn, rodzaj koniczyna (Trifolium L.)[12][13].

Wykaz gatunków[4][14]
  • Trifolium abyssinicum D.Heller
  • Trifolium acaule A.Rich.
  • Trifolium acutiflorum Murb.
  • Trifolium affine C.Presl
  • Trifolium africanum Ser.
  • Trifolium aintabense Boiss. & Hausskn.
  • Trifolium albopurpureum Torr. & A.Gray
  • Trifolium alexandrinum L. – koniczyna aleksandryjska
  • Trifolium alpestre L. – koniczyna dwukłosowa
  • Trifolium alpinum L. – koniczyna alpejska
  • Trifolium amabile Kunth
  • Trifolium ambiguum M.Bieb. – koniczyna zmienna
  • Trifolium andersonii A.Gray
  • Trifolium andinum Torr. & A.Gray
  • Trifolium angulatum Waldst. & Kit.
  • Trifolium angustifolium L. – koniczyna wąskolistna
  • Trifolium ankaratrense Bosser
  • Trifolium antucoensis D.Heller
  • Trifolium apertum Bobrov
  • Trifolium argutum Sol.
  • Trifolium arvense L. – koniczyna polna
  • Trifolium attenuatum Greene
  • Trifolium aureum Pollich – koniczyna złocistożółta
  • Trifolium baccarinii Chiov.
  • Trifolium badium Schreb. – koniczyna brunatna
  • Trifolium barbeyi Gibelli & Belli
  • Trifolium barbigerum Torr.
  • Trifolium barnebyi (Isely) Dorn & Lichvar
  • Trifolium beckwithii S.Watson
  • Trifolium bejariense Moric.
  • Trifolium berytheum Boiss. & Blanche
  • Trifolium biebersteinii Boiss.
  • Trifolium bifidum A.Gray
  • Trifolium bilineatum Fresen.
  • Trifolium bithynicum Boiss.
  • Trifolium bivonae Guss.
  • Trifolium bobrovii Khalilov
  • Trifolium bocconei Savi
  • Trifolium boissieri Guss.
  • Trifolium bolanderi A.Gray
  • Trifolium bonanni C.Presl
  • Trifolium bordzilowskyi Grossh.
  • Trifolium brachycalycinum (Katzn. & Morley) Katzn.
  • Trifolium brandegei S.Watson
  • Trifolium breweri S.Watson
  • Trifolium brutium Ten.
  • Trifolium buckwestiorum Isely
  • Trifolium bullatum Boiss. & Hausskn.
  • Trifolium burchellianum Ser.
  • Trifolium calcaricum J.L.Collins & Wieboldt
  • Trifolium campestre Schreb. – koniczyna różnoogonkowa
  • Trifolium caucasicum Tausch – koniczyna kaukaska
  • Trifolium cernuum Brot.
  • Trifolium cheranganiense J.B.Gillett
  • Trifolium cherleri L.
  • Trifolium chilaloense Thulin
  • Trifolium chilense Hook. & Arn.
  • Trifolium ciliolatum Benth.
  • Trifolium cinctum DC.
  • Trifolium clusii Godr. & Gren.
  • Trifolium clypeatum L.
  • Trifolium congestum Guss.
  • Trifolium constantinopolitanum Ser.
  • Trifolium cryptopodium A.Rich.
  • Trifolium cyathiferum Lindl.
  • Trifolium dalmaticum Vis.
  • Trifolium dasyphyllum Torr. & A.Gray
  • Trifolium dasyurum C.Presl
  • Trifolium decorum Chiov.
  • Trifolium densiflorum Phil.
  • Trifolium depauperatum Desv.
  • Trifolium dichotomum Hook. & Arn.
  • Trifolium dichroanthum Boiss.
  • Trifolium diffusum Ehrh. – koniczyna rozpierzchła
  • Trifolium dolopium Gibelli & Belli
  • Trifolium douglasii House
  • Trifolium dubium Sibth. – koniczyna drobnogłówkowa
  • Trifolium echinatum M.Bieb. – koniczyna kolczasta
  • Trifolium elgonense J.B.Gillett
  • Trifolium elizabethae Grossh.
  • Trifolium eriocephalum Torr. & A.Gray
  • Trifolium eriosphaerum Boiss.
  • Trifolium erubescens Fenzl
  • Trifolium eximium DC.
  • Trifolium foliosum Miniaev
  • Trifolium fontanum Bobrov
  • Trifolium fragiferum L. – koniczyna rozdęta
  • Trifolium friscanum (S.L. Welsh) S.L. Welsh
  • Trifolium fucatum Lindl.
  • Trifolium gemellum Willd.
  • Trifolium gillettianum Jacq.-Fel.
  • Trifolium glanduliferum Boiss.
  • Trifolium globosum L.
  • Trifolium glomeratum L. – koniczyna skupiona
  • Trifolium gordejevii (Kom.) Z.Wei
  • Trifolium gracilentum Torr. & A.Gray
  • Trifolium grandiflorum Schreb.
  • Trifolium gymnocarpon Torr. & A.Gray
  • Trifolium haussknechtii Boiss.
  • Trifolium haydenii Porter
  • Trifolium heldreichianum Hausskn.
  • Trifolium hirtum All. – koniczyna kosmata
  • Trifolium howellii S.Watson
  • Trifolium hybridum L. – koniczyna białoróżowa
  • Trifolium incarnatum L. – koniczyna krwistoczerwona
  • Trifolium infamia-ponertii Greuter
  • Trifolium isthmocarpum Brot.
  • Trifolium juliani Batt.
  • Trifolium kingii S.Watson
  • Trifolium lanceolatum (J.B.Gillett) J.B.Gillett
  • Trifolium lappaceum L. – koniczyna łopianowata
  • Trifolium latifolium (Hook.) Greene
  • Trifolium latinum Sebast.
  • Trifolium leibergii A.Nelson & J.F.Macbr.
  • Trifolium lemmonii S.Watson
  • Trifolium leucanthum M.Bieb.
  • Trifolium ligusticum Loisel.
  • Trifolium longifoliolum (Hemsl.) House
  • Trifolium longipes Torr. & A.Gray
  • Trifolium lucanicum Guss.
  • Trifolium lugardii Bullock
  • Trifolium lupinaster L. – koniczyna łubinowata
  • Trifolium macraei Hook. & Arn.
  • Trifolium macrocephalum (Pursh) Poir.
  • Trifolium masaiense J.B.Gillett
  • Trifolium mattirolianum Chiov.
  • Trifolium mazanderanicum Rech.f.
  • Trifolium medium L. – koniczyna pogięta
  • Trifolium michelianum Savi
  • Trifolium micranthum Viv.
  • Trifolium microcephalum Pursh
  • Trifolium microdon Hook. & Arn.
  • Trifolium miegeanum Maire
  • Trifolium minutissimum D.Heller & Zohary
  • Trifolium monanthum A.Gray
  • Trifolium montanum L. – koniczyna pagórkowa
  • Trifolium mucronatum Spreng.
  • Trifolium multinerve A.Rich.
  • Trifolium mutabile Port.
  • Trifolium nanum Torr.
  • Trifolium nigrescens Viv.
  • Trifolium noricum Wulfen
  • Trifolium obscurum Savi
  • Trifolium obtusiflorum Hook.f.
  • Trifolium ochroleucon Huds. – koniczyna żółtobiała
  • Trifolium oliganthum Steud.
  • Trifolium ornithopodioides (L.) Sm.
  • Trifolium owyheense Gilkey
  • Trifolium palaestinum Boiss.
  • Trifolium pallescens Schreb.
  • Trifolium pallidum Waldst. & Kit.
  • Trifolium pannonicum Jacq. – koniczyna pannońska, k. wielkogłówkowa
  • Trifolium parnassii Boiss. & Spruner
  • Trifolium parryi A.Gray
  • Trifolium patens Schreb. – koniczyna odstająca
  • Trifolium patulum Tausch
  • Trifolium pauciflorum d'Urv.
  • Trifolium phleoides Willd.
  • Trifolium physanthum Hook. & Arn.
  • Trifolium physodes M.Bieb.
  • Trifolium pichisermollii J.B.Gillett
  • Trifolium pignantii Fauche & Chaub.
  • Trifolium pilczii Adamovic
  • Trifolium pilulare Boiss.
  • Trifolium pinetorum Greene
  • Trifolium plebeium Boiss.
  • Trifolium plumosum Hook.
  • Trifolium polymorphum Poir.
  • Trifolium polyodon Greene
  • Trifolium polyphyllum (C.A.Mey.) Latsch.
  • Trifolium polystachyum Fresen.
  • Trifolium pratense L. – koniczyna łąkowa
  • Trifolium pseudostriatum Baker f.
  • Trifolium purpureum Loisel. – koniczyna purpurowa
  • Trifolium purseglovei J.B.Gillett
  • Trifolium quartinianum A.Rich.
  • Trifolium raddeanum Trautv.
  • Trifolium radicosum Boiss. & Hohen.
  • Trifolium reflexum L.
  • Trifolium repens L. – koniczyna biała, k. rozesłana
  • Trifolium resupinatum L. – koniczyna skręcona, k. perska
  • Trifolium retusum L.
  • Trifolium riograndense Burkart
  • Trifolium rubens L. – koniczyna długokłosowa
  • Trifolium rueppellianum Fresen.
  • Trifolium rusbyi Greene
  • Trifolium salmoneum Mouterde
  • Trifolium saxatile All.
  • Trifolium scabrum L. – koniczyna szorstka
  • Trifolium schimperi A.Rich.
  • Trifolium scutatum Boiss.
  • Trifolium sebastiani Savi
  • Trifolium semipilosum Fresen.
  • Trifolium seravschanicum Bobrov
  • Trifolium setiferum Boiss.
  • Trifolium simense Fresen.
  • Trifolium sintenisii Freyn
  • Trifolium siskiyouense J.M.Gillett
  • Trifolium somalense Taub.
  • Trifolium spadiceum L. – koniczyna kasztanowata
  • Trifolium spananthum Thulin
  • Trifolium spumosum L.
  • Trifolium squamosum L.
  • Trifolium squarrosum L.
  • Trifolium stellatum L. – koniczyna gwiazdkowata
  • Trifolium steudneri Schweinf.
  • Trifolium stipulaceum Thunb.
  • Trifolium stoloniferum Muhl.
  • Trifolium stolzii Harms
  • Trifolium striatum L. – koniczyna kreskowana
  • Trifolium strictum L.
  • Trifolium subterraneum L. – koniczyna podziemna
  • Trifolium suffocatum L.
  • Trifolium sylvaticum Gerard
  • Trifolium tastetii (Pau) Font Quer
  • Trifolium tembense Fresen.
  • Trifolium tenuifolium Ten.
  • Trifolium thalii Vill. – koniczyna Thala
  • Trifolium thompsonii C.V.Morton
  • Trifolium tomentosum L. – koniczyna kutnerowata
  • Trifolium triaristatum Colla
  • Trifolium trichocalyx A.Heller
  • Trifolium trichocephalum M.Bieb.
  • Trifolium trichopterum Pancic
  • Trifolium tumens M.Bieb.
  • Trifolium tunetanum Murb.
  • Trifolium ukingense Harms
  • Trifolium uniflorum L.
  • Trifolium usambarense Taub.
  • Trifolium variegatum Torr. & A.Gray
  • Trifolium vavilovii Eig
  • Trifolium velebiticum Degen
  • Trifolium velenovskyi Vandas
  • Trifolium vernum Phil.
  • Trifolium vesiculosum Savi
  • Trifolium vestitum D.Heller & Zohary
  • Trifolium virginicum Small & Vail
  • Trifolium wentzelianum Harms
  • Trifolium wettsteinii Dorfl. & Hayek
  • Trifolium wigginsii J.M.Gillett
  • Trifolium willdenovii Spreng.
  • Trifolium wormskioldii Lehm.

Choroby i szkodniki

Choroby
Mączniak rzekomy koniczyny, mączniak prawdziwy koniczyny, kustrzebka koniczyny, rak koniczynowy, rdza koniczyny czerwonej, rdza koniczyny białej.
Szkodniki i pasożyty
Wciornastek koniczynowiec, oprzędzik koniczynowy, oprzędzik nakrapiany, pędruś koniczynowiec, perłówka byliczanka, błyszcz jarzynówka, nasionojadka koniczynowa, kanianka koniczynowa (roślina pasożytnicza)[15].

Zobacz też

  • shamrock – trójlistna koniczyna, symbol Irlandii
  • czterolistna koniczyna

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. ↑ a b Trifolium. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-04-03].
  4. ↑ a b Lathyrus. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-05-30].
  5. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 135. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ S. Starzycki: Uprawa i nasiennictwo koniczyn. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964, s. 9.
  7. ↑ a b c d e Trifolium. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-31].
  8. ↑ Estudios criticos sobre la flora de Chile. eFloras.org. [dostęp 2014-05-31].
  9. ↑ Trifolium. W: Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-31].
  10. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  12. ↑ James L. Reveal System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy. Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 Systematyka rodzaju Trifolium według Reveala
  13. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Trifolium (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-03].
  14. ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
  15. ↑ Mała encyklopedia rolnicza, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1963, s.301.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Trifolium fragiferum.jpeg
Autor: Kristian Peters -- Fabelfroh 15:18, 10 August 2007 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Erdbeer-Klee (Trifolium fragiferum)
Trifolium pannonicum 'hungarian clover' 2007-06-02 (flower).jpg
Autor: Magnus Manske, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Trifolium pannonicum "hungarian clover" (flower)

(photo taken in the Cambridge University Botanic Garden)
Trifolium Distribution.png
Distribution of the genus Trifolium
Trifolium badium 2 RF.jpg
Autor: Robert Flogaus-Faust, Licencja: CC BY 4.0
Brown clover (Trifolium badium) between Rifugio Comici and Passo Sella, Italy
Trifolium repens RF.jpg
Autor: Robert Flogaus-Faust, Licencja: CC BY 4.0
White clover (Trifolium repens), parking lot in the vicinity of Sicamous at highway #1 near Shuswap Lake
Trifolium hybridum01.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Fleur 3 - VTdJ.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.0