Konkatedra św. Stanisława Biskupa w Ostrowie Wielkopolskim

Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowie Wielkopolskim

Ostrowska Fara, Ostrowska Konkatedra

440/Wlkp/A z dnia 8.01.2007[1]
konkatedra, kościół farny kościół parafialny
Konkatedra w Ostrowie Wielkopolskim od strony płn.-wsch.
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Miejscowość	Ostrów Wielkopolski
Adres	Kardynała M. Ledóchowskiego 2
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	konkatedralna św. Stanisława Biskupa
Konkatedra • nadający tytuł	od 25 marca 1992[2] Papież Jan Paweł II
Wezwanie	św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Wspomnienie liturgiczne	8 maja
Historia Data powołania • data dekretu • dekret wydał 1434 z dnia 13 września 1904r. Magistrat Ostrowa Wielkopolskiego Data rozpoczęcia budowy 1904 Data zakończenia budowy 1906 Data poświęcenia 30 września 1906 Fundator Ferdynand Radziwiłł
Dane świątyni Styl neoromański Architekt Roger Sławski Świątynia • materiał bud. • długość • szerokość • liczba wiernych • cegła 67 m 33 m 13928[3] osób Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 55 m Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 7 Serca Jezusowego, św. Józefa, św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Matki Bożej Częstochowskiej, św. Andrzeja Apostoła, św. Antoniego Liczba naw 3 Nawa główna • szerokość 11,5 m Szerokość transeptu 33 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 32 2 Dzwonnica • typ dzwonnicy • nazwa dzwonu asymetryczna w przedniej części kościoła Maryja Królowa Polski, św. Stanisław B.M., Pelagia
Położenie na mapie Ostrowa Wielkopolskiego Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowie Wielkopolskim
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowie Wielkopolskim
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowie Wielkopolskim
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowie Wielkopolskim
51°38′53″N 17°49′09″E/51,648056 17,819167
Strona internetowa

Fragment ołtarza głównego, alabastrowa rzeźba Najświętszej Panienki z Dzieciątkiem

Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika – zwana farą, trzecia kapituła w Diecezji Kaliskiej (po Katedrze pw. św. Mikołaja w Kaliszu i Kapitule Kolegiackiej pw. św. Józefa w Kaliszu)^[4], druga (po katedrze w Sosnowcu) pośród katedr i konkatedr polskich, wybudowana w stylu neoromańskim. Położona w Śródmieściu, przy pl. Stefana Rowińskiego w Ostrowie Wielkopolskim, otoczona kompleksem zabytkowych budynków parafii.

Historia

Pierwszy kościół, XV w.-1782

Pierwszy kościół powstał w Ostrowie w pierwszej połowie XV w., prawdopodobnie w czasie zbliżonym do czasu lokacji samego miasta (w 1404 lub wcześniej). Nosił wezwania Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, św. Stanisława Biskupa i Męczennika, św. Andrzeja Apostoła oraz św. Doroty. Początkowo był to kościół filialny parafii w Wysocku, osobną parafię ostrowską ustanowiono w Poznaniu z nadania kanonika kolegiaty Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu Jerzego z Ostrowa herbu Korab w 1434. Konsekrowany został dopiero w połowie XVII w. przez sufragana gnieźnieńskiego Jana Madalińskiego. Wiadomo tylko, że był to obiekt drewniany, można też, z dużym prawdopodobieństwem, przypuszczać o jego niewielkich rozmiarach i posiadaniu jednej prostej nawy.

Drugi kościół, 1782-1906

W związku z zapoczątkowanym w XVIII w. przyspieszonym rozwojem Ostrowa pojawiła się konieczność budowy nowej, większej świątyni. Powstała ona, dzięki właścicielowi miasta Michałowi Radziwiłłowi, w latach 1781–1782, na miejscu pierwszego kościoła. Nigdy nie dokonano konsekracji. Jego dobrodziejami i patronami byli między innymi książęta Bogusław Fryderyk Radziwiłł i Wilhelm Radziwiłł. Była to obszerna, drewniana świątynia wybudowana na planie bazylikowym, z trzema nawami, o bogatym wyposażenia wnętrza (w 1906 roku było w niej 9 ołtarzy). Obok stała prosta drewniana dzwonnica. Z „drugim kościołem” związani byli między innymi ks. Augustyn Szamarzewski, ks. książę Edmund Radziwiłł, ks. Wincenty Głębocki, ks. Edmund Dalbor, ks. Edward Likowski. Świątynię rozebrano, w związku z wybudowaniem nowej, w 1906, a jego wyposażenie przekazano innym parafiom. Głównym źródłem informacji o „drugim” kościele jest wydana w 1906 roku praca Stary kościół parafialny w Ostrowie autorstwa ks. Arkadiusza Lisieckiego.

Trzeci kościół, od 1906

Widok kościoła około 1909

Szybki rozwój Ostrowa na przeł. XIX i XX w. oraz rosnący wśród mieszkańców miasta udział katolików wymusił budowę nowego kościoła. Autorem pierwszego projektu został Sylwester Pajzderski, kolejnego (w oparciu o pierwszy) Roger Sławski. Zdecydowano się na odwołania do stylu romańskiego, aby odróżnić kościół od budowanych przez Niemców świątyń gotyckich. Kamień węgielny pod budowę wmurowano w 1904 roku, w 500 rocznicę powstania pierwszego ostrowskiego kościoła. Nowa fara powstała staraniem m.in. księdza Walentego Śmigielskiego (który jednak nie dożył ukończenia budowy), a głównym fundatorem został książę Ferdynand Radziwiłł. Poświęcenie odbyło się 30 września 1906, a konsekracja 6 października.

Proboszczem parafii od 1906 do połowy 1915 był ks. Henryk Zborowski.

W 1920 Jarosław Iwaszkiewicz pisał o kościele: najładniejszy z kościołów współczesnych, jakie widziałem, szczególnie we środku, biały marmurowy, taki artystycznie wykończony w każdym szczególe, że robi nadzwyczajne wrażenie. W 1929 wykonano polichromię (Henryk Jackowski-Nostitz), której zdecydowana kolorystyka nie wpisuje się jednak w ogólną koncepcję kościoła.

W 1976 fara została nawiedzona przez obraz Matki Bożej Częstochowskiej – w uroczystościach uczestniczyli prymas Stefan Wyszyński i kardynał Karol Wojtyła. 25 marca 1992, bullą Jana Pawła II wyniesiono farę do rangi konkatedry diecezji kaliskiej.

Spośród proboszczów parafii wymienić należy m.in. ks. Stanisława Matuszczaka i ks. Leona Płotkę, ks. Ludwik Jarosz, ks. Tadeusz Zamysłowski. W latach 1981–2007 proboszczem był ks. prałat Alfred Mąka, który przeprowadził generalny remont świątyni. W latach 2007–2015 posługę proboszcza pełnił ks. prałat Tomasz Ilski. Po jego przejściu na emeryturę, 1 lipca 2015 r. nowym proboszczem został ks. kanonik Krzysztof Nojman^[5], który w latach 1994–1998 był wikariuszem w tej parafii. 15 kwietnia 2021 r. ks. Krzysztof, przegrał walkę z chorobą wywołaną przez koronawirusa SARS-CoV2, zmarł w ostrowskim szpitalu^[6]. Trzy tygodnie później biskup kaliski Damian Bryl mianował następcę, którym został ks. kan. Adam Kosmała^[7].

Spośród księży wikariuszy, którzy pełnili posługę w parafii wspomnieć należy m.in. o ks. Romualdzie Kujawskim, ks. Mieczysławie Kutznerze czy ks. Czesławie Majorku.

Podczas uroczystości odbywających się w konkatedrze oprawę muzyczną zapewnia Chór Konkatedralny pw. św. Grzegorza.

Kult św. Anny

Trwa w parafii nieprzerwanie od 1632. Najstarszym zabytkiem kościoła jest malowany na desce obraz św. Anna z XVII w., który odsłaniany jest raz w roku we wspomnienie świętej.

Architektura

Widok z lotu ptaka

Zwiastowanie

Pielgrzym

Rzygacz

Witraże w nawie bocznej

Prospekt organów

Konkatedra jest czteroprzęsłową i trójnawową bazyliką z transeptem. Zbudowana z czerwonej, półklinkierowej cegły, dekoracje powstały z białego piaskowca. U zbiegu transeptu i nawy znajdują się rzygacze w postaci smoków. Rozbudowane, zakończone trójbocznie prezbiterium otoczone jest wieńcem absyd połączonych korytarzem i pokrytych stożkowymi dachami. Jego ośmioboczna bryła zwieńczona jest dachem ostrosłupowym. W nawach i transepcie zastosowano sklepienie krzyżowe, a w prezbiterium konchowe z lunetami. Wieża położona jest asymetrycznie, w przedniej części kościoła. Liczy 55 metrów wysokości. Zakończona jest spiczastym, czteropołaciowym dachem. Kościół był budowany na podmokłym gruncie więc wylano pod niego metrowej grubości płytę betonową, a pod samą wieżę wbito, na głębokość 8 metrów, 200 pali. Masywne fundamenty były pomyślane na grobowiec rodziny Radziwiłłów herbu Trąby (G. Klause Roger Sławski...).

Fasada

Fasada z portykiem, rozetą wypełnioną witrażami oraz z kompozycją arkadowych wnęk. Portyk z piaskowca posiada kolumnadę oraz tympanon, na którym znajduje się płaskorzeźba Władysława Marcinkowskiego Zwiastowanie. Pod kolumnadą ustawione jest inne dzieło tego autora, pochodząca ze Starego Cmentarza rzeźba nagrobna Pielgrzym, wyrzeźbiona w piaskowcu w roku 1890.

Wnętrza

Dla witraży opracowano program ikonograficzny (od roku 2010 trwa ich renowacja):

• w czołowych oknach prezbiterium znajdują się sceny z życia Chrystusa,
• w rozetach północnej części transeptu umiejscowione są Ukrzyżowanie i płaczące anioły,
• w rozetach ściany południowej transeptu przedstawiono Wniebowstąpienie i adorujące anioły,
• wokół ołtarza Matki Bożej Częstochowskiej ulokowano, ufundowane przez ks. Śmigielskiego, witraże muzykujących aniołów.

Witraże Ostrowskiej Konkatedry

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

(c) pl, CC BY-SA 3.0

Polichromia przedstawia kwiatowe motywy dekoracyjne, w które wkomponowano przedstawienia figuralne. Na sklepieniu prezbiterium namalowano polskich świętych i błogosławionych, przy czym centralne miejsce zajmuje święty Stanisław. Wizerunki świętych przedstawione są także we wnękach umiejscowionych w nawie kościoła.

Przestronne, oktogonalne prezbiterium posiada dwupoziomową galerię z 30, wykonanymi z piaskowca, kolumnami wspierającymi kopulaste sklepienie. Pośrodku znajduje się marmurowy ołtarz główny z sygnaturą na mensie Fecit Stefan Ballenstedt Berlin – Poznań 1907. Ołtarz zdobią cenne rzeźby wykonane przez Władysława Marcinkowskiego:

• wykonana z alabastru Najświętsza Maria Panna z Dzieciątkiem Jezus,
• dwaj adorujący aniołowie.

Kościół posiada 6 ołtarzy bocznych:

• ołtarz Serca Jezusowego z Kaplicą Wieczystej Adoracji^[8], w prawej nawie, w absydzie,
• ołtarz św. Józefa, w prawej nawie, w niszy,
• ołtarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, w prawej nawie, w niszy,
• ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej. w prawej nawie, w bocznej kaplicy,
• ołtarz św. Andrzeja Apostoła z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy, w lewej nawie, w absydzie,
• ołtarz św. Antoniego, w lewej nawie.

W ołtarzu Serca Jezusowego znajdują się cztery rzeźby Marcina Rożka, wykonane około 1930 z drewna lipowego. Przedstawiają św. Alojzego, św. Wincentego á Paulo, św. Franciszka Serafickiego i św. Stanisława Kostkę.

W ołtarzu św. Andrzeja znajduje się pięć drewnianych (umieszczonych na marmurowych podstawach) rzeźb autorstwa Władysława Marcinkowskiego. Są one naturalnej wielkości i przedstawiają: św. Kazimierza, św. Jacka, św. Andrzeja apostoła, św. Stanisława biskupa oraz św. Jana Nepomucena.

W kaplicy bocznej znajdują się: ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej będący pamiątką po więzionym w Ostrowie kard. Ledóchowskim, witraże muzykujących aniołów fundacji ks. Śmigielskiego oraz grób Sługi Bożego ks. Kazimierza Rolewskiego byłego proboszcza ostrowskiego (trwa proces beatyfikacyjny).

W kościele znajdują się także:

• marmurowa ambona z mozaiką św. Piotra,
• marmurowa chrzcielnica z nakryciem z kutej blachy,
• głowa ze zniszczonego przez hitlerowców, najstarszego w Ostrowie, pomnika św. Jana Nepomucena,
• dzwon z pierwszego kościoła (konkatedra jest trzecim),
• pamiątkowe tablice ku czci Mieczysława Ledóchowskiego, Edmunda Dalbora oraz Walentego Śmigielskiego.
• Organy 32 głosowe zbudowane w latach 1909–1910 przez firmę Józefa Stanisławskiego z Poznania.

Budynki towarzyszące

Budowa nowego kościoła pomyślana została kompleksowo. W krótkim czasie przed i po wybudowaniu fary powstało kilka obiektów służących parafii.

• Plebania, powstała ok. 1906, posiada elementy neogotyku (ozdobnie zwieńczone ryzality), licowana jest kontrastującymi: czerwoną cegłą i białym tynkiem, otoczona jest obszernym ogrodem.
• Dom Katolicki, powstały pod koniec XIX w., ascetyczny w wyglądzie – prosty budynek z wysokimi (gotyckimi) oknami, wewnątrz scena teatralna, stworzona w latach zaborów dla przeciwwagi do pruskiego Teatru Miejskiego, na bokach sceny znajdują się popiersia Tadeusza Kościuszki i Karola Marcinkowskiego, a na ręcznie malowanej kurtynie przedstawione są warszawskie Łazienki. Obiekt był jednym z najważniejszych ośrodków narodowych w Ostrowie w latach pruskich. Najważniejsze wydarzenia, które są związane z Domem Katolickim noszą nazwę Republiki Ostrowskiej.
• Konwikt Arcybiskupi, powstały XIX i XX w., z elementami neobaroku, z godłami arcybiskupimi na szczytach, Niemcy, w czasach zaborów, nazywali to miejsce „rozsadnikiem polskości”, do września 2015 r. Muzeum i Pracownia Konserwatorska Diecezji Kaliskiej, obecnie w budynku znajduje się Ostrowskie Centrum Pomocy Caritas – Schronisko dla kobiet i kobiet z dziećmi^[9].
• Grota Matki Bożej z Lourdes, powstała w latach 1928–1933.

Zobacz też

• Architektura Ostrowa Wielkopolskiego
• Chór Konkatedralny w Ostrowie Wielkopolskim

Przypisy

Bibliografia

• Anna Rogalanka, Sztuka regionu ostrowskiego. Wybrane zabytki i problemy, w:Ostrów Wielkopolski – dzieje miasta i regionu, Poznań 1990
• Ostrów Wielkopolski – dzieje miasta i regionu, praca zbiorowa, Poznań 1990
• Gabriela Klause, Roger Sławski. Architekt 1871-1963, Poznań 1999
• Marek Olejniczak, Bedeker ostrowski, Ostrów Wielkopolski 2004

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Konkatedry