Konklawe 1521–1522

Konklawe 1521-1522
Ilustracja
Daty i miejsce
27 grudnia 1521 – 9 stycznia 1522
Pałac Apostolski, Rzym
Główne postacie
Dziekan

Bernardino Lopez de Carvajal

Kamerling

Francesco Armellini Pantalassi de’ Medici

Protoprezbiter

François Guillaume de Clermont (nieobecny)

Protoprezbiter elektorów

Pietro Accolti

Protodiakon

Marco Cornaro

Wybory
Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


39
10

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Adrian von Utrecht
Przybrane imię: Hadrian VI

Konklawe 27 grudnia 1521 – 9 stycznia 1522 – konklawe, które odbyło się po śmierci Leona X i zakończyło się wyborem Hadriana VI, ostatniego przed Janem Pawłem II papieża spoza Włoch. Było zarazem ostatnim konklawe, na którym dokonano wyboru pod nieobecność elekta (in absentia).

Śmierć Leona X

Papież Leon X zmarł 1 grudnia 1521 roku na malarię, w wieku niespełna 46 lat. Był człowiekiem bardzo rozrzutnym i pozostawił finanse papiestwa w opłakanym stanie. Skarbiec papieski świecił pustkami, miał za to sporo długów. 31 października 1517, cztery lata przed śmiercią Leona X Marcin Luter zapoczątkował reformację, która szybko wzbudziła ferment w Niemczech. Mimo to na przełomie 1521/22 mało kto zdawał sobie sprawę z konsekwencji tego wydarzenia. Większe emocje budziła rywalizacja między cesarzem Karolem V a królem Francji Franciszkiem I o dominację w Italii i całej Europie. Święte Kolegium Kardynałów za Leona X zostało znacznie przebudowane dzięki licznym nowym nominacjom, jednak moralna kondycja większości jego członków pozostawiała wiele do życzenia[1].

Lista uczestników

W konklawe wzięło udział 39 z 49 żyjących kardynałów[2]:

Wśród elektorów było trzydziestu sześciu Włochów, dwóch Hiszpanów (Lopez de Carvajal i de Vich) oraz jeden Niemiec (Schinner). Dwudziestu ośmiu mianował Leon X, pięciu Juliusz II, a sześciu Aleksander VI.

Kardynałowie nieuczestniczący w konklawe

Dziewięciu elektorów, w tym elekt, nie przybyło do Rzymu na konklawe:

  • François Guillaume de Clermont; Kardynał z Clermont[3] (29 listopada 1503) – kardynał prezbiter S. Stefano al Monte Celio; protoprezbiter Świętego Kolegium Kardynałów; legat apostolski w Awinionie; arcybiskup Auch
  • Matthäus Lang von Wellenburg; Kardynał z Salzburga[3] (10 marca 1511) – kardynał prezbiter S. Angelo in Pescheria; arcybiskup Salzburga; biskup Gurk i Cartageny; kanclerz Świętego Cesarstwa Rzymskiego
  • Thomas Wolsey; Kardynał z Yorku[3] (10 września 1515) – kardynał prezbiter S. Cecilia; arcybiskup Yorku; administrator diecezji Bath and Wells; legat a latere w Anglii; lord kanclerz królestwa Anglii
  • Adrian Gouffier de Boissy; Kardynał z Coutances[3] (14 grudnia 1515) – kardynał prezbiter S. Sabina; administrator diecezji Albi
  • Louis de Bourbon de Vendôme; Kardynał de Bourbon[3] (1 lipca 1517) – kardynał prezbiter S. Silvestro in Capite; biskup Laonu; administrator diecezji Le Mans
  • Adrian von Utrecht; Kardynał z Tortosy[3] (1 lipca 1517) – kardynał prezbiter Ss. Giovanni e Paolo; biskup Tortosy; wielki inkwizytor Hiszpanii; wicekról Hiszpanii
  • Albrecht von Brandenburg; Kardynał z Moguncji[3] (24 marca 1518) – kardynał prezbiter S. Pietro in Vincoli; arcybiskup-elektor Moguncji; arcykanclerz Niemiec; arcybiskup Magdeburga; administrator diecezji Halberstadt
  • Eberhard von der Mark; Kardynał z Liège[3] (9 sierpnia 1521) – kardynał prezbiter S. Crisogono; biskup Liège; administrator archidiecezji Walencji
  • Jean de Lorraine; Kardynał z Metzu[3] (28 maja 1518) – kardynał diakon S. Onofrio; biskup Metzu; administrator diecezji Toul i Valence et Dieu

Wśród nieobecnych kardynałów było czterech Niemców (w tym elekt Adrian von Utrecht[4]), Anglik (Wolsey) i czterech Francuzów. Siedmiu mianował Leon X, a dwóch Juliusz II.

Nieuprawnieni do udziału w konklawe

12-letni syn króla Portugalii nie był uprawniony do brania udziału w konklawe, gdyż Leon X w chwili jego nominacji zastrzegł, że dojdzie do skutku, dopiero gdy skończy 18 lat:

  • Afonso de Portugal; Kardynał z Portugalii[3] (1 lipca 1517) – kardynał diakon S. Lucia in Septisolio; biskup Viseu

Frakcje

Święte Kolegium po śmierci Leona X było wewnętrznie mocno skłócone. Wyróżnić w nim można następujące frakcje[5]:

  • Partia medycejska – kierowana przez kuzyna zmarłego papieża Giulio de Medici. Zaliczano do niego kardynałów Pucci, Armellini, Passerini, Cibo, Salviati, Ridolfi, Rangoni, Schinner, Cesi, Gonzaga, Petrucci, Cesarini, Numai, Egidio de Viterbo. Polityczna orientacja tej frakcji była procesarska;
  • Frakcja cesarska – Colonna, della Valle, Campeggio, Giacobacci, Carvajal, Vich; grupa ta wyłamała się ze wspólnego bloku z frakcją medycejską, gdyż kardynał Colonna był przeciwnikiem Medyceuszy, a sam cesarz Karol V nie życzył sobie wyboru kardynała Medici;
  • Frakcja francusko–wenecka – kardynałowie Soderini, Grimani, Fieschi, del Monte, Orsini, Scaramuccia Trivulzio, Agostino Trivulzio, de Cupis, Pallavicino, Ferreri i Accolti; francuscy kardynałowie nie przybyli na konklawe;
  • Neutralni – kardynałowie Farnese, Piccolomini, Pisani, Ponzetti, Cornaro, Grassi, Vio.

Kandydaci

Głównymi kandydatami byli Giulio de Medici, Domenico Grimani, Alessandro Farnese, Giovanni Piccolomini i Sigismondo Gonzaga, Carvajal, Achille de Grassis i Francesco Soderini. Szanse Mediciego, mimo poparcia ze strony ludu rzymskiego, były jednak nikłe ze względu na opozycję ze strony znacznej części kardynałów[6]. Na dalszym planie pozostawały kandydatury obcokrajowców. Ambitny Anglik Thomas Wolsey, choć nie przybył na konklawe, za pośrednictwem swych agentów w Rzymie aktywnie, ale całkowicie bezskutecznie zabiegał o głosy elektorów. Ponadto cesarz Karol V Habsburg w instrukcjach dla swego ambasadora w Rzymie rekomendował jako kandydata kardynała Adriana z Utrechtu, swego byłego wychowawcę. Również ten kardynał nie przybył na konklawe, gdyż sprawował wtedy urząd wicekróla Hiszpanii[7]. W czasie sediswakancji, będącej w Rzymie tradycyjnie okresem głębokiego rozprężenia, wyjątkowo licznie powstawały różne satyry, pamflety i wiersze na temat kardynałów i ich prawdziwych lub rzekomych przywar. Wiele tych utworów uległo rozpowszechnieniu także poza Rzymem, przyczyniając się do osłabienia i tak nie najwyższego autorytetu Świętego Kolegium i coraz większej popularności idei reformacji[8].

Konklawe

Konklawe rozpoczęło się dopiero 27 grudnia 1521 mszą do Ducha Świętego. Ośmiodniowa zwłoka spowodowana była uwięzieniem w Pawii zdążającego na konklawe kardynała Ferreri z frakcji profrancuskiej. Święte Kolegium zażądało jego uwolnienia i dopiero po spełnieniu tego żądania rozpoczęło obrady[9].

Pierwsze głosowanie odbyło się 30 grudnia, ale źródła nie są zgodne co do jego dokładnych rezultatów. Medici od samego początku zdawał sobie sprawę, że nie ma szans na wybór z uwagi na zbyt silną opozycję i wysunął kandydaturę kardynała Farnese, która zyskała poparcie wielu młodszych kardynałów. Przeciwko niemu protestowali natomiast zwłaszcza starsi kardynałowie, w tym mający własne ambicje kardynał Grimani. W drugim głosowaniu 31 grudnia poparcie dla Farnese zmalało, jednak w trzecim 1 stycznia ponownie wzrosło. Kolejne trzy głosowania w następnych dniach okazały się także bezowocne, a obok Farnese pojawił się kandydatury Egidio de Viterbo i Numai ze strony partii medycejskiej oraz Fieschi, de Grassi i del Monte ze strony partii francusko-weneckiej[10].

5 stycznia 1522 Medici podjął niespodziewaną akcję na rzecz wyboru swego krewnego, zaledwie 30-letniego kardynała Innocenzo Cibo, jednak nielojalność kardynała Armellini, skłóconego z kardynałem Cibo, spowodowała, że Colonna w porę dowiedział się o tym manewrze i podjął skuteczną kontrakcję[11]. Innocenzo Cibo był jednym z najmniej wartościowych członków Świętego Kolegium. Żył w jawnym konkubinacie, miał czwórkę nieślubnych dzieci, chorował na syfilis, a w związku z niedawną sprzedażą przez niego urzędu kamerlinga zarzucano mu symonię.

W ósmym głosowaniu 6 stycznia Medici podjął ostatnią próbę przeforsowania kandydatury Alessandro Farnese. W fazie pisemnej (scrutinium) uzyskał on 12 głosów, a w fazie akcesu dołączyło do nich kolejnych dziewięć, tak więc brakowało mu już tylko pięciu. Kardynał Pucci, chcąc wywrzeć presję na pozostałych elektorów, wykrzyknął Papam Habemus!, ale efekt był odwrotny. Soderini i Colonna zarzucili mu naruszenie reguł kanonicznych, a skupiony wokół nich blok starszych kardynałów usztywnił swoje negatywne stanowisko wobec tej kandydatury[12]. W rezultacie kandydatura ta definitywnie upadła: w dziesiątym głosowaniu 8 stycznia Farnese otrzymał tylko cztery głosy[13].

Ostatni nie-włoski papież przed 1978 rokiem

Impas został nieoczekiwanie przełamany 9 stycznia 1522. Kardynał Medici zaproponował wówczas rekomendowanego przez cesarza kardynała Adriana z Utrechtu, który nie był obecny na konklawe. Nie jest jasne, czy propozycja ta była szczera, czy też był to jedynie manewr taktyczny ze strony wicekanclerza. Kiedy jednak po pisemnym głosowaniu (scrutinium) okazało się, że Adrian z Utrechtu otrzymał aż 15 głosów, z przemową do elektorów wystąpił powszechnie szanowany kardynał Vio. W bardzo elokwentny sposób opisał nadzwyczajne zalety kardynała Adriana z Utrechtu, którego miał okazję osobiście poznać i zadeklarował, że rozpoczyna procedurę ustnego akcesu i przenosi swój głos właśnie na niego. Oratorski popis kardynała Vio okazał się decydujący. Kardynał Colonna, główny oponent Medyceusza, także przeniósł swój głos na Adriana z Utrechtu, a w jego ślad, mimo protestów kardynała Orsiniego, stopniowo szli kolejni elektorzy. Decydujący dwudziesty szósty głos oddał kardynał Giovanni Domenico de Cupis. Po zakończeniu akcesu Adrian z Utrechtu miał 28 głosów na 38[14].

Wynik konklawe był dla wszystkich całkowitym zaskoczeniem. Kiedy kardynałowie Cornaro i Campeggio wypowiedzieli formułę Habemus Papam, zostali wygwizdani przez tłum, Rzymianie nie byli bowiem zadowoleni z wyboru „cudzoziemskiego barbarzyńcy”, który nie znał ani jednego słowa po włosku. Oczekiwano wręcz, że wybraniec nie przyjmie tiary. Stało się jednak inaczej – kardynał Adrian z Utrechtu, gdy tylko dowiedział się o wyborze, oznajmił swoją uległość wobec niezbadanych wyroków Opatrzności i zadeklarował, że przybędzie do Rzymu najszybciej jak to będzie możliwe[15].

Papież wyruszył z Tortosy do Rzymu dopiero 4 sierpnia i 25 sierpnia przybył do portu Civitavecchia, a 29 sierpnia wjechał do Rzymu. Uroczystości koronacyjne odbyły się 31 sierpnia i zostały niemal całkowicie zbojkotowane przez Rzymian. Papież jednak nie przejmował się tym i niezwłocznie przystąpił do reformy kurii rzymskiej. Drastycznie ograniczył zatrudniony w kurii personel, a pozostałym obniżył uposażenia. Uznał publicznie winy Kościoła katolickiego i zapowiedział jego całkowitą odnowę. Jego śmierć po niewiele ponad rocznym pontyfikacie spowodowała wstrzymanie na długi czas rozpoczętych przez niego reform i w konsekwencji pogłębianie się kryzysu i rozłamu w Kościele[16].

Przypisy

  1. ↑ zob. Pastor, s. 1-5.
  2. ↑ The Cardinals of the Holy Roman Church; Sede Vacante 1521
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Od XIV do XVI wieku (a sporadycznie nawet i jeszcze później) rozpowszechniony był zwyczaj nazywania kardynałów (nawet w oficjalnych dokumentach) nie według ich imion i nazwisk, lecz według pseudonimów nawiązujących najczęściej do miejsca pochodzenia, diecezji lub kościoła tytularnego danego kardynała.
  4. ↑ Hadrian VI pochodził z Utrechtu w dzisiejszej Holandii, przez co często jest uważany za Holendra. Jednak w XV i na początku XVI wieku mieszkańców Niderlandów nie uważano za odrębny naród, lecz część narodu niemieckiego, gdyż Niderlandy były częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Współczesne źródła uważają go za Niemca, a jeśli już bardziej precyzują jego pochodzenie etniczne, nazywają go Flamandem (Pastor, s. 24-25).
  5. ↑ Sanudo, XXXII, col. 263-264, oraz XXXV, col. 223-224; Pastor, s. 4-6, 14-17, 19; Sede Vacante 1521–1522.
  6. ↑ Pastor, s. 7-9.
  7. ↑ Pastor, s. 6-8.
  8. ↑ Pastor, s. 9-10.
  9. ↑ Pastor, s. 10-12.
  10. ↑ Pastor, s. 17-19; Sede Vacante 1521–1522.
  11. ↑ Pastor, s. 20; Sede Vacante 1521–1522.
  12. ↑ Pastor, s. 20-21.
  13. ↑ Pastor, s. 21.
  14. ↑ Pastor, s. 22-23; por. Sede Vacante 1521–1522.
  15. ↑ Pastor, s. 24-33, 44-49.
  16. ↑ Sede Vacante 1521–1522; zob. też Pastor, s. 49-230.

Bibliografia

  • Ludwig von Pastor: History of the Popes. T. 9. Londyn: 1910. (ang.).
  • Marino Sanudo, I diarii di Marino Sanuto, Vol. XXXII, Wenecja 1892

Uzupełniające źródła internetowe

Papieskie elekcje i konklawe
XI wiek
XII wiek
XIII wiek
XIV wiek
XV wiek
XVI wiek
XVII wiek
XVIII wiek
XIX wiek
XX wiek
XXI wiek

Sede vacante.svg

Media użyte na tej stronie

Sede vacante.svg
Emblem of the Holy See when the see is vacant.

Graphic reference: