Konstancja wrocławska

Konstancja (ur. najpóźniej w 1227, zm. 21 lub 23 lutego 1257) – księżniczka śląska, księżna kujawska z dynastii Piastów.

Córka księcia śląskiego, krakowskiego i wielkopolskiego Henryka II Pobożnego oraz Anny, córki króla Czech Przemysła Ottokara I. Żona księcia kujawskiego Kazimierza I. Matka książąt: sieradzkiego, łęczyckiego, sandomierskiego i krakowskiego Leszka Czarnego oraz inowrocławskiego Ziemomysła.

Życiorys

Narodziny i wychowanie

Konstancja urodziła się najpóźniej w 1227, ponieważ gdy w 1239 wychodziła za mąż, zgodnie z ówczesnym prawem kanonicznym, musiała mieć co najmniej 12 lat[1]. Spośród jej sióstr tylko Gertruda wcześniej zawarła związek małżeński, stąd Konstancję uważa się za drugą pod względem starszeństwa córkę Henryka II Pobożnego i Anny czeskiej[2]. Umownie wśród potomstwa książęcej pary jest umieszczana na czwartym miejscu[3].

Jej imię nawiązywało do babki ze strony matki – Konstancji, królowej czeskiej, córki króla Węgier Beli III[3].

Otrzymała być może jeszcze staranniejsze wychowanie niż jej przyszły małżonek, Kazimierz I kujawski, którego preceptorem był Jan Czapla[4]. Podobnie jak jej rodzeństwo została umieszczona przez rodziców w klasztorze trzebnickim, gdzie kształciła się pod czujnym okiem babki Jadwigi. Przebywanie u boku przyszłej świętej wywarło wpływ na Konstancję, dzięki czemu była ona osobą pobożną. Być może podobnie oddziaływała na swojego pierworodnego syna Leszka[5].

Małżeństwo z Kazimierzem I kujawskim

Kazimierz I kujawski na patenie fundacji Konrada I mazowieckiego

W 1239 we Wrocławiu Konstancja poślubiła księcia kujawskiego Kazimierza I. W literaturze utrzymują się dwie teorie na temat genezy tego małżeństwa.

Pierwsza z nich głosi, że było ono wynikiem polityki jej ojca, Henryka II Pobożnego chcącego poprzez ślub córki z synem Konrada I mazowieckiego osłabić mazowieckiego rywala, przeciwko któremu od lat wraz z ojcem, Henrykiem I Brodatym, walczył o Kraków. Związek ten przypieczętowywał sojusz polityczny książąt śląskiego i kujawskiego. Rozwścieczony tymi planami Konrad miał kazać zamordować prowadzącego przedmałżeńskie negocjacje scholastyka płockiego Jana Czaplę, za co została nałożona na niego klątwa, a jego ziemie zostały obłożone interdyktem[6][7].

Drugi pogląd mówi, że zmagającemu się z wewnętrznymi i zewnętrznymi problemami Henrykowi Pobożnemu zależało na dobrych relacjach z Konradem mazowieckim, a małżeństwo jego córki z synem księcia mazowieckiego miało być skutecznym sposobem na zacieśnienie tej współpracy[8]. W posagu Konstancja wniosła mężowi kasztelanię lądzką. Okręg ten stał się przyczyną walk pomiędzy Kazimierzem a Bolesławem Pobożnym toczonych w latach 1258–1262, zakończonych zdobyciem spornej ziemi przez księcia wielkopolskiego[9].

Mąż Konstancji urodził się między 1210 a 1213[10]. Był drugim synem Konrada I mazowieckiego i Agafii Światosławówny. Za życia ojca, w 1230 lub 1231, objął panowanie na Kujawach, a po jego śmierci w 1247, wbrew woli zmarłego a kosztem najmłodszego brata Siemowita I, do swojej domeny dołączył także ziemie łęczycką i sieradzką. Był trzykrotnie żonaty. Przed poślubieniem Konstancji zawarł związek małżeński z Jadwigą, której pochodzenie nie jest znane – prawdopodobnie była ona córką księcia wielkopolskiego Władysława Odonica[11]. Małżeństwo to zapewne pozostało bezdzietne[12]. Natomiast po śmierci Henrykówny pojął za żonę Eufrozynę, córkę Kazimierza I opolskiego. Zawarcie tego małżeństwa w połowie roku 1257, a więc zaledwie w kilka miesięcy po śmierci Konstancji zostało zapewne bardzo źle odebrane przez jej dwóch synów, co prawdopodobnie było jedną z przyczyn nie najlepszych stosunków pomiędzy nimi a ojcem w latach następnych[5]. Ze związku z Eufrozyną pochodził m.in. król Polski Władysław I Łokietek. Kazimierz I kujawski zmarł 14 grudnia 1267.

W czasie trwającego kilkanaście lat małżeństwa Konstancja urodziła dwóch synów: Leszka Czarnego, księcia krakowskiego w latach 1279–1288, i Ziemomysła inowrocławskiego[13].

Śmierć

Dwa nekrologi informujące o śmierci Konstancji zawierają różne daty dzienne: Nekrolog strzeleński podaje, że zmarła 21 lutego, według Nekrologu opactwa św. Wincentego we Wrocławiu jej śmierć nastąpiła 23 lutego[14]. W źródłach po raz ostatni jako żyjąca występuje w dokumencie z 25 maja 1252, natomiast jako zmarła jest wymieniona w dokumencie z 3 maja 1257. Zmarła zatem 21 lub 23 lutego między 1253 a 1257. Z uwagi na to, że jedyne trzy wzmianki o jej śmierci w dokumentach Kazimierza I pochodzą z roku 1257 (3 maja, 16 września, 10 listopada), uznaje się, że zmarła w tym samym roku[15].

Miejsce pochówku Konstancji nie jest znane.

W dokumencie z 16 września 1257[16], wystawionym przez jej dwóch synów wraz z ojcem dla biskupa chełmińskiego Heidenryka, Leszek i Ziemomysł, chcąc uczcić pamięć matki[17], przykazali kanonikom chełmińskim odprawianie codziennej mszy za jej duszę.

Przypisy

  1. ↑ K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 62. Wcześniej K. Jasiński w książce Rodowód Piastów śląskich. Tom I. Piastowie wrocławscy i legnicko-brzescy, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1973, zaznaczył, że Konstancja jako młodsza od Gertrudy urodziła się zapewne po 1220. Zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Kraków 2007, s. 120. W tablicy I/2 na końcu książki: zap. 1221–1227.
  2. ↑ Z reguły córki wydawano za mąż w kolejności starszeństwa, zaś najmłodsze potomstwo przeznaczano do stanu duchownego. Gertruda w 1233 poślubiła Bolesława I mazowieckiego, Elżbieta w 1244 wyszła za mąż za Przemysła I wielkopolskiego, natomiast Agnieszka została cysterką trzebnicką, a Jadwiga wstąpiła do klasztoru klarysek wrocławskich. Zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Kraków 2007, s. 120.
  3. ↑ a b K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Kraków 2007, s. 120.
  4. ↑ P. Żmudzki, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 58.
  5. ↑ a b P. Żmudzki, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 61.
  6. ↑ T. Jurek, Konstancja, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 413–414.
  7. ↑ Taki motyw śmierci Jana Czapli podała Kronika wielkopolska; P. Żmudzki, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 27, podał w wątpliwość przekaz kroniki, zauważając, że Jan Czapla zamiast uciekać przed Konradem I pozostał w należącym do księcia mazowieckiego Płocku i że Kazimierz I nie poniósł żadnych konsekwencji nieposłuszeństwa wobec ojca. K. Kozłowska-Budkowa, Jan Czapla, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IV, 1938 s. 165, przedstawiła pogląd, iż powodem morderstwa scholastyka płockiego mógł być zatarg między nim, przedstawicielem Kościoła płockiego a Konradem I i Agafią. Tezę tę uzasadniła, wskazując na okrutne potraktowanie jego zwłok, które zostały powieszone na widok publiczny naprzeciw katedry płockiej.
  8. ↑ T. Żmudzki, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 26.
  9. ↑ Bolesław Pobożny zgłaszał pretensje do ziemi, którą w 1237 stracił jego ojciec, Władysław Odonic, w wojnie z Henrykami śląskimi.
  10. ↑ K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 57–58. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 292, kładł narodziny Kazimierza na ok. 1211.
  11. ↑ Jest to pogląd D. Karczewskiego zawarty w pracy W sprawie pochodzenia Jadwigi, pierwszej żony księcia kujawskiego Kazimierza Konradowica, [w:] K. Zielińska-Melkowska (red.), Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, Toruń 1997. Przemawiają za nim: to samo imię żony Odonica, Jadwigi, a także przyjazne stosunki między księciem wielkopolskim a ojcem Kazimierza, Konradem mazowieckim. Zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 61–62.
  12. ↑ K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 63.
  13. ↑ O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 337–339, do dzieci z tego związku zaliczył także Adelajdę, która według niego była dominikanką sandomierską. K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Kraków 2007, s. 121, przyp. 7, zakwestionował tę hipotezę, zarzucając poglądowi Balzera brak podstaw źródłowych, oparcie się na domysłach i ryzykownych rekonstrukcjach tekstu źródłowego, a także wskazując na brak występowania Adelajdy w Genealogii św. Jadwigi. Sam zaliczył Adelajdę do dzieci Kazimierza II Sprawiedliwego i Heleny znojemskiej. Zob. też K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 19–20.
  14. ↑ O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 299, opowiedział się za datą wcześniejszą, podaną przez źródło miejscowe. Twierdził, że nekrolog wrocławski podał datę o dwa dni późniejszą, ponieważ wiadomość o śmierci Konstancji z opóźnieniem dotarła na Śląsk. Według niego nekrologi były niezależne od siebie; K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Kraków 2007, s. 120–121, uznał obydwie daty za równo prawdopodobne. Według niego nekrolog wrocławski mógł zachować pierwotny zapis nekrologu strzeleńskiego, z którego przypuszczalnie przejął informację o śmierci Konstancji. Obydwa nekrologi nie zachowały się do czasów obecnych. Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu znany jest z XIII-wiecznego rękopisu, a Nekrolog strzeleński z późnej kopii.
  15. ↑ O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 298–299, za nim K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 62–63; Wcześniej K. Jasiński w książce Rodowód Piastów śląskich. Tom I. Piastowie wrocławscy i legnicko brzescy, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1973, uznał pogląd Balzera za prawdopodobny, nie za pewny. Opowiedział się za datą 21 lub 23 lutego między 1253 a 1257, najprawdopodobniej 21 lub 23 lutego 1257. Zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Kraków 2007, s. 121.
  16. ↑ Taką datację podali K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001, s. 62, i O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 298. P. Żmudzki, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 76, błędnie datował ten dokument na 16 sierpnia 1257, bowiem już wydawca zwrócił uwagę na fakt, że dzień świętej Eufemii przypadał wówczas na 16 września, stąd jego emendacja datacji. Z kolei i u K. Jasińskiego i u O. Balzera wystąpił błąd w odsyłaczu do owego dokumentu, bowiem w wydawnictwie źródłowym ma on numer 51. Por. Urkundenbuch des Bisthums Culm, T. 1, Das Bisthum Culm unter dem deutschen Orden 1243–1466, wyd. C.P. Woelky, Danzig 1885 (wersja elektroniczna: [1]).
  17. ↑ P. Żmudzki, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 77, uważał, że udział synów Konstancji w czynnościach związanych z tym dokumentem wynikał tak z pobudek politycznych jak i z przyczyn religijnych.

Bibliografia

Literatura podstawowa

  • Balzer O., Genealogia Piastów, Akademia Umiejętności, Kraków 1895, s. 292, 297–299 i 337–339.
  • Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 2001, ​ISBN 83-913563-5-3​, s. 19–20, 57–58 i 61–63.
  • Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2007, ​ISBN 978-83-60448-28-1​, s. 120–122.
  • Jurek T., Konstancja, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, ​ISBN 83-08-02829-2​, s. 413–414.
  • Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2000, ​ISBN 83-86842-85-7​, s. 26–27, 58, 61, 76–77.

Literatura dodatkowa

  • Kozłowska-Budkowa Z., Jan Czapla, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IV, 1938, s. 165–166.
  • Ożóg K., Bolesław Pobożny, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, ​ISBN 83-08-02829-2​, s. 144.
  • Ożóg K., Władysław Odonic Plwacz, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, ​ISBN 83-08-02829-2​, s. 135.

Media użyte na tej stronie

Kazimierz I kujawski.JPG
Kazimierz I kujawski on paten of Płock (XIII century)