Konstrukcja sumikowo-łątkowa

Dom z konstrukcją sumikowo-łątkową przy ul. Alte Landstrasse 79/81 w Oberrieden (Szwajcaria)
Schemat

Konstrukcja sumikowo-łątkowa – rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów:

  • podwalina – belka pozioma oparta na fundamencie
  • słupki (łątki) – elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew.
  • oczep – górna belka zamykająca ścianę
  • sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach[1]
  • miecze – czasem stosowane w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej (mur pruski), czyli usztywniają konstrukcję.

Budynki o tej konstrukcji (tworzone z krótkich sumików) powstawały na terenach z mniejszym dostępem do dobrego budulca drzewnego, rzadziej porośniętych lasami[2]. Można spotkać je jeszcze na terenach wiejskich w Polsce. Część budynków zostało przeniesionych do skansenów etnograficznych.

Ten typ budowli jest uważany za prekursora konstrukcji szachulcowej i muru pruskiego.

Historia

Wykorzystanie w Europie

W 2018 roku, podczas budowy autostrady odkryto dębową konstrukcję studni wykonaną metodą sumikowo-łątkową w Czechach, w pobliżu Ostrowa w rejonie Pardubic. Drewno było dobrze zachowane, ponieważ było zanurzone w wodzie. Jego wiek ustalono metodą dendrochronologiczną, datując słoje - dęby użyte do budowy studni zostały ścięte na przełomie lat 5256/5255 p.n.e., a zaczęły rosnąć w 5481 p.n.e., w okresie wczesnego neolitu, ponad 7000 lat temu. „Kształt poszczególnych elementów konstrukcyjnych i ślady narzędzi zachowane na ich powierzchni potwierdzają wyrafinowane umiejętności ciesielskie” zauważają naukowcy[3].

„Wspieranie poziomych belek przez słupki narożne jest starą formą budownictwa w Europie. Najwyraźniej została ona przeniesiona na większość pozostałej części kontynentu ze Śląska przez kulturę łużycką pod koniec epoki brązu.”[4] Na terytorium występowania kultury łużyckiej znajduje się stanowisko archeologiczne i skansen archeologiczny w Biskupinie, w którym znaleziono i zrekonstruowano pozostałości takich budowli. Znalezione konstrukcje datowane są na lata 747–722 p.n.e.[5] Ta historyczna ciesiołka znana jest w południowej Szwecji (skiftesverk), szczególnie na Gotlandii, gdzie znana jest również jako bulhus, w Niemczech, w Polsce, w tym na Śląsku, w Czechach, na Węgrzech, Litwie, w Szwajcarii, Austrii.

Wykorzystanie w Ameryce Północnej

Niektórzy badacze uważają, że ta metoda budowy została wprowadzona w Stanach Zjednoczonych przez Niemców Alpejskich lub Niemców Szwajcarskich, a także przez francuskich traperów zwierząt futerkowych, pracujących dla Kompanii Zatoki Hudsona[6]. Inni, którzy badali rozwój budownictwa domu mieszkalnego w Nowej Francji, uważają, że metoda ta została wypracowana w Kanadzie jako lokalna adaptacja domu z muru pruskiego, rozprzestrzeniając się z Quebecu w stronę Pacyfiku dzięki Kompanii Zatoki Hudsona[7]. Kompania Zatoki Hudsona stosowała ten styl budownictwa w większości swoich placówek, aż po wybrzeża Pacyfiku[8].

Niektóre przykłady ocalałych domów tego typu to Cray House(ang.) w Stevensville w Maryland, powstały około 1809 roku, Jacob Highbarger House(ang.) w Maryland z 1832 roku i George Diehl Homestead(ang.).

Red River Frame to popularna nazwa techniki budowy sumikowo-łątkowej zastosowanej w kolonii Red River w XIX wieku. Styl budynku charakteryzował się drewnianą konstrukcją z poziomym wypełnieniem z bali. Przestrzenie między balami były wypełniane gliną i słomą. Zewnętrzna strona była albo bielona powłoką wapienno-wodną, albo w późniejszych latach powierzchnia zewnętrzna była pokrywana deskowaniem typu siding. Ten styl był popularny, ponieważ mógł wykorzystywać mniejsze drzewa na sumiki – najdłuższe drzewa potrzebne były do słupków pionowych. Dom kierownika farmy w Lower Fort Garry(ang.), dom Williama Browna w Muzeum Historycznym St. James-Assiniboia w Winnipeg(ang.), historyczny magazyn futer w Fort St. James National Historic Site(ang.) i Riel House(ang.) w Winnipeg w Manitobie, są doskonałymi przykładami konstrukcji szkieletowej znad Red River.

Konstrukcja sumikowo-łątkowa w hrabstwie Lancaster (Pensylwania)

W południowo-wschodniej Pensylwanii w licznych domach z bali znajdują się narożne łątki. W wielu przypadkach domy te mają stężenia ukośne, które przypominają szachulcową architekturę Europy. Szacuje się , że w hrabstwie Lancaster w Pensylwanii około jedna czwarta domów z bali jest typu sumikowo-łątkowego.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Agnieszka Zielińska: Domy na działkę. dom.gazeta.pl, 2004-02-16. [dostęp 2009-06-28]. (pol.).
  2. ↑ Tomasz Czerwiński: Budownictwo ludowe w Polsce. Warszawa: Muza, 2008, s. 15, seria: Ocalić od zapomnienia. ISBN 978-83-7495-574-4.
  3. ↑ Petr Kočár i inni, World's oldest dendrochronologically dated archaeological wood construction, „Journal of Archaeological Science”, 115, 2020, DOI: 10.1016/j.jas.2020.105082.
  4. ↑ Upton, Dell, and John Michael Vlach. Common places: readings in American vernacular architecture. Athens: University of Georgia Press, 1986., referencing V. Gordon Childe, The Bronze Age, (NY, Macmillan, 1930, pp. 206-8)
  5. ↑ Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, biskupin.pl [dostęp 2021-01-17] (pol.).
  6. ↑ Jordan, Terry, Alpine, "Alemannic, and American Log Architecture", Annals, Association of American Geographers, Vol. 70(1980), pp. 154-80).
  7. ↑ Peter Moogk, Building a House in New France (Fitzhenry & Whiteside, 2002), p. 23.
  8. ↑ "Corner-Post Log Construction: Description, Analysis, and Sources", A Report to Early American Industries Association by Nancy S. Shedd March 10, 1986 and updated 2011 Archived copy [dostęp 2014-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-25].

Media użyte na tej stronie