Konstytucja Jugosławii (1931)

Konstytucja Królestwa Jugosławii – ustawa regulująca ustrój prawny Królestwa Jugosławii od 1931 roku do drugiej wojny światowej, nadana przez króla Aleksandra I Karadziordziewicia.

Uchwalenie konstytucji

Kryzys polityczny w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców, wywołany sporami zwolenników centralizmu i unitaryzmu ze zwolennikami federalizacji państwa, a którego kulminację stanowiła strzelanina podczas obrad parlamentu w czerwcu 1928 roku i śmierć przywódcy Chorwackiej Partii Chłopskiej Stjepana Radicia, doprowadził do zamachu stanu dokonanego przez króla Aleksandra I Karadziordziewicia 6 stycznia 1929 roku. W jego efekcie w kraju została zaprowadzona królewska dyktatura, a uchwalona w 1921 roku konstytucja widowdańska została zawieszona. Rozwiązano parlament, partie polityczne, samorząd gminny i wprowadzono cenzurę[1].

Dekretem z 3 października 1929 roku król Aleksander I Karadziordziewić zmienił nazwę państwa na Królestwo Jugosławii i wprowadził nowy podział administracyjny królestwa, dzieląc go na dziewięć banowin, na których czele stanęli powoływani przez króla banowie. Granice banowin i ich nazwy ustalono tak, aby zerwać z historycznym podziałem kraju, zapewnić przewagę ludności serbskiej i wprowadzić unitarystyczny charakter państwa. Jednak wielki kryzys spowodował niezadowolenie społeczne. Ustępstwem króla było nadanie przezeń Jugosławii w dniu 3 września 1931 roku nowej konstytucji (oktrojowanej), która miała stworzyć pozory monarchii parlamentarnej[2].

Ustrój państwa

Na mocy wprowadzonej ustawy zasadniczej, mimo pozorów monarchii parlamentarnej, faktyczna władza miała pozostać w rękach króla. To on miał być głównym organem władzy wykonawczej i powoływać rząd, który tylko przed nim był odpowiedzialny. Król odgrywał także istotną rolę we władzy ustawodawczej: wprowadzono co prawda dwuizbowy parlament (izba niższa – Skupsztina, izba wyższa – Senat), jednak to monarcha go zwoływał i rozwiązywał. Król miał także prawo zawiesić obowiązywanie konstytucji w każdej chwili. Moc zachowały także wydane wcześniej dekrety (w tym o nazwie państwa i jego nowym podziale administracyjnym, potwierdzające unitarny charakter państwa). Wkrótce ogłoszono także nową ordynację wyborczą, zgodnie z którą głosowanie na kandydatów do parlamentu miało być jawne, a zgłoszeni kandydaci musieli być zatwierdzeni przez administrację; król mianował także połowę senatorów[3].

Obowiązywanie konstytucji

Aby zachować na zewnątrz pozory demokracji, utworzono dwie partie polityczne, w praktyce kontrolowane przez uzależniony od króla rząd. Dotkliwie represjonowano natomiast faktyczną, zdelegalizowaną opozycję, a w szczególności zwolenników federalistycznego ustroju państwa. Taka polityka rządu, mimo pokojowego charakteru postulatów opozycji, w szczególności internowanie jej przywódców, stanowiła pożywkę dla rozwoju organizacji separatystycznych, w szczególności chorwackich Ustaszy i Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej, które w 1934 roku doprowadziły do udanego zamachu na życie króla[4].

Śmierć monarchy nie zmieniła charakteru władzy, choć rządowi udało się uzyskać poparcie ze strony części wcześniejszych przeciwników. Jednak nadal istniała silna opozycja, która w wyborach 1938 roku uzyskała aż 44,9% głosów. To, oraz zmiany sytuacji międzynarodowej ostatecznie doprowadziło w sierpniu 1939 roku do ugody między rządem a Chorwatami, na mocy którego utworzono autonomiczną Banowinę Chorwacji[5].

W 1941 roku Jugosławia została pokonana przez siły państw Osi i ich sojuszników. Na terenie okupowanego kraju bardzo aktywnie działały ugrupowania partyzanckie, z których najsilniejszym była komunistyczna Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii. W obliczu zbliżającej się klęski okupantów rząd emigracyjny podpisał z komunistami w czerwcu 1944 roku porozumienie, zgodnie z którym po wojnie miała być podjęta decyzja o nowym ustroju państwa; w kolejnym porozumieniu z listopada tego roku postanowiono o zwołaniu Zgromadzenia Konstytucyjnego i referendum w sprawie określenia ustroju. W listopadzie 1945 roku, pod całkowitą kontrolą komunistów, odbyły się wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego, które jeszcze w tym samym miesiącu proklamowało powołanie republiki, a 31 stycznia 1946 roku uchwaliło nową konstytucję[6].

Przypisy

  1. ↑ Tanty 2003 ↓, s. 180–181.
  2. ↑ Tanty 2003 ↓, s. 181.
  3. ↑ Tanty 2003 ↓, s. 181–182.
  4. ↑ Tanty 2003 ↓, s. 182–184.
  5. ↑ Tanty 2003 ↓, s. 184–187.
  6. ↑ Tanty 2003 ↓, s. 230-232, 258–261, 278–281.

Bibliografia

  • Mieczysław Tanty: Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2003. ISBN 83-05-13311-7.

Linki zewnętrzne