Konstytucja Luksemburga

Luksemburg (c) GFDL, CC BY-SA 3.0 Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Luksemburga Ustrój polityczny Ustrój polityczny Luksemburga Konstytucja Konstytucja Luksemburga Władza ustawodawcza Izba Deputowanych Rada Stanu Monarcha Wielki książę Władza wykonawcza Premier Rząd Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Kontrola państwowa Kontrola państwowa Finanse Bank Centralny Luksemburga Samorząd terytorialny Podział administracyjny Luksemburga Samorząd terytorialny Partie polityczne Partie polityczne Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa Luksemburska Socjalistyczna Partia Robotnicza Partia Demokratyczna Wikiprojekt Polityka

Konstytucja Luksemburga – najwyższe prawo Wielkiego Księstwa Luksemburga, pierwotnie nadana jako konstytucja oktrojowana 12 października 1841 r. przez wielkiego księcia (i króla Holandii zarazem) Wilhelma II. Radykalną zmianę ustroju Luksemburga wprowadziła ustawa konstytucyjna z 17 października 1868 r. stanowiąca podstawę obecnego ustroju księstwa, formalnie była ona jednak jedynie poprawką do konstytucji z 1841 r., a nie nowym aktem prawnym.

Historia

Konstytucja oktrojowana z 1841 r. była pierwszą konstytucją Wielkiego Księstwa Luksemburga (powstałego na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego). Wilhelm II, który ją nadał, został wielkim księciem Luksemburga i królem Holandii rok wcześniej, po abdykacji swego ojca, a konstytucja stanowiła spełnienie jego obietnic dla społeczeństwa tego państwa, zrażonego germanizacyjną polityką w ostatnim okresie rządów Wilhelma I. Na mocy tej konstytucji powołany został organ parlamentarny – zgromadzenie stanowe, choć jedynie o charakterze doradczym (większy zakres działania miało tylko w kwestiach prawa karnego i podatkowego). Jego członkowie byli powoływani na sześć lat w wyborach pośrednich, pierwszy skład pochodził z nominacji wielkiego księcia. Choć konstytucja nie gwarantowała praw obywatelskich, a jedynym suwerenem był wielki książę, to została przyjęta dobrze przez mieszkańców Luksemburga i pozwoliła im na wypracowanie w najbliższych latach podstaw faktycznej autonomii Luksemburga względem Holandii.

Zmianę sytuacji przyniosły wydarzenia Wiosny Ludów w 1848 r. Mieszkańcy Luksemburga podnieśli wówczas dalej idące żądania, m.in. w zakresie zapewnienia wolności prasy, reformy szkolnictwa, niezależności sądownictwa. Zamieszki, do których doszło w Luksemburgu, spowodowały, że Wilhelm II zapewnił jego mieszkańców o swojej ratyfikacji konstytucji, którą sami przygotują. Zebrała się wówczas w Ettelbruck (z powodu obaw przed interwencją pruskiego garnizonu stacjonującego w mieście Luksemburg) Konstytuanta, która uchwaliła ustawę formalnie stanowiącą nowelizację poprzedniej konstytucji, w praktyce zaś będącą zupełnie nowym aktem prawnym. Gwarantowała ona podstawowe prawa obywatelskie (np. zgromadzeń i zrzeszania się), oddawała oświatę w ręce państwa, a także na jej mocy powstał jednoizbowy parlament, którego członkowie pochodzili z wyborów. Wielki książę zachowywał władzę wykonawczą, powoływał rząd, ale jego decyzje musiały być kontrasygnowane przez członków rządu, ponoszących odpowiedzialność przed parlamentem.

W 1849 r. nastąpiła zmiana na tronie, nowym wielkim księciem Luksemburga i królem Holandii został syn Wilhelma II, mający zapędy absolutystyczne Wilhelm III. Ten wykorzystał kryzys polityczny i gospodarczy w księstwie i za radą kanclerza Niemiec Bismarcka rozwiązał parlament, zniósł dotychczasową konstytucję i narzucił w 1856 r. nową (znowu, formalnie stanowiącą tylko kolejną nowelizację obowiązującego aktu prawnego). Choć zachowana została reprezentacja polityczna społeczeństwa luksemburskiego w postaci własnego parlamentu i rządu, jej kompetencje zostały ograniczone, a jednocześnie znacznie podniesiono cenzus majątkowy uprawniający do udziału w wyborach (z 10 do 125 florenów płaconego podatku). Powiększył się natomiast zakres władzy księcia (m.in. przyznał sobie inicjatywę ustawodawczą, a członkowie powoływanego przezeń rządu nie byli odpowiedzialni przed parlamentem).

Kolejna radykalna zmiana treści konstytucji, która nastąpiła 17 października 1868 r., stanowiła efekt kryzysu politycznego, który miał miejsce w roku wcześniejszym. Wówczas to, po zwycięstwie Prus nad Austro-Węgrami, cesarz Francji Napoleon III Bonaparte zażądał wcielenia Luksemburga do Francji w zamian za zachowanie życzliwej wobec Prus neutralności w czasie wojny. Jednak działania młodszego brata wielkiego księcia, Henryka, a także zamieszanie na forum międzynarodowym wokół tego projektu, zapobiegły zrealizowaniu planu Napoleona oraz doprowadziły do podpisania w Londynie 11 maja 1867 r. międzynarodowego traktatu regulującego status wielkiego księstwa. Uzyskało ono faktyczną niezależność (unia z Holandią miała być odtąd czysto personalna) oraz ogłoszono jego wieczystą neutralność. Konsekwencją było przeprowadzenie analogicznych zmian w konstytucji, zapewniono też liberalizację ustroju politycznego księstwa.

W 1919 r., ponownie wskutek kryzysu politycznego, tym razem wywołanego niejednoznaczną postawą władz luksemburskich wobec niemieckiej okupacji (co m.in. wywołało międzynarodowe oskarżenia o kolaborację) zmieniono niektóre zapisy konstytucji. Ustalono wówczas m.in., że podmiotem suwerenności księstwa jest naród, a nie monarcha. Ten ostatni zachowywał jedynie ściśle określone konstytucją kompetencje, w tym najwyższe dowództwo sił zbrojnych oraz prawo podpisywania traktatów międzynarodowych, jednak z zastrzeżeniem ich ratyfikacji przez Izbę Deputowanych. Także ratyfikacji Izby Deputowanych poddano decyzje o ewentualnych zmianach terytorialnych Wielkiego Księstwa. Przyznano też mieszkańcom Luksemburga powszechne prawo wyborcze (bierne od ukończenia 25 roku życia, czynne od ukończenia 21 roku życia), uwzględniając w tym kobiety.

Zakończenie drugiej wojny światowej przyniosło kolejne zmiany. W szczególności nowelizacją z 28 kwietnia 1948 r. usunięto z konstytucji postanowienie o neutralności państwa. W tym okresie uzupełniono też konstytucję o liczne normy społeczne, wynikające z przyjętej w tym samym roku Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (m.in. prawo do pracy oraz do zrzeszania się w związkach zawodowych). Postanowiono również, że językami urzędowymi księstwa będą języki luksemburski, francuski i niemiecki.

Spośród ważniejszych późniejszych zmian:

• w 1956 r. przyjęto pierwszą ze zmian konstytucji wynikającą z przystosowania prawodawstwa europejskiego do norm integracji europejskiej, w której Luksemburg od początku aktywnie uczestniczył;
• w 1972 r. obniżono granice wieku do korzystania z praw wyborczych (prawo czynne – 18 lat, bierne – 21 lat);
• w 1979 r. unormowano niezależność i kompetencje organów samorządu terytorialnego;
• w 1988 r. określono liczbę deputowanych na 60;
• w 1989 r. określono kompetencje Rady Stanu jako organu doradczego rządu;
• w 1994 r. dostosowano konstytucję do postanowień traktatu z Maastricht;
• w 1996 r. powołano Trybunał Konstytucyjny;
• w 1999 r. wprowadzono zakaz orzekania kary śmierci.

Ustrój Luksemburga

Na mocy konstytucji władzę ustawodawczą w Luksemburgu sprawuje jednoizbowy parlament (Izba Deputowanych), liczący 60 posłów pochodzących z wyborów powszechnych i proporcjonalnych, powoływanych na pięcioletnie kadencje. Pewne funkcje legislacyjne sprawuje także organ doradczy wielkiego księcia, Rada Państwa, składająca się z 21 członków mianowanych dożywotnio przez monarchę. Sam wielki książę formalnie powołuje rząd (co w praktyce sprowadza się do powołania premiera, który organizuje rząd spośród większości parlamentarnej).

Konstytucja reguluje następujące strefy życia politycznego Luksemburga:

• rozdział 1: Państwo, jego terytorium i wielki książę (m.in. uregulowano tu zasady dziedziczenia tronu i regencji)
• rozdział 2: Luksemburczycy i ich prawa (przepisy o obywatelstwie, podstawowych prawach obywatelskich, rozdziale państwa i religii)
• rozdział 3: Władze (prerogatywy wielkiego księcia, legislacja, sądownictwo)
• rozdział 4: Izba Deputowanych (demokracja parlamentarna, prawo wyborcze, zasady przyjmowania ustaw, immunitet poselski, rozwiązanie Izby)
• rozdział 5: Rząd (organizacja, odpowiedzialność jego członków)
• rozdział 5b: Rada Państwa
• rozdział 6: Sądownictwo (władza sądownicza, nominacje sędziów, sądy administracyjne, Trybunał Konstytucyjny)
• rozdział 7: Siły publiczne (armia, żandarmeria, gwardia cywilna)
• rozdział 8: Finanse (podatki, budżet, Izba Audytu, zarobki księży)
• rozdział 9: Gminy (samorząd terytorialny)
• rozdział 10: Postanowienia generalne (m.in. stolica, zmiany w konstytucji)
• rozdział 11: Postanowienia przejściowe i dodatkowe

Bibliografia

• Józef Łaptos: Historia Luksemburga. W: Historia małych krajów Europy: Andora, Liechtenstein, Luksemburg, Malta, Monako, San Marino. Józef Łaptos (redakcja). Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2002, s. 199–240. ISBN 83-04-04590-7.
• Jean Thill: The Grand Duchy of Luxembourg. W: Constitutional Law of 15 EU Member States. Lucas Prakke, Constantijn Kortmann (redakcja). Deventer: Kluwer Legal Publishers, 2004, s. 539–586. ISBN 90-13-01255-8. [dostęp 2010-01-27]. (ang.)
• Janusz Karp: Zasady zmiany Konstytucji Wielkiego Księstwa Luksemburga. W: Zasady zmiany konstytucji w państwach europejskich. Radosław Grabowski, Sabina Grabowska (redakcja). Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2008, s. 196–202. ISBN 978-83-7526-572-9. [dostęp 2010-01-27]. (pol.)

Linki zewnętrzne

• Luxembourg - Constitution (ang.). W: International Constitutional Law [on-line]. Institut für öffentliches Recht, 1998-11-05. [dostęp 2010-11-14].
• Porządek prawny – Luksemburg (pol.). W: Europejska Sieć Sądownicza w sprawach cywilnych i handlowych [on-line]. Komisja Europejska, 2006-11-09. [dostęp 2010-01-27].
• Konstytucja Wielkiego Księstwa Luksemburga z 17 października 1868 r.: Ostatnia zmiana z dnia 12 marca 2009 r. (pol.). Biblioteka Sejmowa, 2011. [dostęp 2014-03-18].