Kontakty Polski z Bliskim Wschodem do II wojny światowej
W okresie istnienia I Rzeczypospolitej, jak i w czasie zaborów pielgrzymowano głównie do miejsc świętych w Lewancie, a także do Egiptu ze względu na zainteresowania odkryciami archeologicznymi, omijano natomiast Mezopotamię.
Okres przed zaborami
Jednym z pierwszych podróżników polskich, wspominających o Iraku, był żyjący w XV w. franciszkanin z Wrocławia, Jan Polak, który odbył pielgrzymkę do Jerozolimy w latach 1421–1422. Jest on autorem najwcześniejszego opisu Ziemi Świętej w piśmiennictwie polskim pt.: Peregrinatio ad Terram Sanctam (Lipsk 1874). Praca ta zawiera wiele relacji stanowiących podstawę opisu oraz informacje zaczerpnięte z innych dzieł – najprawdopodobniej z nich pochodzą dane dotyczące Iraku.
Postępy kontrreformacji w Rzeczypospolitej spowodowały wzrost zainteresowania peregrynacjami do miejsc świętych. Wielu polskich magnatów podejmowało wówczas podróże na Bliski Wschód w celach ekspiacyjno-dewocyjnych. W latach 1582–1584 w Palestynie przebywał marszałek wielki litewski Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, który napisał Peregrynację albo pielgrzymowanie do Ziemi Świętej, jedno z najwybitniejszych dzieł XVI-wiecznej europejskiej literatury podróżniczej.
XIX wiek
Wątek niepodległościowy
W XIX w. polskie kontakty z Bliskim Wschodem były związane głównie z koncepcjami odzyskania niepodległości – stawiano w tym przypadku na wojnę rosyjsko-turecką i udział w niej ochotniczych oddziałów polskich po stronie Turcji. Motywami tymi kierowała się większość Polaków wstępujących do służby tureckiej po upadku wielkich powstań narodowych: gen. Wojciech Chrzanowski, gen. Józef Bem (w służbie tureckiej występował jako Murat pasza) czy Michał Czajkowski (Sadyk pasza), dowódca pułku kozaków osmańskich w wojnie krymskiej. Koncepcje związane z organizacją polskiego legionu w wojnie krymskiej snuł także Adam Mickiewicz. Rozpoczął jego organizację w 1855, lecz zmarł w Konstantynopolu w tymże roku.
Turcja była jednym z nielicznych państw, które nie uznały rozbiorów Rzeczypospolitej, a przy dworze sułtana pozostawiono wolne miejsce dla posła z Lechistanu.
I połowa XIX wieku
W XIX w. na terytorium dzisiejszego Iraku docierali polscy podróżnicy i badacze.
W latach 1833–1840 (z przerwami) przebywał tam Wojciech Chrzanowski, generał dywizji Wojska Polskiego, topograf wojskowy, szef Sztabu Głównego w powstaniu listopadowym. W latach 1836–1841 przebywał w Turcji jako doradca rządu brytyjskiego do spraw modernizacji armii. Plonem podróży generała Chrzanowskiego na Bliski Wschód były sporządzone przez niego mapy topograficzne Iraku i Kurdystanu.
W tym samym okresie podjął wyprawę do Iraku Maksymilian Stanisław Ryłło, jezuita, rektor Collegium Urbanum w Rzymie, misjonarz na Bliskim Wschodzie i w Afryce. W 1836 pod przybranym nazwiskiem Piotr Rolly udał się z Pawłem Riccadonną do Libanu w celu zbadania możliwości zawarcia unii kościelnej i otwarcia akademii katolickiej na Bliskim Wschodzie. Poza kontaktami z licznymi przedstawicielami kościołów wschodnich (m.in. z patriarchą chaldejskim) prowadził tam badania archeologiczne.
W Iraku walczył Antoni Aleksander Iliński. Zaciągnął się do armii tureckiej i brał udział w prowadzonych przez nią wojnach. Zasłynął podczas wojny krymskiej, kiedy na czele oddziału wolontariuszy prowadził walki partyzanckie przeciwko Rosji. W 1855 został mianowany generałem i paszą (Iskander pasza). Po wojnie był gubernatorem Bagdadu, gdzie brał udział w walkach z plemionami arabskimi na pustyni.
II połowa XIX wieku
W drugiej połowie XIX w. przebywał na terytorium dzisiejszego Iraku kolejny Polak, inżynier Karol Brzozowski, poeta, powstaniec z 1863. W 1868 w Feredżacie pod Bagdadem założył wzorcowe gospodarstwa rolne, wybudował irygacje, urządził sady, zainicjował utworzenie szkoły rolniczej. W 1869 prowadził badania i pomiary w górach Zagros koło As-Sulajmaniji. Odegrał znaczącą rolę w wojnie rosyjsko-tureckiej. Po wojnie pełnił obowiązki wicekonsula hiszpańskiego w Syrii.
W Iraku przebywali także lekarz Władysław Jabłonowski i jego brat Aleksander Jabłonowski, historyk, publicysta. Obaj po powstaniu styczniowym znaleźli się w służbie tureckiej. Władysław Jabłonowski był komendantem szpitala w Kirkuku. Odbył z bratem wiele podróży po Mezopotamii, zwiedzając ruiny Babilonu, a także Karbalę. Powołany przez władze tureckie na delegata Międzynarodowej Komisji Sanitarnej na Wschodzie z siedzibą w Konstantynopolu. Pomimo ogromu zajęć prowadził także badania botaniczne, etnograficzne i archeologiczne. Przesyłał również liczne korespondencje z odwiedzanych krajów. Wrażenia z podróży jego brat Aleksander zawarł m.in. w studiach pt.: Ustęp z pamiętnika podróży po muzułmańskim Wschodzie odbytej w 1870 r. oraz Wschód muzułmański.
Orientalista August Kościesza-Żaba był konsulem rosyjskim w Erżurum, zajmował się badaniem zwyczajów Kurdów. Wyniki swych badań opublikował w języku francuskim w pracy pt. Receueil des notices et récits de la littérature et des tribus du Kourdistan (1861). Ponadto opracował pierwszy słownik francusko-kurdyjski (1879).
XX wiek
Z ramienia państw centralnych w 1915 badania geologiczne na terenie pól naftowych koło Mosulu prowadził prof. Józef Grzybowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę związki polsko-tureckie osłabły z powodu zmiany sytuacji geopolitycznej, a przede wszystkim spadku znaczenia Turcji po I wojnie światowej. Wspomniane wcześniej prowincje dzisiejszego Iraku, odwiedzane przez Polaków w XIX w., przestały należeć do Turcji i przeszły pod władztwo Wielkiej Brytanii jako terytorium mandatowe. Choć w 1932 Irak stał się niepodległym państwem, to pozostawał pod kontrolą brytyjską do 1958.
W okresie międzywojennym odbył się rajd lotniczy Dęblin–Bagdad–Kair–Warszawa, który rozpoczął się 30 lipca 1928. Polska załoga samolotu typu Fokker F-VIIb/3m w składzie por. pil. Kazimierz Kalina, por. obs. Kazimierz Szałas i mechanik sierż. Stefan Kłosinek podjęła się pokonania poszczególnych odcinków bez międzylądowania. Pierwszy odcinek długości około 3200 km, mimo że został pokonany bez większych przeszkód, zakończył się tragicznie. Na lotnisku Hananidi (dziś w granicach Bagdadu - nie istnieje) 31 lipca nad ranem samolot wpadł na niewielką muldę i skapotował. W katastrofie zginął por. K. Szałas (pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach), a pozostali członkowie zostali ranni.
W 1932 Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Irakiem. We wrześniu 1939, po wybuchu wojny II wojny światowej, utworzono w Bagdadzie Konsulat Generalny RP. Konsulem Generalnym mianowano wówczas Zygmunta Vetulaniego. Do 1941 siedzibą Poselstwa Polskiego był Teheran; w styczniu 1942 zostało ono przeniesione do Bagdadu.
Zobacz też
- stosunki polsko-tureckie
- stosunki polsko-irańskie
| |||||||||||||||||||||||||||||
Media użyte na tej stronie
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób por. obs. Kazimierza Szałasa na Starych Powązkach w Warszawie (stan na kwiecień 2012)
Godło Rzeczypospolitej Polskiej